Yahudi etiği ve Mussar

İyi olmak neden zordur? Bu, Yahudi düşünürlerinin 1000 yıldan uzun süredir sorduğu bir sorudur. Tevrat ve diğer Yahudi metinleri oldukça açık bir şekilde ortaya konulmuş olmasına rağmen, insanların bunları takip etmekte zorluk çektiği görülür.

Mussar (ayrıca Musar olarak da yazılır), anlamlı ve etik hayat yaşamak için somut talimatlar veren bir Yahudi manevi uygulaması, bu endişeye bir yanıt olarak ortaya çıktı. Mussar, içsel erdemleri geliştirerek kendimizi geliştirdiğimiz fikrine dayanan erdem temelli bir etiktir. Bu, kural temeli olan çoğu Yahudi etik öğretisinin aksinedir. Günümüzde, geleneksel Yahudi kurallarını ve ritüellerini takip etmeyen birçok insan Mussar'a ilgi duyuyor çünkü Mussar, Yahudi bakış açısıyla kişisel dönüşüm fırsatları sunuyor.

Mussar ustaları, sadece nezaket hakkında öğrenmenin bizi daha nazik yapmadığını farketti. Dahası, içsel dürtülerimizin, yaralarımızın ve iştahlarımızın sıklıkla ‘yetzer ara’ (kötü eğilim) olarak tezahür ettiğini ve bunun da bizi bildiğimiz gibi davranmaktan aktif olarak alıkoyduğunu anladılar. Bir Mussar öğretmeni, Haham Elya Lopian (1876-1970), Mussar'ı ‘zihnin zaten anladığını kalbe öğretmek’ olarak tanımladı.

MUSSAR'IN TARİHİ

Mussar kelimesi Tevrat'da 51 kez geçer; yarısından çoğu Atasözleri (Mişle) kitabındadır. Tevrat öğretilerine göre etik talimat çağırışımı taşır. Hahamlık döneminde, Pirke Avot gibi metinler kişisel etik öğretilerin temeli olmuştur.

Ortaçağ’da Mussar, erdem etiğine (kural temelli etiğin aksine) odaklanan, kişinin karakterini geliştirerek daha iyi bir insan olması ve Tanrı'ya daha yakın olması için çaba sarf eden bir çalışma dalı haline geldi.

Bu dönemin öncü eserleri, Haham Saadia Gaon'un 10. yüzyılda yazdığı ‘İnançlar ve Görüşler’ adlı eserindeki bir bölüm (şimdiki Irak'ta yazılmıştır) ve Haham Bahya İbn Pakuda tarafından 11. yüzyılda İspanya'da yazılan ilk Mussar kitabı ‘Kalbin Görevleri'dir. İbn Pakuda, Mussar’ı 'içsel yaşamın bilimi' olarak tanımlamış ve giriş bölümünde kitabı ‘hiç kimsenin (içsel yaşamın) temelleri hakkında bir kitap yazmamış olması’ nedeniyle yazdığını açıklamıştır. Ayrıca ‘bir eylemin temelinin kalbin niyetine ve içsel yaşamına bağlı olduğunu’ ve bu yüzden iç dünyayı incelememiz gerektiğini açıklamıştır. Bu tez, günümüze kadar Mussar bilgeleri tarafından daha fazla araştırma yapılmasının temeli olmuştur.

Yüzyıllar boyunca Mussar bir çalışma alanı ve bireysel bir uygulamaydı. Mussar edebiyatı, birçok farklı Yahudi topluluğundan gelen akademisyenlerin daha iyi bir insan olma konusunda pratik tavsiyeler yazmasıyla büyümeye devam etti. Ancak Mısır kitapları,19. yüzyılda Haham İsrael Salanter, Mussar hareketini yaratana kadar Yahudi edebiyatının küçük bir parçası olarak kabul edildi.

Salanter

19. YÜZYILIN MUSSAR HAREKETİ

Mussar,19. yüzyılda Litvanya'da Haham İsrael Salanter'in önderliğinde bireysel uygulamadan, toplumsal uygulamaya geçti. Salanter, o dönemdeki birçok kişi gibi, geleneksel Yahudi uygulamasının, bunu ezberci ve anlamsız olarak eleştiren Haskala'nın (Yahudi Aydınlanması) kültürelleşmesi tarafından tehdit edildiğinden endişe ediyordu. Mussar hareketi alternatif bir reformist hareket sundu; geleneksel Ortodoks uygulamalarını korurken, kişisel etiğe ve ahlaki disipline odaklanmayı arttırdı. Buna rağmen Mussar o dönemin Yahudi gelenekçileri ve liderleri tarafından benimsenmedi.

Salanter, bireylerin kötü eğilimi yenmelerini ve Tanrı'ya tüm kalpleriyle hizmet etmelerini sağlamak için toplumda kitlesel bir hareket yaratmaya çalıştı. Salanter ve öğrencileri, Yahudilik içinde bu amaçlara ulaşmak için bir dizi yenilik yarattılar. Örneğin, her bireyin kendine özgü ruhsal zorlukları olduğu ve bu nedenle bunların üstesinden gelmek için kişiselleştirilmiş bir uygulamaya ihtiyaç duyduğu fikrini ortaya attılar. Salanter ayrıca, ruhun derinliklerinde gömülü olan olumsuz iştahları yenmek için yeterli duygulara ulaşmak amacıyla iç gözlem ve ilahiler uygulamalarını da ortaya koydu. Son olarak, Salanter ve öğrencileri yeni bir tür (yeşiva) ile Talmud’da Mussar çalışmasına ve bireyselleştirilmiş Mussar uygulamasına odaklanmayı sağlamak için bir çalışma başlattı. Örneğin, öğrenciler kendi özel ahlaki zorluklarını anlamak ve aşmak için öğretmenlerinden ve diğer öğrencilerden rehberlik isterlerdi.

