“Sizden ya da sonraki tüm nesillerinizden herhangi bir kişi ölü nedeniyle tame ise veya uzak yoldaysa; Tanrı adına Pesah korbanını şu şekilde yapacaktır: Böyle kişiler, bu korbanı ikinci ayda, on dördüncü günde öğleden sonra yapacaklar, onu matsa ve acı otlarla yiyeceklerdir” (Bamidbar-9:9-11). İkinci Pesah-Pesah Şeni bu yıl 12 Mayıs Pazartesi günüdür.
İkinci Pesah anlamına gelen Pesah Şeni, Pesah Bayramının başlangıcından tam bir ay sonra, Yahudi takviminde İyar ayının 14. gününde kutlanır. Pesah Şeni’nin çıkış yeri, Pesah korbanını getirme mitsvasını Tanrı’nın belirttiği zamanda yerine getiremeyen ve bundan rahatsızlık duyan bir grup Yahudi’nin bu duruma bir çare arayışına girmeleridir. Bu kişiler, korban Pesah getirme mitsvasından mahrum kalmak istemedikleri için ikinci bir şans talebiyle Moşe Rabenu’ya gelir; Moşe Rabenu da onların bu talebini Tanrı’ya iletir. Tanrı, mitsvayı yerine getirmek için bu kadar hevesli olan ve bunun için harekete geçen bu kişilerin korban Pesah’ı normal mitsvanın yerine getirildiği 14 Nisan’dan tam bir ay sonra, 14 Iyar’da yerine getirebileceklerini bildirir. “Sizden ya da sonraki tüm nesillerinizden herhangi bir kişi ölü nedeniyle tame ise veya uzak yoldaysa; Tanrı adına Pesah korbanını şu şekilde yapacaktır: Böyle kişiler, bu korbanı ikinci ayda on dördüncü günde öğleden sonra yapacaklar, onu matsa ve acı otlarla yiyeceklerdir” (Bamidbar-9:9-11).
Bu şekilde Tanrı bize, bazen belli sebeplerle bazı mitsvaları yerine getiremesek de, bazen hata yapsak da, Tanrı Yolu’nda yürümeye devam etmemiz için geç olmadığını, eğer bunu kalpten istiyorsak ve bunun için adım atarsak Tanrı’nın bize ikinci bir şans vermesinin mümkün olduğu mesajını verir.
İkinci Pesah ile 14 Nisan’da kutladığımız Pesah’ın farklarına bakarsak, Pesah Şeni’de, Pesah’ın ilk iki gecesinde yaptığımız Seder’i yapmayız, Mısır’dan Çıkış olaylarının anlatıldığı Agada’yı okumayız. Pesah Şeni günü geleneksel olarak matsa yeriz, ancak aynı zamanda (Pesah süresince tüketilmesi yasak olan) hamets de tüketebiliriz.
İkinci Pesah-Pesah Şeni bu yıl 12 Mayıs Pazartesi günü.
Korban Pesah neden önemli?
“…Aileleriniz için kendinize bir davar…alın ve Pesah korbanını kesin…Kaptaki kandan bir miktarı kapıdaki kirişe ve iki pervaza değdirin...Bu uygulamayı kendin ve çocukların için ebedi bir kanun olarak koruyun… ‘Bu, Mısır’ı ölümle vurduğu zaman, Bene-Yisrael’in Mısır’daki evlerinin üzerinden atlayarak evlerimizi bağışlayan Tanrı için yapılan Pesah korbanıdır’ diyeceksiniz…” (Şemot 12:21-28)
İsraeloğulları, Tanrı’nın İsteği üzerine ilk Pesah korbanı/ Korban Pesah’ı Mısır'dan çıkışın hemen öncesinde, 2448 yılında, Nisan ayının 14'ünde getirirler. Bu sayede İsraeloğulları Paro ve halkının başına gelen behorların ölümü (ilk doğan erkek çocukların ölümü) felaketinden kurtulurlar. Mısır’dan Çıkış’tan bir yıl sonra Tanrı, Moşe Rabenu’ya seslenerek, İsraeloğulları’nın, yılın ilk ayı olan Nisan’ın 14’ünde Pesah korbanını, tam o günde Bet Amikdaş/Kutsal Tapınak’a getirmelerini söyler: “Bene Yisrael’in Mısır’dan çıkışının ikinci yılında, ilk ayda Tanrı Moşe’ye Sina Çölünde konuşarak şöyle dedi: Bene Yisrael Pesah korbanını zamanında yapsınlar. Onu bu ayın on dördüncü gününde öğleden sonra, vaktinde yapın” (Bamidbar 9:1-3).
