Sevincimizin zamanı Sukot

Çardaklar anlamına gelen Sukot Bayramı, Tora’da belirtilen Şaloş Regalim bayramlarımızın en neşelisidir. Bayram dualarında Pesah ‘Kurtuluşumuzun Zamanı’, Şavuot ‘Tora’mızın Veriliş Zamanı’, Sukot ise ‘Sevincimizin Zamanı’ olarak tanımlanır.

Şaloş Regalim (Pesah-Şavuot-Sukot) bayramlarının sonuncusu ve Yahudilerin en sevinçli bayramlarından biri olan Sukot, Yom Kipur’dan birkaç gün sonra, 15 Tışri’de başlar. Bu bayramımız, yoruma göre Mısır’dan çıkan atalarımızın, vaat edilmiş topraklara gelmeden, kırk yıl boyunca çölde, etrafta bulabildikleri dallar ve yapraklardan yaptıkları çardaklarda yaşamalarının anısına, Sukot-çardaklar adıyla anılır. Başka bir yoruma göre, Sukot mitsvalarından olan suka, atalarımızın Kutsal Topraklara gidiş yolunda Sina Çölünü geçtikleri kırk yıl boyunca, Yahudilerin etrafını saran ve onları çölün tehlike ve sıkıntılarından ve yoldaki düşmanlardan koruyan Tanrı’nın mucizevi ‘Onur Bulutları’nı simgeler.

Bu yıl 6 Ekim Pazartesi akşamı başlayan ve yedi gece, yedi gün devam edecek olan Sukot Bayramı boyunca,  Tanrı’nın İyiliği’ni, Mucizeleri’ni ve nerede olursak olalım bizi her zaman koruduğuna olan güvenimizi ve inancımızı, sukada yaşayarak ifade ederiz. Sukot boyunca yemek yemek, okumak, misafir ağırlamak, uyumak gibi evde yapılan her şey, bu bayram için özel olarak hazırlanan çardaklarda gerçekleştirilir.

Sukot Bayramı’nda, Yahudilerin Bir’liği ve bütünlüğü kutlanır. Suka’nın kutsal duvarları sembolik olarak dünya etrafındaki tüm Yahudi’leri bir araya getirir. Bayram mitsvalarından olan birbirine bağlanmış Arbaa Minim- Dört çeşit bitki, gerek Tora öğrenimi ve uygulaması konusunda, gerekse karakter özelliklerindeki farklılıklarına rağmen, tüm Yahudilerin tek bir bütün olduğunu ve birbirine bağlılığını sembolize eder.

Sevincimizin Zamanı Sukot Bayramı bu yıl 6 Ekim Pazartesi akşamı başlıyor.

Sukot Bayramı neden tam olarak yılın bu zamanında kutlanıyor?

Rabi Warren Goldstein; Sukot Bayramı atalarımızın kırk yıl çölde kaldıkları zamanda o dönem boyunca yaşadıkları çardakları ve Tanrı’nın korumasını simgelediğine göre ve bu yapısıyla bayramı yılın herhangi bir zamanında kutlamamız uygun olabilecekken neden özellikle bu dönemde kutladığımızı sorguluyor.

“ Aslında bu, yalnızca Sukot hakkında sorabileceğimiz bir soru. Diğer tüm bayramlar, Yahudi tarihindeki belirli zamanlarla bağlantılıdır. Örneğin Mısır’dan Çıkış’ın gerçekleştiği Nisan ayının 15’inde Pesah Bayramı’nı kutlarız. Tora’nın verilişinin gerçekleştiği Sivan ayının 6’sında Şavuot Bayramı’nı kutlarız. Yahudi yeni yılı olan Roş Aşana, tahmin edileceği şekilde Yahudi yeni yılının ilk iki gününe denk gelir.

Ancak Sukot Bayramı’nın zamanlaması bu kadar belirgin değildir. Gemara, bu bayramda sukalarımızda oturduğumuzda, 40 yıl boyunca Yahudi halkı çölün sert, acımasız ve tehlikeli bölgelerinde yolculuk ederken onları doğanın olumsuz etkilerinden ve düşmanlardan koruyan mucizevi ‘Onur Bulutları’nın varlığını kutladığımızı açıklar.