1939'a gelindiğinde, Mussar Doğu Avrupa'nın büyük yeşivalarının çoğunda önemli bir etki yaratmıştı. Ancak bu Mussar uygulayıcılarının ve öğretmenlerinin neredeyse hepsi Holokost'ta katledildi. Sonuç olarak, Mussar neredeyse dünyadan kaybolmuştu.

BUGÜN MUSSAR

Günümüzde Mussar Hem Ortodoks hem de Liberal Yahudi toplulukları içinde varlığını sürdürmektedir. Ortodoks dünyasının bazı bölgelerinde Mussar, kötü karakterin tedavisi olarak görülmektedir. Mussar uygulayanlar, Yahudi okuryazarlık seviyelerini geliştirerek, bireysel manevi zorlukları üzerinde çalışarak dindar ve aziz olma yoluna odaklanırlar. Ortodoks topluluğunun içinde ve dışında olanların Mussar'ı yalnızca bir azarlama veya öğüt olarak düşünmeleri alışılmadık bir durum değildir. Mussar kelimesinin bu tam çevirisi doğru olsa da, uygulamanın sevgi dolu dönüştürücü doğasını gözden kaçırmaktadır.

Mussar 21. yüzyılda Liberal Yahudi dünyasında daha yaygın bir şekilde uygulanır hale geldikçe, birçok Yahudi Mussar'ın farkındalık yönlerine ilgi duymaktadır. Kavramları evrenseldir ve herhangi bir Yahudi, okuryazarlık seviyesindeki insanlar tarafından uygulanabilir. Mussar uygulayıcıları, alçakgönüllülük, düzen veya gerçek gibi ruhsal özellikler olan, dönen bir Middot serisine odaklanır. Günlük bir uygulamanın üç bölümü vardır: yüksek sesle okunan veya günü çerçevelemek için söylenen bir sabah mantrası, gün boyunca yapılan farkındalıklı bir eylem ve ardından bir günlük tutma.

BAZI ÖNEMLİ MUSSAR METİNLERİ

Orchot Tzadikkim-Doğruların Yolları (1542, Almanya)

Yazar belli olmayan, Yidiş dilinde yazılmış bu eser, bir kişinin ruhsal yapısını tarif etmek için yemek pişirme benzetmesi kullanıyor ve bu da birçok kişinin eserin bir kadın tarafından yazıldığını düşünmesine yol açıyor.

Tomer Devorah-Devora'nın Palmiyesi (16.yüzyıl, Safed, İsrael)

Moses Cordovero'nun bu eseri, Mussar'a Kabalistik (mistik) bir yaklaşım getiriyor ve kişisel seçimlerimizin kozmosta nasıl yankı bulduğunu inceliyor.

Mellisat Yesharim-Adaletin Yolu (1740, Amsterdam)

Moses Chaim Luzzatto bunu, asgari gereksinimlerin ötesinde yaşayan dindar bir kişi olmak için açık bir rehber olarak yazmış. Luzzatto, haham öğrencilerinin Talmud'un ayrıntılarına daha az odaklanırken, kendi kişisel davranışlarına daha fazla odaklanmaları gerektiğini düşünüyordu.

Heşbon ha-Nefeş-Ruhun Muhasebesi (1812, Ukrayna)

Haham Menahem Mendel Levin tarafından yazılan kitap, günlük uygulama için sistematik bir bir program içeren ilk Mussar kitabıydı. Benjamin Franklin'in günlük erdem uygulanmasından etkilenmiştir. Günlük pratik yönler Levin'in Haskala (aydınlanma) duyarlılıklarından kaynaklanmaktadır.

Pele Yoetz (1824, İstanbul)

Haham Eliezer Papo'nun kitabı, geniş bir seçkinler ve sıradan insanlar topluluğu tarafından kapsamlı bir şekilde incelendi. 391 bölümü küfür, uyku ve her şeyde dengeli olma konusunda pratik tavsiyeler içeriyor.

Or İsrael-İsrael'in Işığı (1890, Litvanya)

Haham İsrael Salanter'in bu kitabı, Mussar'ı bilenleri başkalarına öğretmeye teşvik eden güzel bir mektup da dâhil olmak üzere birçok mektubunu ve denemesini içeriyor. “Bu nedenle, başkalarını Mussar çalışmasında güçlendirmenin bu büyük mitsvasının elimize ulaşması büyük bir şans. Muhteşem bir armağan” diyor.

ÇAĞDAŞ MUSSAR KAYNAKLARI

Eş Das Derneği, Ahava Yisrael Yahudi Kadınlar Projesi ve Mussar Vaadim Uluslararsı Örgütü, öncelikli olarak Ortodoks cemaatlerine hizmet veren Mussar örgütleridir.