Sefer AHinuh’a göre; Pesah Korbanı, kaderimizin ve her şeyin, Tanrı’nın Eli’nde olduğuna dair inancı ifade eder. Tanrı, Yahudileri Mısır’dan çıkarırken birçok mucize yapar, herkesin gözü önünde doğa kurallarını değiştirir. Mısır’dan çıkış zamanında Tanrı’nın Gücü’nün ve her şeye kadir olduğunun bu kadar net olarak görülüp anlaşılması, Tanrı inancının temellerini oluşturan en güçlü etkenlerden biridir. Pesah Korbanı da bu inancı temsil eder.
Pesah Korbanı ayrıca Yahudi ulusunun birliğini ve bütünlüğünü de simgeler. Mısır’dan çıktıktan sonraki ilk Pesah’ta, tüm İsraeloğulları Korban Pesah getirirken, tame olanlar (ritüel olarak kirli olanlar) ve bu sebeple bu mitsvayı yerine getiremeyecek kişiler, kendilerini sanki ulusun dışında kalmış gibi hisseder. Ve bunun üzerine Moşe Rabenu’ya gelip “Neden Tanrı’nın Korbanını İsraeloğulları’nın içinde, onlara birlikte getirmeyip kayba uğrayalım” derler. Bu, aslında kolaylıkla anlaşılabilecek bir duygudur, çünkü Korban Pesah bir anlamda Yahudi ulusunu yaratmış, Mısır Çıkışı olayları sırasında yaşam ile ölümü ayırmış, özgürlüğe doğru yola çıkan İsraeloğulları ile evinin kapısı Korban Pesah ile işaretlenmemiş ve dolayısıyla ölüme giden diğer bütün Mısır sakinlerini ayırmıştır. Mısır’dan Çıkış’tan sonra Pesah zamanında, kapılara sürülen korban kanı tekrarlanmayacak, ama Korban Pesah tekrarlanacaktı ve bu mitsvaya iştirak edemeyecek olanlar kendilerini sanki halkın geri kalanından ayrılmış gibi hissedeceklerdi.
Bu yüzden içlerindeki derin ve samimi mitsva yapma arzusu ile Moşe Rabenu’ya yaklaşarak durumdan duydukları rahatsızlığı dile getirirler. Bunun sonucunda Moşe Rabenu Tanrı ile görüşür ve Tanrı da onların bu hevesli taleplerine olumlu yanıt verir.
Kısa kısa Pesah Şeni
İsmi: Şeni-ikinci, Pesah Şeni de İkinci Pesah anlamına gelir.
Çıkış yeri: Mısır’dan Çıkış’tan bir yıl sonra Tanrı Moşe Rabenu’ya İsraeloğulları’nın 14 Nisan’da Pesah Korbanı getirmelerini söyler (Bamidbar 9:1-3). Ancak bu tarihte ölü ile temastan dolayı ritüel olarak saf durumda olmayanlar, uzak yol nedeniyle Bet Amikdaş’a ulaşamayanlar gibi 14 Nisan’da Pesah Korbanı mitsvasını yerine getiremeyenlerin içten talebi üzerine Tanrı 14 Nisan’da Korban getiremeyenlerin bundan tam bir ay sonra, 14 İyar’da Pesah Korbanı getirebileceklerini söyler (Bamidbar-9:9-11).
