Simgeler bakımından en zengin bayramlarımızdan biri olan yeni yılın başı Roş Aşana´da, Pesah´ta olduğu gibi belirli bir Seder-düzen eşliğinde geleneksel yiyecekleri, onlara ait berahalar-dualar eşliğinde yeriz. Bayramın iki akşamı, bu yıl 22 Eylül Pazartesi akşamı ile 23 Eylül Salı akşamları, Roş Aşana sofrasındaki geleneksel yiyeceklerin simgeledikleri anlamlar ile yeni yıl için dilek, karar ve iyi niyetlerimizi daha görülür şekilde ifade etme fırsatı buluruz.
Simgeler bakımından en zengin bayramlarımızdan biri olan Roş Aşana’da, bir Seder-düzen eşliğinde geleneksel yiyecekleri, onlara ait berahalar-dualar eşliğinde yeriz.
Bu geleneğin çıkış yeri hakkındaki yorumlardan biri, Talmud’da bahsedilen, Abaye’nin ‘simana milta/ işaretler önemlidir’ prensibine dayanır. Babil'deki Talmud akademilerinin dördüncü nesil amora’larından Abaye, bayram sofrasında simgesel değerleri ve anlamları olan belirli yiyecekler yenilmesinin, başlayan yeni sene için iyi birer alamet olduğunu öğretir.
Yeni başlayan senenin iyi ve tatlı gitmesi dileklerimizi ifade etmek için ekmeği şekere batırıp simgesel yiyecekleri yiyoruz. Ek olarak hayatımızda bazı şeylerin daha iyiye doğru değişmesini istiyorsak, öncelikle kendimizi, hareketlerimizi, yaşantımızı, ilişkilerimizi gözden geçirip gereken ayarları yapmak için adım atmamız gerekir.
Roş Aşana masasında geleneksel simgesel yiyeceklerle Tanrı’ya gelecek sene için dileklerimizi sembollerle ifade eder, Roş Aşana’da yemek yerken bile aklımızda ve soframızda gelecek senenin nasıl olmasını arzu ettiğimizi gündeme getirir, bunlar hakkında konuşma, paylaşma ortamı yaratırız. Yeni seneye arzu ettiğimiz şekilde iyilik, tatlılık, mutluluk ve bereket; Tanrı’nın sonsuz İyiliği, Sevgisi, Merhameti ve bizim Tanrı Yolunu yansıtan davranışlarımızla gelir.
Roş Aşana sofrasındaki yiyeceklerin simgeledikleri anlamlarla yeni yıl için dilek, karar ve iyi niyetlerimizi daha görülür şekilde ifade etme fırsatı buluruz.
Bu yüzden Roş Aşana’nın her iki akşamı, bu yıl 22 Eylül Pazartesi akşamı ile 23 Eylül Salı akşamları kurulan sofra, yeni yıl için dilekleri simgeleyen yiyeceklerle donatılır ve her iki gecede de yemek ve dualar bir düzen çerçevesinde gerçekleşir.
Bayram mumları
Roş Aşana Bayramı onuruna mumlar, 22 Eylül Pazartesi güneş batmadan önce yakılır: “Baruh Ata Ad.Elo-enu Meleh Aolam Aşer Kideşanu Bemitsvotav Vetsivanu leadlik Ner Şel Yom Tov /Bizleri Mitsvaları ile Kutsayan ve bizlere Yom Tov Mumlarını Yakma Mitsvasını Veren Evren’in Efendisi Sen Tanrı’mız Mübareksin.”
Tören
İki gecedeki küçük tören, topluluklar arası farklılıklar görülse de, İstanbul geleneklerine göre aşağıdaki gibidir:
1.KİDUŞ
Bayramın iki gecesinde, sinagogdan eve gelindiğinde kaşer kırmızı şarap veya kaşer üzüm suyu eşliğinde Kiduş yapılır.
