Oldukça önemsediğim bir isim var ki kendisiyle bir röportaj da yapmıştım; Müstafi Tümamiral Cihat Yaycı. Kendisinin Doğu Akdeniz üzerinde yaptığı yorumlar önemlidir. Şöyle söylüyor Cihat Paşa: “Kıbrıs Adası şu anda gördüğünüz gibi tam anlamıyla jeopolitik bir tanımlama yaparsak -ki yapmışlar daha önceden- benim en beğendiğim tanımlamalardan bir tanesi, benzer isimlerden bir tanesi sabit uçak gemisi olarak tanımlanmış. Burada üs elde eden ya da buraya sahip olan Süveyş'i Ortadoğu'yu, boğazları; çünkü boğaz trafiği buradan geliyor ve Bakü, Tiflis, Ceyhan hattını kontrol eder. Bu rakam ise dünya petrolünün yüzde 2-3'ü civarında bir rakamdır.”
“Dünya petrolünün yine yüzde 20'sine yakını, deniz ticaretinin ulaş ticaretin de yüzde 20'si buradadır. Dünya petrol ve doğal gazın da yarısından fazlasının neredeyse bulunduğu Ortadoğu'dur. Tarihi olarak da söyleyeyim. Baharat ve İpek Yollarının da kontrolünü sağlardı burası denizden. Ürünler limana ulaşır, ondan sonra giderdi. Şimdi burada Agrotiri ve Dikelya'da İngilizlerin üssü var. Bu üsler çok büyük üsler. Hava üssü var ve hepsi deniz kenarında. Bu üsler uçak gemisinin kullanıldığı yerler. Burası, buralar İngiliz toprağıdır.”
Peki İngilizler Akdeniz’e nasıl yerleştiler gelin bir tarihi arka planına bakalım.
Orta Çağlarda; kuzey ve güney yarımküre arasındaki insan mal ve tüm değişimler iki koridordan sağlanıyordu; Mezopotamya ve Nil Vadisi…
İngilizler bu koridora girebilmek için, Akdeniz için 400 yıl uğraştı. Basra Körfezi’ne yerleşeyim de Hindistan’a lojistik olarak geçişi sağlamak için…
Hindistan’a giden yolların üzerinde; öncelerde Babürler, sonrasında Bucerat Şahlığı vardı.
Yukarıda Altınorda Devleti, İran’da Pehlevilerden önce Kürt Hanedanlığı vardı. Saydığımız tüm bu devletler önce İngiltere sonra da Amerika tarafından bölgede tek tek temizlendi; adeta mezarlara tükürürcesine temizlendi…
Peki Batıda aynı dönemlerde hangi ülkeler vardı?
Fransa Krallığı, Venedik, İspanya, Portekiz. Ancak, 19. yüzyıla gelindiğinde Fransa hariç bunların esamesi bile okunmadı.
1517’den itibaren ticaret alanlarında mücadele başladı. Fransızların meşhur Napolyon Bonapart’ı Mısır’a girdi.
Hemen Birleşik Krallık, o zaman kraldı, Bağdat’a konsolos gönderme kararı aldı. Aslında o zamana kadar Doğu Hindistan şirketinin katibi vardı ama işlerin kızıştığını anlayan Birleşik Krallık asla boş duramaz, alanı terk edemezdi keza Napolyon’u kovalamak için Amiral Nelson geldi ve Napolyon’u sopayla kovaladı. Fransız donanmasının Akdeniz’de peşine düştü ve Osmanlı Devleti’nin büyük Veziri nam-ı diğer ‘Deve Kasabı’ Cezzar Ahmet Paşa ile birlikte Napolyon’un Mısır’dan çıkarılması için Osmanlı Devleti ile ittifak yaptı. Nelson’a III. Selim’in verdiği bir nişan var, şu an Londra’da Trafalgar Meydanı’nda Messa’nın heykelinin üstünde o arma duruyor, Arma-i Osmani olarak…
Sonunda Birleşik Krallık yani İngiltere Akdeniz’e girdi, ama dindaşlıktan yola çıkarak; orada tutanak olarak kendine gayrimüslimlerle çalıştı tıpkı şimdilerde Güney Kıbrıs ile yapılan ittifak gibi.
