YOM KİPUR

Yeni yılın başı Roş Aşana’da Tanrı’yı Kralımız olarak taçlandırdık, şofar sesini dinlediğimizde kalbimizin titrediğini, Tanrı ile yakınlaştığımızı, O’nunla bağlantıda olduğumuzu hissettik. Roş Aşana’nın iki gecesi tüm aile ve misafirler ile bir arada olduğumuz bayram masalarında simgesel yiyeceklerle Tanrı’ya ve birbirimize, yeni başlayan sene ile ilgili umut ve dileklerimizi ifade ettik.

Roş Aşana ile başlayan On Teşuva (Tövbe) Günü - Aseret Yemei Teşuva döneminde Yom Kipur’a adım adım yaklaşırken kendimizi gün gün geliştirebilmek, Tanrı ile bağlantıda kalabilmek için günlük hayatımıza, bulunduğumuz yerlere Tanrısallık katmak için yollar bulmaya çalıştık. Daha fazla mitsva yapmaya, kırdıklarımızdan özür dilemeye, günlük koşuşturmalardan dolayı vakit ayıramadığımız kişileri aramaya, onların hayatına güzellik getirmeye çalıştık ve bunların bize verdiği güzel duyguların farkındalığıyla bunları sadece bu dönemde değil, senenin devamında da yapmaya niyet ettik.

Bu şekilde Yom Kipur’u sadece yemek yemediğimiz su içmediğimiz bir gün olmanın ötesinde, benzersiz bir spiritüel deneyim olarak içimizin derinliklerinde hissetmeye hazırlandık.

Tora net olarak Tişri ayının 10’uncu günü olan Yom Kipur’da oruç tutmamız gerektiğini belirtir.

Geleneklerimize göre Yom Kipur’da Moşe Rabenu ikinci On Emir tabletleri ile Sina Dağı’ndan iner ve böylece İsraeloğulları Tanrı’nın onları altın buzağı günahından dolayı affettiğini anlar.

Bu şekilde Yom Kipur’un Tanrı’nın Huzuru’nda bir Onarım Günü olması, ebedi bir kanun olarak Tora’da yerini alır (Vayikra 16:29-34, 23:26-32).

“Tanrı, Moşe’ye konuşarak şöyle dedi: ‘Ancak bu yedinci ayın onunda, o gün günahlarınız için Onarım Günü’dür-sizin için kutsal bir bayram olacaktır. Oruç tutun… Ayın dokuzunda akşam vakti başlayıp, o akşamdan ertesi akşama kadar Şabat’ınızı uygulayın” (Vayikra 23:26-32).

Yom Kipur orucu bu yıl 1 Ekim Çarşamba akşamüstü başlayıp 2 Ekim Perşembe akşamı yıldızlar çıkınca sona eriyor (Şofar 19.10).                                      

Sinagogda Yom Kipur

Yom Kipur akşamından başlayarak ertesi akşama kadar süren sinagog ibadetindeki farklı dualar, günün anlamını içimizde hissetmemize, geçtiğimiz senedeki pişmanlıklarımızın farkında varmamıza, yeni başlayan senede yeni kararlarla tertemiz bir başlangıç yapmamıza, Tanrı ile bağlantıda olmamıza, içimize dönmemize yardımcı olurlar.

Oruç aldıktan hemen sonra akşam sinagogda Arvit duası sırasında Kal Nidre ‘Bütün Vaatlerim’ duası ile vaat ettiğimiz ve sene içinde gerçekleştiremediğimiz bütün sözlerin iptalini dileriz. Bu sözler, sadece insanın Tanrı’ya karşı verdiği sözler için geçerlidir.

Gün boyu süren ibadet sırasında çoğul olarak yapılan itiraflar Viduy ve Al Het’i defalarca tekrar ederek, günahlarımız için af dileriz. Bu itiraflar hep ‘çoğul’ olarak yapılır. Buradaki amaç, her Yahudi’nin birbirinden ve birbirinin işlediği günahtan sorumlu olduğunu vurgulamaktır.

