Hemen yanı başımızda büyük insani dramların yaşandığı bir savaşla karşı karşıyayız. Savaşın en çok masumları, çocukları ve dezavantajlı grupları etkilediğini bir kez daha gördük.
Gelecek nesiller bugün yaşanan büyük acı hayatları boyunca hiç unutmayacak ve bu travma onların hayattaki en büyük meydan okumaları olacak.
Savaşın insani boyutunu dışarıda bırakmak elbette mümkün değil ama işimiz ekonomi olunca, savaşın gölgesinde İsrail’in ekonomik analizini yapmanın doğru olacağını düşündüm.
Rakamların bazıları 2021 yılına ait. Bunun sebebi, referans olarak aldığım kaynaklara 2022 verilerinin girmemiş olmasından kaynaklanıyor.
Harvard Üniversitesi Ekonomik Atlasında 133 ülke incelemesine yer verilmiş. İsrail 133 ülke arasında kişi başına düşen milli geliri (52.166 Dolar) ile 14. sırada yer alıyor. En zengin ekonomiler grubunda İsrail. Nüfus 2021 sayımına göre yaklaşık 9,36 milyon kişi. Satın alma gücü paritesi cinsinden kişi başına milli geliri ise 44.064 Dolar. Bu gelir düzeyiyle pek çok Avrupa ülkesinden yüksek bir gelire sahip. Belki bir kıyaslama yapmak açısından Türkiye’nin 12. Kalkınma Planı’nda 2028 yılı için kişi başına milli gelir öngörüsünün 17.554 Dolar olduğunu dikkate almakta fayda var.
Ülkelerin gelişmişlik düzeylerine bakarken ‘Ekonomik Karmaşıklık Endeksi’ (EKE) önemli bir gösterge olarak kabul ediliyor.
EKE, ihracat sepetlerinin ne kadar çeşitli ve karmaşık olduğuna dayanan bir ülke sıralaması. Çeşitli üretken teknik bilgiye, özellikle de karmaşık uzmanlaşmış teknik bilgiye ev sahipliği yapan ülkeler, çok çeşitli karmaşık ürünler üretebilmekte. Bir ülkenin ihracatının karmaşıklığının mevcut gelir düzeylerini yüksek oranda öngördüğü veya karmaşıklığın bir ülkenin gelir düzeyine ilişkin beklentileri aştığı durumlarda, ülkenin gelecekte daha hızlı bir büyüme yaşayacağı tahmin edilmekte. Ekonomik Karmaşıklık Endeksi işte bu nedenle ekonomik kalkınmanın yararlı bir ölçüsünü veriyor bizlere.
İsrail, EKE sıralamasında en karmaşık 21. ülke olarak yer alıyor. Birinci sırada Japonya var. Almanya 4. sırada; ABD 14. sırada yer alırken, Türkiye 40. sırada.
On yıl öncesiyle karşılaştırıldığında İsrail ekonomisi daha az karmaşık hale gelmiş; EKE sıralamasında üç sıra gerilemiş. İsrail'in giderek daha karmaşık hale gelen karmaşıklığı, ihracatının giderek çeşitlenmesine rağmen, ülke daha düşük karmaşıklıktaki ürünlere yöneldikçe ortaya çıkmış. Savaş öncesinde İsrail, ileriye dönük olarak, ihracatını çeşitlendirmek için birçok fırsattan yararlanacak konumda gözüküyordu.
İsrail bölge ülkeleri içerisinde Mısır’la birlikte en fazla Doğrudan Yabancı Sermaye çeken ülkelerden biri olmuş. İsrail’in 2021-2022 ülke içine doğrudan yabancı sermaye artışı yüzde 29,2 ile oldukça yüksek gerçekleşmiş. Mısır’da bu oran yüzde 122,6 iken Türkiye’de yüzde 8,8’le sınırlı kalmış.
Tablo I: Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları: Milyon Dolar Cinsinden
|
Doğrudan Yabancı Sermaye Akımları |
2018 |
2019 |
2020 |
2021 |
2022 |
2021-2022 Büyüme Oranı % |
|
|
İsrail |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
İçe doğru |
21.515 |
17.363 |
23.109 |
21.486 |
27.600 |
29,2 |
|
|
Dışa doğru |
6.087 |
8.690 |
4.425 |
9.456 |
9.241 |
-2,3 |
|
Mısır |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
İçe doğru |
8.141 |
9.010 |
5.852 |
5.122 |
11.400 |
122,6 |
|
|
Dışa doğru |
324 |
405 |
327 |
367 |
342 |
-6,9 |
|
Türkiye |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
İçe doğru |
12.511 |
9.543 |
7.686 |
11.840 |
12.881 |
8,8 |
|
|
Dışa doğru |
3.666 |
2.966 |
3.230 |
4.966 |
4.714 |
-5,1 |
|
Dünya |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
İçe doğru |
1.375.437 |
1.707.830 |
961.983 |
1.478.137 |
1.294.738 |
-12,4 |
|
|
Dışa doğru |
1.014.750 |
1.400.770 |
731.854 |
1.729.076 |
1.489.756 |
-13,8 |
Kaynak: UNCTD, World Investment Report, 2023
Bir ekonomide bir yıl içerisinde yapılan özel ve kamu sektörü yatırımlarının toplamı Gayrı Safi Sabit Sermaye Oluşumunu verir. Basitçe gayrı safi sabit sermaye oluşumu ülkede o dönemde yapılan yatırımları gösterir. Bu oranın eksi olması geçen yılın aynı dönemine göre küçülme olduğunun bir göstergesidir.
