Yıl 1977, 25 Mayıs sanat ve popüler kültür için belki de tarihin en önemli günüydü. Star Wars (A New Hope) vizyona girdi. Bu başyapıt, ilerleyen yıllarda George Lucas’ın orijinal üçlemeyi bitirmesiyle kolektif hafızalarda yerini buldu. Aradan neredeyse 50 sene geçmesine rağmen ‘Darth Vader’ ismini bilmemek için hayatınızı mağarada geçirmiş olmanız gerekir. Bu sansasyon, 1999’da yeni bir üçlemenin başlamasıyla kendini yeni bir jenerasyona (bkz. ben) tanıttı. Orijinal üçlemedeki hikayenin öncesini anlatan ‘prequel’ üçlemesi anında gişe rekorları kırdı. ‘Phantom Menace’ filminden beklentileri en iyi ‘Joe Black’ filminin öncesindeki fragmanın hikayesi anlatır. YouTube gibi dijital video platformları olmadığı için yeni Star Wars filminin fragmanını sadece sinemalarda izlenebiliyordu. 1998 yapımı Joe Black vizyona girdiği zaman izleyiciler filmin öncesinde Phantom Menace’ın fragmanının gösterildiğini öğrendi. Yüzlerce kişi Joe Black filmine bilet aldı, sinemaya gitti ve yeni Star Wars fragmanını izleyip salondan ayrıldı. Bu heyecan 2005’te çıkan son filme kadar devam etti. Üçlemenin açık ara en iyi filmi ‘Revenge of the Sith’ ile George Lucas anlatmak istediği hikayeyi sonlandırdı. Kelimelerle anlatılamaz bir kültürel başarıya imza atan Lucas, 2012’de son bir finansal başarıya daha imza attı; Star Wars markasını Walt Disney Company’e 4 milyar dolara sattı.
***
Yıl 1919, Valencia’da şehrin ismini alacak bir futbol takımı kuruldu. Valencia CF, 1940’lara kadar ortalama altı bir kulüp olmasına rağmen 1941’de lig kupasını kazanmaları ile büyük bir ivme yakaladılar. Takip eden on yılda ligi üç kere, kupayı ise bir kez daha kazanmayı başardılar. Ülkenin en iyi altyapılarından birini kuran Valencia, kendini İspanyol futbol kültürünün önemli bir parçası yaptı. 1990’larda İspanya’da ortaya çıkan yeni bir yasa yüzünden Valencia artık sadece üyeleri tarafından yönetilemeyecekti. 1992’de resmi bir şirket formuna dönüştürülen takım, hissedarları ve belirlenmiş bir yönetim kurulu tarafından yönetilecekti. Bu süreçte birkaç hoca değiştiren takım, 2000’lerin başında Claudio Ranieri ve Rafa Benitez ile başarıyı yakaladı. 1999’da Ranieri uzun yıllar sonra kulübe ilk kupasını kazandırdı ve takım Şampiyonlar Ligi’ne gitme hakkı kazandı. İki sene üst üste finale çıkıp kaybeden Valencia, Benitez’in önderliğinde 2002 ve 2004 yıllarında ligi kazanmayı başardı. Benitez, bu başarıları son olarak UEFA Kupası kazanarak taçlandırdı. Kulüp, yönetim ve taraftarlar çok büyük bir iş çıkarmıştı. İspanyol futbolunun en başarılı takımlarından biri sadece üyeleri tarafından yönetiliyordu. Ama tabii ki serbest futbol piyasasında finansal güce de ihtiyaçları vardı. Bunun üzerine üyeler 2014’te takımın hisselerinin çoğunluğunu, takım için para harcamaya hazır ve büyük başarılar vaad eden Singapurlu iş insanı Peter Lim’e sattı.
***
Yıl 1928, Peugeot’un direktörü Jean-Pierre Peugeot, çalışanlarının iş saatleri dışında eğlenmesi için küçük bir futbol takımı kurdu. İlerleyen yıllarda bu takım FC Sochaux-Montbéliard olacaktı. Yasal bir gereksinim değilken bünyesindeki bütün futbolculara maaş veren ilk futbol takımlarından biri olan Sochaux, aynı zamanda Fransa’nın en eski resmi kulüplerinden. Fransa’nın en başarılı altyapılarından birinin önderliğinde Sochaux kendini Fransız futbol tarihine yazmayı başardı. Sadece bir fabrika kasabasının takımı olmasına rağmen, 20 bin kişilik statları ile Fransa’nın en çok taraftara sahip kulüplerinden biri oldu. Hiçbir zaman PSG veya Marseille gibi büyük sportif başarılara imza atmasalar da, ligi kazanan 19 takımdan biri ve Fransız futbolunun en üst ligi Ligue 1’de en çok sezon geçirmiş sekizinci takımlar. Kısacası, Sochaux 1920’lerle 2010’lar arası Fransız futbolunun en renkli takımlarından biriydi. Taraftarların umutları, 2015’te Peugeot’un takımı satma kararı ile yükseldi. Çinli Tech Pro şirketi satın aldığı gün takımın tekrardan şampiyonluklara oynaması an meselesiydi.