Sukot'ta tek bir olayı değil, 40 yıllık bir süreyi kapsayan İlahi korumayı andığımız bu kadar açıksa, neden Sukot’u özellikle yılın bu zamanında kutluyoruz?

Bunun üzerine biraz düşünürsek, Roş Aşana ve Yom Kipur'u daha yeni geride bıraktık. Sukot, Yom Kipur'dan hemen birkaç gün sonra geliyor ve ardından altı ay boyunca başka bir Yahudi bayramı kutlanmıyor. Sukot Bayramı’nda 40 yıl boyunca atalarımıza çölde koruma sağlayan ‘Onur Bulutları’nı anıyorsak, bu olay yılın diğer zamanları için de aynı derecede uygun olabilirdi. O halde neden Yahudi takviminde bayramlar daha eşit aralıklarla kutlanmıyor? Neden Sukot’u şimdiki bu bayram yoğunluğunun ortasında değil de, üç ay sonra kutlamıyoruz?”

Dört türün ortak paydası

Rabi Goldstein bu sorunun cevabının anahtarının, bir yanda Roş Aşana ve Yom Kipur, diğer yanda Sukot arasındaki bütünleyici bağlantıda yatmakta olduğunu şöyle açıklıyor. “Bu bağlantıyı anlamak için, Sukot'ta tuttuğumuz dört türün doğasını derinlemesine incelememiz gerekir. Bu dört tür şunlardır: etrog - turunç ağacının meyvesi; lulav - hurma dalı; adas - mersin ağacının yapraklı dalları ve arava - söğüt ağacının yapraklı dalları. Sukot'un her gününde, bu dört canlı türünü bir araya getirir, özel bir dua okur ve onları belirli bir şekilde sallarız.

Bilgelerimiz soruyor: Bu dört türün özelliklerindeki ortak payda nedir? Onları bir araya getirdiğimizi biliyoruz çünkü tat, koku ve yapı olarak çok farklılar; peki hepsinde ortak olan tek özellik nedir?

Orta Çağ'ın büyük bilgelerinden Rabenu Behaye, bu dört türün ortak paydasının suyla bağlantılı olmaları olduğunu açıklar. Bu türlerin yıl boyunca taze olduklarını ve en önemlisi, Sukot mitsvası sırasında kullanılabilmek için taze olmaları gerektiğini söyler. Gemara, lulavınız kuruduysa bunu kullanamayacağınızı, mitsvanızı yerine getiremeyeceğinizi açıklar; etrog, arava ve adas için de aynı şey geçerlidir.

Dolayısıyla, bu dört türün hepsi için gerçekten önemli ortak bir gereklilik, tazelikleri, yani bir su kaynağına bağlı olmalarıdır. Her birinin içinde kalan bu hayat veren sıvı, Sukot'taki mitsvanın yerine getirilebilmesinin ayrılmaz bir parçasıdır.”

Su neyi temsil ediyor?

Rabi Warren Goldstein dört türün ortak paydası olan suyun neyin temsil ettiğini şöyle yorumluyor:

“ Bu su neyi temsil ediyor? İçlerindeki bu sıvı, bu özsu nedir ve bizim için ne anlama geliyor? Rabenu Behaye, bunun yaşamı temsil ettiğini açıklıyor. Bu dört türü bir araya getirdiğimizde, her zamankinden daha canlı olduğumuz için Tanrı’ya şükrediyor ve bunu kutluyoruz. Ve bu yaşamı sonsuz Bilgeliği ve İyiliği ile Tanrı’ya adamaya hazır olduğumuzu ifade ediyoruz.

Şimdi, Roş Aşana ve Yom Kipur arasındaki bağlantı daha çok netleşiyor. Roş Aşana ve Yom Kipur'da birçok şey için dua ederiz. İyi bir yıl, tatlı bir yıl ve Tanrı'nın tüm nimetleri için dua ederiz. Ama en temelde, yaşamın kendisi için dua ederiz. Mahzor'un sözleri pek çok zengin örnekle doludur. Tanrı’dan: ‘Yaşamı arzulayan Kral’dan ‘bizi yaşam boyunca hatırlamasını’ ve ‘bizi yaşam kitabına yazmasını’ dileriz.