İngiltere, Akdeniz’e 400 senede girer ve 1915’de I. Dünya Savaşı’nın cephelerinden olan ve Osmanlı’nın zaferiyle sonuçlanan Kut’ül Ammare’ye kadar hep; ‘ben ticaret için buradayım’ demiştir. Ama kazın ayağının hiç de öyle olmadığı zamanla anlaşılacaktır.
Osmanlı bu tüccarlık işine itibar etmedi, küçümsedi. Kapitülasyonlar Osmanlı Türkçesi’ndeki ‘Amannameleri’, yani aman dileyene el kaldırılmaz, silah bırakmak edebiyle oturmak demektir diyerek, ticaret yapmak isteyen toplumları hep kabullendi. Akdeniz’de Memlükler’in Mısır’da kurduğu, sonrasında Osmanlı’nın geliştirdiği bu düzende; karın doyuran refah getiren Haçlı Seferleri de, ticaret yapmak isteyene verilen imtiyazlarla bu şekilde durduruldu.
İngiltere Napolyon’u Mısır’dan kovaladı ama karşılığında Baltalimanı Ticaret Anlaşması’nı kopardı. Anlaşmada Britanyalılara diledikleri miktarda hammaddeyi satın alma imkânı verildi, iç ticarete Osmanlı vatandaşlarının yanı sıra Britanyalıların da katılması öngörüldü, Britanya vatandaşları Osmanlı ürünlerini Osmanlı tebâsından tâcirlerle aynı vergi koşulları altında satın alma hakkına sahip oldu, Britanyalılarla olan transit ticaretten alınan resmi vergi kaldırıldı, Büyük Britanya gemileriyle gelen Britanya malları için bir defa gümrük ödendikten sonra, mallar alıcı tarafından nereye götürülürse götürülsün bir daha gümrük ödenmeyecekti….
Napoleon Bonaparte tarafından işgal erilen Mısır’ı 1789’da geri almak için kara ordusundan başka deniz yoluyla sevkedilen kuvvetler arasında Kavala’dan da buranın çorbacı yani yeniçeri bölük kumandanı Hüseyin Ağa’nın oğlu Halil kumandasıyla bir miktar kuvvet yollanmıştı, bunlar arasında Hüseyin Ağa’nın yeğeni Mehmed Ali de vardı. Mısır’ın kurtuluşundan sonra Arnavutluk'tan taraflarlarından giden başı bozuk kuvvetlerle beraber Mehmed Ali de Kavala’ya dönmeyerek yanındaki bir kısım gönüllü ile beraber Mısır’da kalmıştı. Zeki ve faal ve aynı zamanda haris olan bu kimse durumu kendisinin yükselmesi için uygun görerek türlü entrikalarla Mısır’a tayin edilen valileri buradan atlatarak nihayet 1805’te vezirlikle Mısır valiliğine tayin edildi. Mehmet Ali Paşa zamanla palazlandı ve sonunda da Osmanlı’ya karşı bir de değil iki defa ayaklandı. İkinci ayaklanmanın sonucunda 1841’de yapılan anlaşmayla İngiltere, Mehmed Ali Paşa’nın güçlenmesini önleyerek Hint sömürge yollarının güvenliğini korudu. İngiltere’nin aldığı ticari imtiyazlar; mesela Dicle ve Fırat nehirleri üzerinden Mezopotamya taşımacılığını ele geçirmeleri etkileyicidir. 1870’lerden itibaren ise Osmanlı Devleti’ni doğrudan kontrol altına alma amacıyla Osmanlılar ve Araplar arasında nifak tohumları ekmeye başlamışlar ve amaçlarında da bölgede kurulan pek çok devletle başarılı olmuşlardır.
Para dünyayı kurar. Ticaretini ve menfaatlerini bilen toplumlar da ilerler. Hiçbir sonuç ve başarı nedensiz, plansız, tarihi arkaplansız kazanılamaz. Biz ise çıkarlarımızı gözettiğimiz sürece başarılı oluruz. İngiltere’nin bölgeye nasıl yüzyıllar boyunca mücadelesini sürdürerek, strateji geliştirerek geldiğini hiç unutmadan…
