Yeni yılın başı Roş Aşana´da Yaratılış, Yargı Günü, Tanrı´nın Krallığı ve benzeri farklı konular üzerine yoğunlaşır, bunları günlük hayatımıza nasıl entegre edebileceğimizi sorgularız. 5786 yılının başı Roş Aşana, 23 Eylül Salı ve 24 Eylül Çarşamba günleri kutlanıyor.
Rabi Warren Goldstein’a göre, Roş Aşana'daki farklı kavramları anlamanın anahtarı, Roş Aşana’nın hangi günde olmasındadır.
“Dünya’nın Yargı Günü tesadüfi olarak seçilmemiştir; özellikle bu gündedir; 1 Tişri yılın ilk günü olduğu için değil (aslında Mişna dört farklı yeni yıldan bahseder), Adem ve Havva'nın yaratılış yıldönümü olduğu için. Roş Aşana duasında her şofar üflendiğinde "Hayom harat olam /Bugün dünya yaratıldı" deriz. Çünkü Yaratılış'ın sebebi, insanlardır. Mişna'nın (Sanhedrin 4:5) belirttiği gibi, "Bir canı kurtaran, bütün bir dünyayı kurtarmış sayılır; bir canı yok eden, bütün bir dünyayı yok etmiş sayılır. Roş Aşana'nın Adem ve Havva'nın yaratıldığı gün olduğunu biliyoruz. Bununla Yargı Günü arasındaki bağlantı nedir? Bu soruyu cevaplamak için önce insanı eşsiz kılan şeye bakmalıyız. Tanrı dünyada birçok şey yarattı; neden insan Mişna’nın dediği şekilde kendi başına ‘bütün bir dünya’ olarak kabul ediliyor?”
İnsanın eşsizliği
“Rambam (Teşuva Kanunları, 5. bölüm), insanları eşsiz kılan şeyin iyi ve kötü arasında seçim yapabilme yeteneği olduğunu açıklar. Burada, Bereşit'in başlangıcında yer alan, insanın potansiyelinin ‘yod'ei tov vara / iyiyi ve kötüyü bilen yaratıklar’ olarak tanımlandığı pasuğu alıntılar. Rambam, bunun iki anlama geldiğini açıklar: Birincisi, insanların iyi ve kötü hakkında kavramsal bir anlayışa sahip olduğu anlamına gelir. Hayvanlar, ne kadar zeki görünürlerse görünsünler, bu tür soyut, entelektüel fikirleri kavrayamazlar. İnsanın zekâsı, bir hayvanın zekâsından niteliksel olarak üstündür, çünkü insanlara ahlaki muhakeme yeteneği bahşedilmiştir. İkincisi, insan olarak bu yeteneğimiz doğrultusunda hareket etme özgürlüğüne sahibiz. Rambam'ın da belirttiği gibi, hiçbir şey insanın Tanrı tarafından kendisine verilen özgür seçimi kullanmasını engelleyemez.”
Özgür irade ile gelensorumluluk
“Roş Aşana-1 Tişri, ilk insanlar olan Adem ve Havva'nın özgür seçim armağanı ile yaratılmalarının yıldönümüdür. Dolayısıyla, Roş Aşana'da yalnızca insanların yaratılışını değil, aynı zamanda özgür iradeli insanlar olarak yaratılışını da kutlarız.
Rambam ayrıca, bir kişinin özgür seçime sahip olması nedeniyle, hatalarından yalnızca kendisinin sorumlu olduğunu açıklar. Hatalarımızı veya günahlarımızı DNA'mıza, yetiştirilme tarzımıza, topluma veya insanların eylemlerini mazur göstermek için kullandığı başka şeylere yükleyemeyiz. Elbette bunların hepsi etkenlerdir, ancak nihayetinde her insan özgür seçim yapar ve bu nedenle eylemlerinden sorumlu tutulur. Dahası, Rambam'a göre özgür iradeye sahip olmak, değişme yeteneğine de sahip olmak anlamına gelir. Yanlış yapmayı seçtiğimiz gibi, doğru yapmayı ve teşuva yapmayı (hatalarımızın farkına varıp, itiraf edip, bunlardan pişman olup bir daha tekrar etmemeye niyet etmeyi) seçebiliriz. Bazı insanlar özgür iradeye inanır, ancak değişme gücüne inanmazlar. Ancak özgür irade, bizim hareketlerimizi değiştirebileceğimiz anlamına gelir.”
Özgür irade ile gelen değişme gücü
“Roş Aşana'nın temalarının birbiriyle bağlantısına baktığımızda: Roş Aşana, özgür iradeli bir varlık olan insanın yaratılışının yıldönümüdür. Özgür irademiz olduğu için hem günahlarımızdan, hem de yaptığımız iyi davranışlardan sorumlu tutuluruz ve dolayısıyla Roş Aşana aynı zamanda ‘Yargı Günü'dür; özgür irademiz olduğu için değişme gücüne de sahibiz, bu şekilde Roş Aşana aynı zamanda teşuva günüdür.
Roş Aşana, özgür seçim kavramı üzerinde düşünmek için uygun bir zamandır. Rambam'ın söylediği gibi, özgür seçim, tüm Tora’nın dayandığı temeldir, çünkü Tora’daki her şeyin mantıksal çerçevesini sağlar; eğer seçme özgürlüğümüz yoksa Tanrı bize nasıl mitsvalar yapmamızı söyleyebilir ve yaptığımız iyi davranışlar için bize nasıl ödül verebilir?
Özgür iradeye inanmadığımız sürece teşuvanın bir anlamı yoktur. Öncelikle eylemlerimizden sorumlu olduğumuzu, ikinci olarak da değişme gücüne sahip olduğumuzu anlamak için özgür iradeye inanmalıyız.
Belki de bu yüzden Roş Aşana, Tanrı’yı Kral olarak taçlandırdığımız gündür. Talmud şöyle der: “Ein melech belo am / ulusu olmayan kral olmaz.” Tanrı, ancak özgür iradeli varlıklar olan ve O'nu Kral olarak tanımayı seçen Adem ve Havva'yı yarattığında Kral oldu. Tanrı, ancak insanlar kendi özgür iradeleriyle O’nu bu şekilde tanıdıklarında Kral olur. Ve böylece, Tanrı’nın üzerimizdeki krallığının yıldönümü olan Roş Aşana'da, O'nu bir kez daha Kralımız olarak taçlandırıyoruz.”
Not: Yazı, Rabi Dr. Warren Goldstein’ın www.yutorah.org sitesindeki ‘Rosh Hashana: The Birth of Freedom/Roş Aşana: Özgürlüğün Doğuşu’ yazısından alıntılanmıştır. Rabi Warren Goldstein, 2005'ten beri Güney Afrika'nın Baş Hahamı olarak görev yapmaktadır, nitelikli bir dayan (Yahudi hukuku hakimi) olup, aynı zamanda Güney Afrika Ulusal Dini Liderler Konseyi'nin kıdemli bir üyesidir.
*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.