(Şabat olmadığı için) “Savri Maranan!” ile başlanır ve devam edilir:
“Savri Maranan! Lehayim! Baruh Ata Ad.Elo-enu Meleh Aolam Bore Peri Agefen.(Amen)
Baruh Ata Ad.Elo-enu Meleh Aolam,Aşer Bahar Banu Mikol Am,Veromemanu Mikol Laşon,Vekideşanu Bemitsvotav.Vatiten Lanu,Ad.Elo-enu,Beaava,Et Yom Azikaron Aze,Et Yom Tov Mikra Kodeş Aze,Yom Terua,Mikra Kodeş,Zeher Litsiyat Mitsrayim,Udvareha,Malkenu,Emet Vekayam Laad.
Baruh Ata Ad.Meleh Al Kol Aarets Mekadeş Yisrael Veyom Azikaron.(Amen)”
Şeeheyanu: Her iki gece de Kiduş’ta ‘Şeeheyanu’ berahası (şükür duası) söylenir.
“Baruh Ata Ad.Elo-enu Meleh Aolam, Şeeheyanu Vekiyemanu Veigianu Lazeman Aze.(Amen)/Kutsalsın Sen Ad. Tanrı’mız, Evren’in Kralı, Bizi Yaşatan, Ayakta Tutan ve Bu Günlere Eriştiren.”
Roş Aşana’nın ikinci akşamı Şeeheyanu berahasını söylerken masaya nar getirmek adettir. Bulunamıyorsa yeni bir kıyafet, yeni bir gömlek, takım elbise vb. üzerine de söylenebilir. Onlar yoksa da Şeeheyanu berahası söylenir.
2. NETİLAT YADAYİM
Kiduş’tan sonra Netilat Yadayim ritüeline uygun şekilde eller yıkanır.
Bu pasuğu söylemeyi adet edinmiş kişiler, Netilat Yadayim berahasından önce bu pasuğu söyler:
“Seu Yedehem Kodeş Uvarehu Et Ad. Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam Aşer Kideşanu Bemitsvotav,Vetsivanu Al Netilat Yadayim/Ellerinizi Kutsal’a (Tanrı’ya) Doğru Yükseltin ve Tanrı’yı Kutsayın: Kutsalsın Sen Ad. Tanrı’mız, Evren’in Kralı, Bizleri Mitsvalarıyla Kutsayan ve Bize Ellerimizi Yıkama Mitsvasını Veren.”
3.AMOTSİ
Roş Aşana için halla, yuvarlak olarak yapılır. Yuvarlak şekil, yaşam döngüsünü, kesintisiz mutluluk ve bereket dileklerimizi simgeler. İki bütün ekmek üzerine beraha söylenir. Amotsi berahasını söylemeden şu cümleyi okumak adettir:
“Ene Kol Eleha Yesaberu,Veata Noten laem Et Ohlam Beito Poteah El Yadeha,Umasbia Lehol Hay Ratson Baruh Mekadeş Yisrael Veyom Azikaron/Herkes Umutla Gözlerini Sana Doğru Çevirir ve Sen Onlara Gıdalarını Zamanında Verirsin. Elini Açıp Tüm Canlıları İsteklerine göre doyurasın. Kutsaldır İsrailoğullarını ve Anımsama Günü’nü Kutsayan.”
Ekmek kesilir. Türk Sefarad Cemaatinde şekere veya bala batırılır. Bunun amacı, yeni yılın şeker ve bal gibi tatlı geçmesini dilemektir.
“Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam Amotsi Lehem Min Aarets/Kutsalsın Sen Ad. Tanrı’mız, Evren’in Kralı, Ekmeği Topraktan Çıkaran.”
4.SİMGESEL YİYECEKLER
Sofradaki her simgesel yiyecek, onunla ilgili ‘Yei Ratson’ duası söylendikten sonra yenir. Sofrada bu yiyeceklerden herhangi biri (ya da hiçbiri) yoksa bile, Yei Ratson’lar okunmalıdır. Yei Ratson,’Sen’in isteğin şöyle olsun ki…’ anlamını taşır ve ardından yenilen yiyeceğe uygun bir cümle okunur.
Elma Tatlısı: Ekmek yendikten sonra bir parça elma bala batırılır veya elma tatlısı alınarak ilk Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şetithadeş Alenu Şana Tova Umtuka, Mereşit Aşana Vead Aharit Aşana/ Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Yeni Yılın Başından Sonuna Kadar İyi ve Tatlı Bir Yıl Olması Sen’in İsteğin Olsun.”