Yom Kipur Minha duası sırasında okunan Yona’nın Kitabı, halkının teşuva yapması sonucu yok olmaktan kurtulan Asur’un Nineve şehrinden bahseder. Kurtuluş, halkın oruç tutup çuvallara bürünmesiyle değil, hareketlerini ve yaşam tarzlarını değiştirmeleri sonucu gelir. Kitapta ayrıca Tanrı’nın sonsuz merhameti ile samimi olarak teşuva yapıldığı takdirde verilmiş olan negatif yargıların bile değişebileceği mesajı verilir.

Sadece Yom Kipur’a has olan Neila-Kapanış duası, Minha’dan sonra gün batmasına yakın söylenir. Roş Aşana’da ilahi mahkeme tarafından verilen kararlar artık mühürlenmektedir, bunu idrak eden kişi daha büyük bir bağlılık, konsantrasyon ve yoğunlukla dua eder. Neila süresince Ehal’in kapıları açıktır. Af dilenen pişmanlık duaları Selihot ve ‘Babamız, Kralımız’ anlamına gelen Avinu Malkenu duaları bu bölümde de okunur.

Yona’nın Kitabı

Kipur günü Minha duası sırasında, geleneksel olarak Tanah'ta (Tora-Neviim Peygamberler)-Ketuvim’de (Kutsal Yazılar) yer alan Yona’nın kitabını okuruz. Bu kısacık kitapta Tanrı, peygamber Yona'nın, Nineve şehrine giderek oradaki insanları günah dolu davranışlarından vazgeçmeleri, teşuva yapmaları ve Tanrı Yolu’na dönmeleri için ikna etmesini ister. Yom Kipur gibi önemli bir günde neden özellikle bu kitabı okuduğumuzu, Rabi Shlomo Riskin şöyle yorumluyor:

“Yom Kipur deneyiminin en önemli anlarından biri, yılın bu en kutsal günü için derin dersler içeren Yona’nın kitabının okunmasıdır. Tanrı, Amitay oğlu Yona’dan, Nineve halkını tövbe etmeleri için ikna etmesini ister. Yona bu görevi reddeder ve denize açılarak Tanrı'dan kaçabileceğine inanır. Kitabın düşündürücü taraflarından biri, Nineve halkına tövbe etmeleri için ikna etme görevinin neden Yona için Tanrı’dan kaçmayı düşündürecek kadar kabul edilemez oluşudur.”

Tanrı’nın verdiği görevden kaçış

R. Riskin şöyle devam ediyor: “Nineve'nin Asur'un başkenti olduğunu ve o zamanlar Asur’un İsraeloğulları’nın baş düşmanı olduğunu unutmayalım. Nitekim Asur, MÖ 8. yüzyılda on kabileyi bozguna uğratıp sürgüne göndermişti. Bunları bilen Yona, Tanrı’nın neden Asur’un tövbe etmesini istediğini anlayamaz. Yona’nın düşüncesine göre, Yahudilerin Asurlulardan daha fazla erdemi olduğu sürece, İsraeloğulları’nın (Asurlulara karşı olası bir savaşta) zafer kazanma şansı çok daha yüksekti. Bu düşünceler içindeki Yona, Tarşiş'e giden bir gemiye binerek Tanrı'dan ve kendisine verilen görevden kaçmaya çalışır.

Yona Tarşiş’e giden gemideyken denizde şiddetli bir fırtına çıkar ve çekilen kura sonucunda, fırtınanın Yona’nın yüzünden başlarına geldiği açıkça ortaya çıkar (1:4-7).

Tarşiş’e giden gemideyken çıkan fırtınadan Yona’nın sorumlu olduğu anlaşılınca Yona, mecburen gemidekiler tarafından azgın sulara atılır. Yona, İlahi görevden kaçmaya çalışarak Tanrı'ya meydan okumuştur ve aslında bu nedenle ölümü hak eder. Ancak Tanrı, sonsuz merhametiyle, Yona’yı takip edip onu hayata döndürmesi için bir balina, bir su yaratığı sağlar. Yona’nın kendi sözleriyle, "Sıkıntı içinde Tanrı'ya seslendim ve bana cevap verdi. Mezarın dibinden yardım istedim. Sesimi duydun. Beni denizin derinliklerine attın... Dalgaların üzerimden geçti... Ama canımı çukurdan Sen çıkardın, Tanrım" (2:2-7).