Hayim, hayim, hayim. Yaşam, yaşam, yaşam. Tekrar tekrar - dua ettiğimiz şey budur. Çünkü yaşıyor olmamızın ayrıcalığını asla hafife almayız.

Ve böylece Roş Aşana ve Yom Kipur'un hemen ardından Sukot gelir; Tanrı’ya hayatta olduğumuz için şükrederiz. Akciğerlerimizde nefes ve bedenlerimizde enerji olduğu için şükrederiz. İşte bu yüzden dört türü olabildiğince taze, olabildiğince nemli bir şekilde bir araya getirir ve Tanrı'ya bize verdiği yaşam için şükrederiz. Onları alır ve Şeeheyanu duasını okuruz: "Kutsalsın Sen Tanrı’mız dünyanın Kralı, bizi yaşatan, ayakta tutan ve bu günlere gelmemizi sağlayan."

Bize verilen yaşam hediyesi ile ne yapıyoruz?

Rabi Goldstein bu fikri bir adım öteye taşıyor ve Sukot bayramında duyduğumuz minnetin sadece bugün hayatta olmamızla ilgili olmadığını belirtiyor. “Evet, bunun için elbette ki inanılmaz derecede minnettarız, ama Sukot aynı zamanda bu yeni yaşamla ne yapmayı planladığımızın bir ilanıdır. Dört türü ele alır, Tanrı'nın önünde eğilir ve Allel söyleriz - Tanrı'nın sonsuz büyüklüğünü ve ihtişamının farkındalığı ile bu yaşam armağanımızı O'na adadığımızı ifade ediyoruz. Bunu da hayata açılan kapı olan Tora aracılığıyla (Tora öğretileri ile yolumuzu çizerek) yapıyoruz.

Tora, hayatın Tora’sıdır. Tora’da (Vayikra 18:5) şöyle der: "Hükümlerimi ve Kanunlarımı gözetmelisiniz; zira insan sadece onları uygulaması sayesinde gerçekten yaşayabilir." Ramban, Tora'nın bu dünyada diğer insanlarla etkileşimlerimizde nasıl yaşamamız gerektiğini gösteren bir yol haritası olduğunu açıklar. Peki, bunu yapmanın en iyi yolu nedir?  Bize nasıl onurlu bir insan olunacağı, insanlara karşı nasıl iyiliksever olunacağı, insanlarla vicdanı temiz bir şekilde nasıl etkileşim kurulacağı konusunda Tora değerleri, ilkeleri ve yasaları rehberliğinde Tora/Tanrı Yolu’nda bir hayat sürerek.”

*Yazı, Rabi Dr. Warren Goldstein’ın https://aish.com/sitesindeki “Why We Celebrate Sukkot This Time of the Year-Neden Sukot’u Yılın Bu Zamanında Kutluyoruz” yazısından alıntılanmıştır. Rabi Warren Goldstein, 2005'ten beri Güney Afrika'nın Baş Hahamı olarak görev yapmaktadır, nitelikli bir dayan (Yahudi hukuku hâkimi) olup, aynı zamanda Güney Afrika Ulusal Dini Liderler Konseyi'nin kıdemli bir üyesidir.

KISA KISA SUKOT

İsmi: Sukot- סוּכּוֹת çardaklar anlamına gelir. Atalarımızın Mısır’dan çıktıktan sonra Vaat Edilmiş Topraklara gelmeden kırk yıl boyunca çölde etrafta bulabildikleri dallar ve yapraklardan yaptıkları çardaklarda yaşamalarını ve Tanrı Korumasının onları Onur Bulutları ile sarmalamasını simgeler.