Ardından elma tatlısı yenilir. Bu şekilde, başından sonuna kadar yeni ve tatlı olacak bir seneye başlama dileği ifade edilir.
Zohar, Cennet’ten; “Chakal Tapuchin Kadishin/ Kutsal Elmaların Bahçesi” olarak bahseder. Roş Aşana’da elmayı yerken sadece tatlılığını değil, cenneti simgelediğini de akılda tutarak yeriz.
Maharil, elma-tapuah’ın kokusunun, Yaakov Avinu’nun babasından beraha almaya geldiğinde beraberinde gelen kokuya benzediğini anlatır. “...İşte oğlumun kokusu, tıpkı Tanrı’nın mübarek kıldığı bir çayırın kokusu gibi” (Bereşit 27:27). Biz de Yaakov Avinu gibi güçlü berahalar alma dileğimizi aklımızda tutarak elma veya elma tatlısı yeriz.
Bal-devaş, tatlı olmasının yanında gematriyası Merhametli Baba’nın İbranicesine eşittir: Av Arahamim. Tanrı’nın bizleri yargılarken her zamanki gibi Merhametli Baba’mız olarak davranması dileğimizi aklımızda tutarak elmayı bala batırırız.
Pırasa: İbranicesi, ‘karti’dir. Bu kelime, düşmanların içlerinde var olan kötülük için söylenen ‘şeyikaretu/içlerindeki kötülükler yok olsunlar’ ile benzeşir. Aynı şekilde günahlarımızın da yok olması isteğini dile getirir. İlgili Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şeyikaretu Oyeveha Vesoneeha Vehol Mevakşe Raatenu.Tarum Yadeha Al Tsareha Vehol Oyeveha Yikaretu/ Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Tüm Düşmanların, Senden Nefret Edenlerin ve Bizim Kötülüğümüzü İsteyenlerin- İçindeki Kötülüğün- Yok Olması Sen’in İsteğin Olsun. Kolunu Kaldırıp, Sana Karşı Gelenlerin-İçindeki Kötülüğü- Yok Et.”
Ardından pırasa ağırlıklı yemekten bir lokma yenilir.
Pazı: İbranice pazı, ‘salka’dır. Bu kelime, yine düşmanlar için söylenen ‘şeyistaleku-uzaklaşsınlar’ ile aynı kökten gelir. Aynı şekilde günahların da bizden uzaklaşması dileğini ifade eder. İlgili Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad.Elo-enu Veloe Avotenu Şeyistaleku Oyeveha Vesoneeha Vehol Mevakşe Raatenu. Suru Mimeni Kol Poale Aven Ki Şama Ad. Kol Bihyi, Suru Suru Tseu Mişam Tame Al Tigau Tseu Mitoha İbaru Nosee Kele Ad./ Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Tüm Düşmanların, Senden Nefret Edenlerin ve Bizim Kötülüğümüzü İsteyenlerin Uzaklaşmaları Sen’in İsteğin Olsun. Kötülük Yapanlar, Benden Uzaklaşsın! Çünkü Ad. Ağlayışımı Duydu. Çekilin! Çekilin! Oradan Ayrılın! Ritüel Olarak Temiz Olmayan Nesnelere Dokunmayın! Oradan Çıkıp Temizlenin,(Siz) Ad.’ın Eşyalarını Taşıyanlar.”
Ardından pazı ağırlıklı yemekten bir lokma yenilir.
Hurma: İbranicede ‘tamar’dır. Bu kelime, düşmanların içindeki kötülükler için söylenen, ‘şeyitamu/içlerindeki kötülükler sona ersinler’ ile benzeşir. İlgili Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şeyitamu Oyeveha Vesoneeha Vehol Mevakşe Raatenu.Yitamu Hataim Min Aarets Urşaim Od Enam Barehi Nafşi Et Ad. Uvhasdeha Tatsmit Oyevay Veaavadta Kol Tsorere Nafşi Ki Ani Avdeha/ Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Tüm Düşmanların, Senden Nefret Edenlerin ve Bizim Kötülüğümüzü İsteyenlerin-İçlerindeki Kötülüğün- Tükenmiş Olması Sen’in İsteğin Olsun. Günah ve Kötülük Yeryüzünden Silinsin. Ruhum, Ad.’ı Kutsa. Tanrı’yı Övün. Ve Tanrı’m Sonsuz İyiliğinle, Düşmanlarımı ve Ruhuma Eziyet Edenlerin –İçindeki Kötülüğü- Yok Et. Çünkü ben, Kulunum.”