Kötüler samimiyetle tövbe ederse

R. Shlomo Riskin, sular Yona’yı neredeyse yok edecekken Tanrı tarafından gönderilen bir su yaratığının onun hayatını kurtardığını belirtir. Ve bu olayın ne anlama geldiğini şöyle ifade eder.

“Burada Tanrı, bu kadar kötü ve yıkıcı olan Asur'un dünyanın kurtuluşu için mutlaka tamamen değişmesi gerektiği ve onlarda bunu yapabilme gücünün olduğu mesajını veriyor. Ayrıca Tanrı, eğer gerçekten tövbe ederse, Asur'un bile işlediği kötülükleri görmezden gelmeye hazır olduğunu da gösteriyor.

Yona, bunu kabul etmeyi reddeder. Ne de olsa o, kökü emet (hakikat) kelimesi olan Amitay'ın oğludur. Hakikat, kötülüğün asla göz ardı edilmemesini gerektirir; Yona’ya göre kötülük cezalandırılmalıdır.

Yona, Tanrı'nın ona verdiği görevi neden reddettiğini tam olarak şöyle açıklar: "...Bu nedenle aceleyle Tarsis'e kaçmaya çalıştım. Çünkü biliyorum ki, Sen lütufkâr ve merhametli, çabuk öfkelenmeyen, çok şefkatli ve cezalandırmaktan vazgeçen bir Tanrı’sın." (Yona 4:2) İnanmak istediğim Tanrı Kendisini "…şefkat ve doğrulukta bol" (Şemot 34:6) olarak tanımlayan Tanrı değil.

Ancak Yona, adının güvercin anlamına geldiğini ve tıpkı güvercinin tufandan kurtarıldığı gibi, kendisinin de, hem de hak etmediği halde azgın sulardan kurtarıldığını unutmuştur.

Bu şekilde Merhametli Tanrı, günahlarından gerçekten tövbe eden (geri dönen) herkesin Tanrı'nın hayat veren arındırıcılığından faydalanabileceğini gösterdiği, son derece önemli hayat dersini vermektedir.”

Hakkımızda verilen kararlar nasıl değişebilir?

Rabi Lord Jonathan Sacks (zt”l), Yom Kipur’da Minha duası sırasında okuduğumuz Yona’nın Kitabı’nın mesajlarından bazılarını şöyle açıklıyor, “Yona’nın mesajlarından birincisi, Tanrı'nın hükmünün kesin olmadığıdır. O her zaman tövbe ve ilahi bağışlanmaya yer bırakır. Bu, aslında Yom Kipur'un bize verdiği hayati bir mesajdır.

İkincisi ise adalet ve merhametle ilgilidir. Bilgeler şöyle der: ‘Başlangıçta Tanrı Dünya'yı yaratmak istediği zaman ilk olarak Tanrı’nın Adalet sıfatıyla yaratmak ister. Ancak, dünyanın salt adalet niteliği ile varlığını sürdüremeyeceğini görür ve Merhamet Niteliği’ni de ekler’. (Bereşit Raba 12:15)

Yona, Nineve halkının kötülükleri yüzünden cezalandırılmamasından dolayı şaşkına döner. Çünkü adalet, Nineve halkının cezalandırılmasını gerektirir. Yine de Tanrı, Yona’nın bildiği gibi, samimiyetle tövbe eden Nineve halkını affeder, çünkü İsrailoğulları'nın Tanrısı merhametli bir Tanrı'dır. Her şeyin yaratıcısı olan Tanrı, ‘Yarattığı her şeye merhamet eder’ (Teillim 145:9). Tanrı, samimiyetle tövbe eden herkese merhamet gösterir ve merhamet, adaletten farklı ve daha yumuşak bir şeydir. Dünya, İlahi bağışlanma sayesinde varlığını sürdürür ve biz bunu kendimiz için isterken, başkalarından esirgeyemeyiz.”