Sukot Mitsvaları: Sukot Bayramına ait olan üç temel mitsva, direkt olarak Tora’dan gelir. 1.Mitsva: Yedi gün boyunca yemeklerimizi sukada yemek ve zamanımızın çoğunu sukada geçirmek:  “Bu yedi gün boyunca çardaklarda yaşayacaksınız.” (Vayikra 23:42), 2.Mitsva: Arba Minim-Dört çeşit bitkiyi Sukot süresince, Şabat harici her sabah duası sırasında ibadetin belli bölümlerinde dua ederek belli yönlere sallamak: “ İlk günde kendinize etrog ağacı meyvesi, hurma dalı, mersin ağacı dalları ve dere söğütleri alıp, Tanrı’nın Huzuru’nda yedi gün boyunca sevinç ifade edeceksiniz.” (Vayikra 23:40), 3.Mitsva: Sevinmek ve mutlu olmak: “…yedi gün sevinç ifade edeceksiniz”(Vayikra 23:40); “Bayramında neşelen” (Devarim 16:14);”…Ve sen, sadece neşeli olacaksın.”(Devarim 16:15)

Sukot Mitsvaları ve kadınlar: Kadınlar zamana bağlı olan mitsvalardan muaf oldukları için hem Arba Minim hem de Suka mitsvasından muaftır. “Buna rağmen kadınlar da her iki mitsvayı yapıp berahalarını da söylemeyi bir yükümlülük gibi adet edinmişlerdir; ve bu, güzel bir adettir”.(Alhot Olam 2: Perek Şeni,Siman 8- Rabi Nisim Behar-El Gid Para El Pratikante)

Su: Sukot zamanı, bolluk ve bereketi simgeleyen su için yargılandığımız ve Tanrı’ya bereket için dua ettiğimiz bir dönemdir. Bet Amikdaş zamanında Kutsal Tapınağa Pesah’ta ‘Arpa Kurbanı’,Şavuot’ta ‘Buğday Kurbanı’,Sukot’ta ise ‘Su Kurbanı’ getirilirdi. Mizbeah’ın üstüne dökülüp Tanrı’ya adanan su ile gelecek yılın bol yağışlı ve bereketli olması, yani bol bereketli bir geçim yılı olması dilenirdi.

Bayram mumları: 6 Ekim Pazartesi akşamüstü Sukot Bayramı şerefine mumlar, güneş batmadan önce yakılır ve beraha söylenir: “Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam Aşer Kideşanu Bemitsvotav vetsivanu leadlik ner şel Yom Tov/ Bizleri mitsvaları ile kutsayan ve bizlere Yom Tov mumlarını yakma mitsvasını veren Evren’in Efendisi Sen Tanrı’mız Mübareksin.”

Uşpizin:  Uşpizin, Aramca misafir anlamına gelir. Yahudi mistisizminin en önemli eseri Zohar, sukamıza gelen dünyevi misafirlerimizin yanında spiritüel olarak da İsrael’in yedi babasının hepsinin hep birlikte Sukot’un her gecesinde sukalarda misafirimiz olduğunu belirtir. (Zohar-Emor 103a,b). İsrael’in yedi babası sukaya girerken her gün içlerinden bir tanesi, diğer altısına (kronolojik olarak veya sefirot sırasına göre) rehberlik eder. Yahudi mistisizminin temelini oluşturan Zohar, yedi babamızın her birinin farklı bir sefira’yla ilişkilendirildiğini belirtir. Sefira, çoğulu Sefirot: Tanrı’nın bizim anlayacağımız şekilde, dünyayı yarattığı ve dünyayla etkileşimde bulunduğu özellikleridir.

Sefirot sırasına göre her gece diğer altı babamıza rehberlik eden atamız;  birinci gece Avraam (sevgi ve iyilik), ikinci gece İtshak (kişisel güç ve kendine hakimiyet), üçüncü gece Yaakov (güzellik ve gerçek), dördüncü gece Moşe (Tora’nın Hakimiyeti ve ebediyet), beşinci gece Aaron (empati ve Tanrısal Görkem), altıncı gece Yosef (kutsallık ve spritüel temel)ve yedinci gece David (Cennetin Krallığı’nın yeryüzünde kurmak),diğer altısına önderlik eder.