Kim koruyacak?
Star Wars, Walt Disney bünyesine girdiğinde zaten popüler kültürde önemli bir yere sahipti. Bu yerin yanı sıra, milyonlarca kişi için bir filmden çok daha fazlasıydı. İnsanlar karakterlerin kostümlerini düğünlerinde giyiyor, çocuklarına Luke veya Leia gibi isimler veriyorlardı. Disney’in amacı bu sevgiyi paraya dönüştürmekti. 1977’de ortaya çıkan serinin sadece altı filmi vardı, Disney yönetiminde ise beş sene içinde beş film ve sayısız dizi çekildi. Kalite ve hikayeden ziyade hıza önem verildiği için Star Wars evreni tamamen mahvedildi. Disney istediğini elde ederek milyarlarca dolar kar elde etmeyi başardı, ama aynı zamanda milyonlar için Star Wars eski heyecanını tamamıyla yitirdi. Tabii ki bu şirketin sahibi Walt Disney, istediklerini yapabilirler. İsteseler yarın çıkıp on film bile vizyona sokabilir. Star Wars ne kadar, adeta dünyanın kolektif sahip olduğu bir evren olsa da, aslında sadece özel bir şirketin özel bir ürünü. Peki düğününe ışın kılıcıyla giren, çocuğuna Anakin adını veren hayranların sevdiği bu evreni kim koruyacak?
Valenica’nın Peter Lim’le hikayesi büyük umutlarla başladı. Finansal olarak aklı selim işler yapsa da Lim’in sonunu kendisi, arkadaşları ve ailesi getirdi. Lim, futbol yönetimi hakkında bir şey bilmediği için aldığı birçok kararı Jorge Mendes’e dayanarak yaptı. Lim’in yakın arkadaşı Mendes, Portekizli ve İspanyol düzinelerce oyuncu ve teknik direktörün temsilciliğini yapıyor. Şaşırtıcı olmayan bir şekilde Lim’e yaptığı tavsiyelerin birçoğu kendi oyuncularını Valencia’ya satıp ciddi komisyonlar almak oldu. Kaliteli scouting ve taktiksel yapıdan yoksun transferler kısa sürede Valencia’yı İspanya’nın en iyi takımlarından her sezon küme düşme mücadelesi veren bir takım haline getirdi. Bu yazıyı yazarken Barcelona’ya 6-0 kaybettiler. Bu yazıdaki yerini de kulübün Başkanı Peter Lim’in birkaç sene önce yaptığı bir açıklamayla aldılar. Yönetime yapılan eleştiriler üzerine Kim Lim, Instagram’da şu açıklamayı yapmıştı: “İşte yine. Bazı Valencia taraftarları beni ve ailemi azarlıyor, küfür ediyor. Anlamıyorlar mı? Kulüp bizim ve onunla istediğimizi yapabiliriz, kimse bir şey diyemez.” Milyonlarca taraftar, yüzlerce sporcu ve paha biçilemez bir sportif tarih onların elinde ve üzücü olan şu: Lim tamamen haklı. Çünkü kulüp onların. Peki bütün bu taraftarları Singapur'da bir masada oturup kararlar veren takım elbiseli adamlardan kim koruyacak?
Bu yazının formatını artık anlamışsınızdır. Sochaux’un yeni sahipleri futbolun F’sini bilmeyen iş insanları çıktı. Kulübe o kadar yanlış şekilde para koydular ki kulüp yedi sezon içinde yüzlerce mali soruşturma altına girmek zorunda kaldı. Bu soruşturmaların sonunda da kulüp resmi olarak idari sebeplerden küme düşürüldü. Şu an Sochaux Fransa üçüncü liginde ve kulübün kapatılması an meselesi. Tabii ki Sochaux, özel bir şirketin özel mülkü. Ne kadar Fransa işçilerinin ve futbol tarihinin yaşayan önemli bir yapıtı olsa da sonuçta sahipleri kulübü yönetiyor. Peki o zaman bu tarihi yapıyı kim koruyacak?
***
Yazının başlığı tuhaf olsa da bence Star Wars, Valencia ve Sochaux’un hikayesi birbirinin aynısı. Yıllar içinde sanat, spor, tarih ve kültür dörtlemesinde önemli yer sahibi oluyorlar ama günün sonunda kaderlerini özel şirketler belirliyor. Hayatını bu ögelere adamış taraftar ve hayranlar ise sadece kenardan izleyebiliyor. Bunun çözümü nedir bilmiyorum. Almanya’daki futbol kulüpleri gibi takımların büyük çoğunluğunun taraftarları tarafından sahip olduğunu garantileyen yasa veya İsviçre’de yerel marketleri Migros’un (ülkemizdekinden farklı) bütün vatandaşlarına birer hisse vermesi gibi uygulamalar insanları bu özel şirketlerin içine alıyor, söz hakkı veriyor. Bunun gibi yaratıcı çözümlere ihtiyacımız var. Çünkü UNESCO ‘heritage’ listesi sadece fiziksel tarihi ve kültürel yerleri koruyor. Fiziksel olmayan oluşumları da korumamız lazım.