Yona’nın Kitabı:

https://www.sevivon.com/index.php?option=com_content&view=article&id=515:yona&catid=24&Itemid=209

KISA KISA YOM KİPUR

İsmi: Yom-Gün, Kipur-Kökü k-p-r Kefaret sağlamak, Yom Kipur-Kefaret Günü anlamına gelir.    

Bugünün önemi: Tişri ayının 10. günü, Moşe Rabenu, ikinci On Emir tabletleri ile Sina Dağından iner ve İsraeloğulları’na Tanrı’nın onları altın buzağı günahından dolayı affettiği müjdesini verir. Bundan sonra 10 Tişri-Yom Kipur, Tora’da belirtildiği gibi Tanrı’nın huzurunda Tanrı’ya karşı yapılmış hatalar için bir onarım günü olarak yerini alır.

Tora’da nerede yazılı? Vayikra 16:29-34; 23:26-32.

Geleneksel Yom Kipur hazırlıkları: Elul ayından beri daha yoğun olarak yapılan teşuva (Tanrı’ya, içimizdeki Tanrısal kıvılcıma dönüş), tefila (Tanrı ile bir-leşme, Tanrı’ya bağlanma), tsedaka (Tanrı’nın bize hediyelerini adaletle dağıtmak) daha da arttırılır.

Kapara: Geleneksel olarak canlı bir tavuk, ya da bir miktar para, insanın başının üstünde döndürülüp, kapara duası edilerek kefaret olarak ilan edilir. Bu gelenek Yad-Kapara bölümü telefonla aranılarak yerine getirilebilir. Ancak elbette ki kaparanın tam olması için tavuk kesmek veya bunu karşılayacak miktarda tsedaka vermenin yanında bu sembolik geleneğin bizi hayatımızı samimiyetle sorgulamaya, yaşantımızda daha iyiye taşıyabileceğimiz konularda harekete geçmeye ve içimizdeki İyi’yi hareketlerimize yansıtmaya motive etmesi gerekir.

Aramızda olmayan yakınları ziyaret etme: Yom Kipur’dan önce mezarlığa gidip artık aramızda olmayan yakınlarımızı ziyaret etme adeti vardır.

YOM KİPUR’A GİRERKEN

9 Tişri (1 Ekim Çarşamba)

Seuda Hamafseket: Akşamüstü ‘Oruca Başlama Yemeği’, özenle hazırlanmış ve zengin yemeklerle donatılmış bir sofrada yenilir. Ancak oruca başlama öğününden önce de, bu gün bolca yemek yemek mitsvadır. Hahamlarımız, Yom Kipur’dan önceki bu gün, yarınki orucumuzu layığıyla yerine getirebilmek amacıyla yenilen bu yemeklerin sanki bugün de oruç tutuyormuşuz gibi sayıldığını belirtir. ‘Erev Kipur’da yiyip içen kişi, sanki Tişri’nin hem 9’unda, hem 10’unda taanit yapmış gibidir.’(Masehet Yoma 81b.ye dayanarak)

Bayram mumlarının yakılması: 9 Tişri (bu yıl 1 Ekim Çarşamba) güneş batmadan önce bayram şerefine mumlar yakılır. Mumlar yakılırken şu dua söylenir: “Baruh Ata Ad.Elo-enu Meleh Aolam, Aşer Kideşanu Bemitsvotav Vetsivanu Leadlik ner şel Yom Akipurim/Bizleri mitsvaları ile kutsayan ve bize  Yom Kipur mumlarını yakma mitsvasını veren, Evren’in Efendisi Tanrı’mız, Sen Mübareksin.”

*Bayram mumları yakılmadan yemek ve sonrasında çay kahve vb bitmiş olmalıdır.