İhtiyaç sahiplerini mutlu etmek:  Yahudiliğin vurguladığı en önemli husus, spiritüelliğin ve Tora öğretilerinin insan davranışlarına yansımasıdır. Yahudi mistisizminin en önemli eseri Zohar, Uşpizin’i açıkladıktan sonra, “ …kişi, fakiri de mutlu etmeli, Uşpizin için bir kenara ayrılması düşünülen yemek porsiyonu, ihtiyaçlı kişiye verilmelidir” diye belirtir. (Emor 103a)

Sukot Bayramı’na ait mitsvalardan biri de sevinip mutlu olmaktır. Sukot Bayramı’nda başkalarının da bu sevinci yaşamalarına katkıda bulunmak, bayrama anlam ve mutluluğumuza mutluluk katacaktır. Bu mitsvayı yardım kuruluşlarına yapacağımız bir telefonla yerine getirebiliriz. Manevi olarak da uzun zamandır iletişimde olmadığımız, yalnız olduğunu bildiğimiz, mesajımız ya da telefonumuzla hayatına bir parça güzellik katabileceğimizi düşündüğümüz kişilere ulaşıp, onların hayatına da mutluluk getirmeye çalışabiliriz.

Sukot boyunca her gün bütün dünya milletlerinin esenliği için yapılan dualar ve kurbanlar: Bet Amikdaş zamanında, günlük kurban ve sunularının yanında, Sukot Bayramı süresince musaf-ek kurbanlar- yapılırdı. Raşi’ye göre, bayram boyunca yapılan toplam yetmiş kurban, Noah (Nuh) soyundan gelen ve bugün dünyada var olan bütün diğer milletlerin atası olan yetmiş millete tekabül eder. Yeruşalayim’deki Tapınak, ‘bütün milletler için bir dua evi’ olarak kabul edilir ve bu yetmiş boğa, Tanrı’nın bu milletler için kefaret sağlaması, bu dünya milletlerin esenliği, bereketi, iyiliği, yağan yağmurlardan faydalanarak refah içinde yaşamaları ve barış için kurban edilirdi.

***

Onur Bulutları: Tanrı’nın Onur Bulutları İsraeloğulları çölde kaldıkları kırk yıl boyunca onları korur ve yol gösterirdi. Bir yoruma göre suka da Onur Bulutlarını simgelemektedir. Biz de sukada otururken, bizi koruyanın evlerimizin duvarları, çatısı veya çitleri değil, Tanrı’nın İlahi takdiri ve koruması olduğunu tekrar idrak ederiz.

Kohelet okunması: Şaloş Regalim bayramlarında; Pesah’ta Şir Aşirim-Ezgiler Ezgisi-, Şavuot’ta-Rut’un Kitabı, Sukot’ta ise Kohelet okunur. Kral Şlomo, Kohelet’te ‘boş, boş, her şeyin boş’ olduğundan, Tanrı Koruması, Tanrı Yolu ve Tanrı Hizmeti dışında her şeyin boşluğundan ve anlamsızlığından söz eder. Fakat bu sözlerin devamında; gerçek mutluluğun ve güvenliğin anahtarını da verir: “ Her şey gözden geçirildikten sonra konunun özü şu: Tanrı’yı (yaşantınla) kutsa ve Tanrı’nın İsteği’ni yerine getir, çünkü her insanın görevi budur”  (Kohelet 12:13).

Sukot’un ABC’si, Sukot-Şemini Atseret, Simhat Tora Felsefesi, Suka’nın Kucaklaması,Sukot ile Kohelet arasındaki İlişki:

http://www.sevivon.com/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=25&Itemid=106

Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya bu konular hakkında fikir vermek amacıyla Every Person’s Guide to Sukkot,Shemini Atzeret and Simchat Torah;Succos-It’s Significance,Laws and Prayers; El Gid para El Pratikante (Gözlem) kitaplarından ve www.chabad.org; www.jewfaq.org; www.rabbisacks.org; https://jwa.org aish.com; https://reformjudaism.org; https://www.ou.org; https://www.israelnationalnews.com;  sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.

Yazı, konu hakkında bulunabilecek sayısız değerli yorumdan sadece sınırlı bir bölümü içermektedir.

*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.