Tablo II: Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları: Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu Yüzdesi Olarak
|
Doğrudan Yabancı Sermaye Akımları |
2018 |
2019 |
2020 |
2021 |
2022 |
|
|
İsrail |
|
|
|
|
|
|
|
|
İçe doğru |
24,6 |
19,0 |
25,3 |
19,1 |
22,3 |
|
|
Dışa doğru |
7,0 |
9,5 |
4,8 |
8,4 |
7,4 |
|
Mısır |
|
|
|
|
|
|
|
|
İçe doğru |
20,0 |
16,7 |
10,9 |
10,6 |
18,7 |
|
|
Dışa doğru |
0,8 |
0,8 |
0,6 |
0,8 |
0,6 |
|
Türkiye |
|
|
|
|
|
|
|
|
İçe doğru |
5,4 |
4,9 |
3,9 |
5,1 |
4,8 |
|
|
Dışa doğru |
1,6 |
1,5 |
1,6 |
2,2 |
1,8 |
|
Dünya |
|
|
|
|
|
|
|
|
İçe doğru |
6,3 |
7,6 |
4,4 |
5,9 |
4,9 |
|
|
Dışa doğru |
4,7 |
6,3 |
3,4 |
7,0 |
5,7 |
Kaynak: UNCTD, World Investment Report, 2023
İsrail ve Mısır’ın dünya ortalamasının çok üzerinde Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu Yüzdesi Olarak İçeriye Doğrudan Yabancı Sermaye Akımı varken, Türkiye’nin 2018-2022 arası dönemlerde dünya yüzde değeri altında kaldığı görülmekte. 2018 ve sonrası dönemlerin Türkiye açısından yüksek enflasyon ve illüzyon ekonomisine geçiş dönemleri olduğunu bir kere daha hatırlamakta fayda var.
2022 yılında İhracat Sepetine baktığımızda İsrail’in mal ihracatından ziyade önemli bir hizmet ihracatçısı ülke olduğunu görüyoruz. İsrail’in Dünya Hizmet İhracatındaki payı 1,2.
Tablo III: Mal İthalat ve İhracatı (2021 Rakamları ile)
|
Milyon Dolar Cinsinden |
Değer |
|
Mal İhracatı (f.o.b) |
60.159 |
|
Mal İthalatı (c.i.f) |
92.155 |
|
Dünya Toplam İhracatındaki Oranı (%) |
0,27 |
Kaynak: WTO, Trade Profiles, 2022
Tablo IV: Hizmet İthalat ve İhracatı (2021 Rakamları ile)
|
Milyon Dolar Cinsinden |
Değer |
|
Hizmet İhracatı (f.o.b) |
71.752 |
|
Hizmet İthalatı (c.i.f) |
31.782 |
|
Dünya Toplam İhracatındaki Oranı (%) |
1,20 |
Kaynak: WTO, Trade Profiles, 2022
Tablo V: Dünya Ticaretindeki Sıralama (2021)
|
Dünya Ticaretindeki Sıralaması |
İhracat |
İthalat |
|
Mal Ticareti |
51 |
43 |
|
AB içi Ticaret Hariç |
35 |
28 |
|
Hizmet Ticareti |
23 |
35 |
|
AB içi Ticaret Hariç |
13 |
23 |
Kaynak: WTO, Trade Profiles, 2022
Bilgiyi iletmek, depolamak, oluşturmak, paylaşmak veya değiştirmek için kullanılan çeşitli teknolojik araç ve kaynaklar olarak tanımlan Bilgi ve İletişim Teknolojileri Sektörü toplam ihracatının yüzde 43,84’ünü oluşturmakta (Harvard Business School, Economic Atlas).
İsrail Türkiye’nin önemli ticari ortaklarından biri. 2023 yılı Ocak-Ağustos döneminde Türkiye’nin İsrail’e ihracatı 3.830 milyon Dolar. Aynı dönemde Filistin Devleti’ne ihracatı ise 83 milyon Dolar olarak gerçekleşmiş. Türkiye’nin İsrail’den ithalatı 2023 Ocak-Ağustos döneminde 1.199 milyon Dolar iken aynı dönemde Filistin Devleti’nden ithalatı ise 12 milyon Dolar. Her iki ülkeye de net ihracatçı konumdayız.
İsrail’in tarım dışı mal ihracatında en kuvvetli olduğu alanlar 7102 Gümrük Tarifesindeki (GTİP) elmaslar (işlenmiş olsun, olmasın), 8542 GTİP elektronik entegre devreler, 9018 GTİP tıpta, cerrahide, dişçilikte ve veterinerlikte kullanılan alet ve cihazlar, 3824 GTİP dökümhane maçalarına ve müstahzarlarına mahsus müstahzar bağlayıcıları ile 9031 GTİP ölçme ve muayene alet, cihaz ve makinaları. İsrail ağırlıkla yüksek teknoloji ürünü ihracatı gerçekleştiren bir ülke.
Umudum bu savaşın bir an önce son bulması ve bölge ülkelerinin ekonomik refah getirecek faaliyetlere odaklanması.