Çocukların kutsanması: Yom Kipur’da sinagoga gitmeden önce, artık günün kutsallığı başladığı ve merhamet ve bağışlayıcılık kapıları açıldığı için, anne ve babaların, çocuklarının başının üzerine ellerine koyarak onları kutsaması ve onlar için güzel dileklerle dua etme adeti vardır.(Duaların tam metni ve Türkçe açıklamaları-KİPUR s.46- Gözlem yayınları-www.gozlemkitap.com)

Beyaz kıyafet giyilmesi: Yom Kipur’da beyaz kıyafetler giyilir. Bu geleneğin çıkış yeri hakkında sayısız yorumlardan bazıları: Bugün fiziksellikten çıkıp meleklere benzediğimiz için, Koen Gadol’un Yom Kipur’da giydiği beyaz giysileri anımsattığı için, Tanrı’nın kırmızı olan günahlarımızı aklayıp bembeyaz yapacağına olan inancımızı temsil ettiği için.

Yom Kipur yasakları: Şabat’ta yasak olan her şey, Yom Kipur’da da yasaktır. Buna ek olarak yaklaşık 25 saat boyunca yemek içmek, soğuk suyla da olsa yıkanmak, ağzı çalkalamak, eşler arası ilişkide bulunmak, vücuda ferahlatıcı losyonlar sürmek, deri ayakkabı giymek yasaktır (deri kemer kullanılabilir). Bunun sebebi hakkındaki yorumlardan birine göre deri, vücudu ve fizikselliği temsil eder. Yom Kipur günü fiziksel aktivitelerden imtina eder, maneviyata yoğunlaşırız. Bu yüzden fizikselliği en üst düzeyde temsil eden deri ayakkabı giymeyiz.

Yom Kipur Arvit: Akşam duasında sinagog beyazlara bürünür. Normalde akşam duası sırasında takılmayan talletler, bu akşam takılır.

Önemli Hatırlatma: GEDALYA ORUCU- 25 Eylül Perşembe günü

Tsom Gedalya-Gedalya orucu, İsrail topraklarının valisi Gedalya ben Ahikam’ın Roş Aşana ve Yom Kipur arasındaki bu kutsal dönemde suikast sonucu öldürülmesi, bunun sonucunda Yahudilerin Erets-İsrael’i terk etmeleri ve artık orada hiç Yahudi kalmaması nedeniyle tutulur.

Tişri ayının 3’ünde tutulan Gedalya orucu, bu yıl 25 Eylül Perşembe günü, gün ağarmadan, şafak vakti başlar, aynı günün akşamı yıldızlar çıkınca sona erer.

***

27 Eylül Cumartesi - Şabat Teşuva (Şabat Şuva)

Roş Aşana ile Kipur arasındaki Şabat’ta okunan aftara Vayeleh, “Şuva Yisrael Ad Aşem Elo-eha / Tanrı’n Aşem’e dön Ey Yisrael!” cümlesiyle başlar. Bu aftara, İsraeloğulları’nı Teşuva’ya-Tanrı’ya, kendi özüne dönmeye davet ettiği için, bu özel Şabat da ‘Şabat Şuva’ olarak adlandırılır. Başka bir yorum da, bu özel Şabat’ın, Roş Aşana ile başlayan ‘On Teşuva Günü’nün içinde olmasıdır. 

Yom Kipur’un ABC’si, Felsefesi, Kal Nidre Duasının Anlamı, Barışma Günü, Değişmek İçin Dört Adım, Yarışı Kazanmak, Keçiler, Merhamet, Gözyaşı Kapıları, Kipur İkilemi, Yom Kipur’da okunan Yona’nın Kitabının Bize Anlattıkları, Yom Kipur Videoları ve daha fazlası:  http://www.sevivon.com/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=22&Itemid=105

Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya bu konular hakkında fikir vermek amacıyla The Koren Yom Kippur Mahzor, Yom Kippur-It’s Significance,Laws and Prayers, The Jewish Study Bible, Every Person’s Guide to High Holy Days, Kutsal Kitap, GÖZLEM’den, Kipur, Şemot, Vayikra, El Gid para El Pratikante kitaplarından ve www.sevivon.com, www.chabad.org, www.aish.com, www.jewfaq.org, www. www.torah.org, https://csoiwoodmere.org, https://ots.org.il, www.myjewishlearning.com sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Yazıda konu ile ilgili araştırılıp bulunabilecek sayısız yorumdan sadece bazıları ifade edilmiştir. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için Özel Günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.

*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.