Ve birer hurma yenilir.
Kabak: İbranicede kabak ‘kara’dır. Bu kelime, hem hakkımızda verilmiş olabilecek olumsuz kararlar için söylediğimiz ‘şetikra-yırtılsın’ sözcüğünü çağrıştırır, hem de hak ettiğimiz iyilikler için söylediğimiz ‘veyikareu-okunsunlar’ ile aynı kökten gelir. İlgili Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şetikra Roa Gezar Dinenu, Veyikareu Lefaneha Zahiyotenu./ Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Bizimle İlgili Olumsuz Kararların Yırtılması ve Sen’in Önünde Sadece Sevaplarımızın Okunması, Sen’in İsteğin Olsun.”
Ardından kabak ağırlıklı bir yiyecek yenir.
Balık: (Bazıları börülce yer.) Balık, bereketi ve çoğalmayı simgeler. Bazı ailelerde, İbranicesi ‘rubya’ olup, ‘rav-çok’ kelimesini çağrıştıran börülce yeme adeti vardır. İlgili Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şeyirbu Zahiyotenu./ Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, İyi Davranışlarımızın Balıklar (börülce) Gibi Çoğalması, Sen’in İsteğin Olsun.”
Ardından bir parça balık ve/veya börülce yenir.
Kuzu başı yoksa balık başı: İbranicede baş, ‘roş’tur. Bunun amacı, daima baş olmamız, kuyruk olmamamız için dilekte bulunmaktır. İlgili Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad.Elo-enu Veloe Avotenu, Şeniye Leroş Velo Lezanav/ Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Daima Baş Olmamız ve Kuyruk Olmamamız Sen’in İsteğin Olsun.”
Ardından baş kısmından bir parça yenilir.
İkinci gece; ek olarak Pri Hadaş (Yeni Meyve) Nar: İkinci gece de Şeeheyanu berahasını söyleyebilmek için, sofrada o zamana kadar yenmemiş yeni bir meyve bulundurulur. Bazıları için bu meyvenin nar olması adettir. İkinci gece Kiduş’ta Şeeheyanu berahası söylenirken akılda bu yeni meyve bulundurulur.
Nar yemeden ilgili Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şeyirbu Zahiyotenu Karimon./ Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Sevaplarımızın Nar (ın taneleri gibi çoğalması) Sen’in İsteğin Olsun.”
Ardından nar yenir.
Kutsal Topraklarda yetişen yedi meyveden biri olan nar, (diğerleri buğday, arpa, üzüm, incir, zeytin ve hurma) geleneksel olarak bereket, verimlilik ve sevgiyi (Şir Aşirim 4:3, 8:2) simgeler. Narı yerken yeni senenin de narın simgelediği gibi bereketli, verimli ve sevgi dolu olmasını dileriz.
Geleneklerimize göre narın içinde 613 tanesi olduğuna inanılır. Bu taneler 613 mitsvayı simgeler. Narı yerken sene boyunca yerine getirmeye çalıştığımız bu mitsvaların bizi Tanrı’ya bağladığını, Tanrı ile yakınlaştırdığını aklımızda tutarız.
Roş Aşana Sederi: http://www.sevivon.com/index.php?option=com_content&view=article&id=1587:ros-asana-sederi&catid=19:ros-asana-nasil-kutlanir&Itemid=205
Uygulamalı Roş Aşana Sederi Videosu:
Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş bilgiler, okuyucuya bu konular hakkında fikir vermek amacıyla El Gid Para El Pratikante (Gözlem), Roş Aşana (Gözlem), Rosh Hashanah-It’s Significance,Laws and Prayers, Every Person’s Guide to High Holy Days kitaplarından ve www.chabad.org, www.jewfaq.org, https://reformjudaism.org, https://jewishunpacked.com sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.
Yazı, konu hakkında bulunabilecek sayısız değerli yorumdan sadece sınırlı bir bölümü içermektedir.
*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.