Nerede belirtilir? Ayların başı, birinci ay olan Nisan ayının 14’ünde korban getiremeyenlerin ikinci ayda korban getirebilecekleri direkt olarak Tora’da belirtilir. “Sizden ya da (sonraki tüm) nesillerinizden herhangi bir kişi ölü nedeniyle tame ise veya uzak yoldaysa; Tanrı adına Pesah korbanını (şu şekilde) yapacaktır: (Böyle kişiler, bu korbanı), ikinci ayda, on dördüncü günde öğleden sonra yapacaklar, onu matsa ve acı otlarla yiyeceklerdir” (Bamidbar-9:10-11).
Neden bugün? Tora’da net olarak 14 Nisan’da korban getirememiş olanların ikinci ayda, ayın 14’ünde Pesah korbanı getirebilecekleri belirtilir. Yahudi takviminde ayların başı Nisan ayı birinci ay, İyar ise ikinci aydır.
Bugün Korban Pesah’ı nasıl anıyoruz? Günümüzde diasporada Pesah’ın ilk iki gecesi (Kutsal Topraklarda sadece birinci gecesi) yaptığımız Pesah Sederi büyük ölçüde Agada’ya odaklıdır. Ancak Bet Amikdaş zamanında Pesah’ın ana ritüeli Korban Pesah’tı. Korban Pesah getirebilmek ve ondan yiyebilmek için kişinin tame olmaması, ritüel olarak saf olması gerekiyordu. Bet Amikdaş’ın çok yakında kurulduğu ve tekrar Korban Pesah sunusunun yeniden getirileceği güne kadar, Korban Pesah, Pesah Sederi’nin Tsafun bölümünde yenen Afikomin tarafından sembolize edilir. Bunu da Afikomini yemeden önce söylediğimiz sözlerle ifade ederiz: “Zeher LeKorban Pesah Afikoman, Aneha Al Asova/Tok karnına yenen Afikomin/Korban Pesah’ın anısına.”
Pesah Şeni’de ne yapılır? Pesah’tan kalan bir parça matsa, mezonot duası ile yenilir.
“Baruh Ata Ad.Elo-enu Meleh Aolam Bore Mine Mezonot/Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, yiyecek çeşitlerini yaratan.”
Pesah Şeni -Bugün için mesajı: Mısır’dan Çıkış’ın ikinci yılında ölüyle temastan dolayı Korban Pesah’ı Tanrı’nın istediği zamanda getiremeyecek ve ondan yiyemeyecek olan küçük bir grup, “Lama Nigara/ Neden mahrum kalalım” dediklerinde, bu mitsvayı yerine getirmekten mahrum olmanın onların içinde yarattığı eksiklik duygusunu ifade ederler. Lama Nigara’nın, tam tercümesi de onların bu hislerini yansıtır: ‘Neden eksilelim?’ Pesah Korbanı Yahudi ulusunun birliğini ve bütünlüğünü de simgeler. Pesah kutlamalarının bu çok önemli bölümünde halklarının dışında kalmak onları büyük üzüntüye düşürür.
Onların dile getirdikleri eksilme duyguları daha sonra Bamidbar’da farklı bir şekilde yine karşımıza çıkar. Kutsal Toprakların her bir ailenin erkek başına paylaştırılması sırasında Tselofhad’ın kızları Moşe Rabenu’ya yaklaşıp şöyle der: “Neden sırf oğlu yok diye babamızın ismi ailesinin içinden eksilsin? Bize babamızın kardeşleri arasında bir mülk verin” (Bamidbar 27:4). Moşe Rabenu kızların davalarını Tanrı’nın Huzuruna getirir. Tanrı, kızların taleplerinin haklı olduğunu, bundan sonra bir kişi öldüğünde eğer oğlu yoksa mirasının kızına aktarılacağını söyler. “Tanrı, Moşe’ye şöyle söyledi: ‘Tselofhad’ın kızlarının sözleri yerinde… Bir kişi öldüğünde, oğlu yoksa onun mirasını kızına aktaracaksınız” (Bamidbar 27:6-8).
Her iki durumda Moşe Rabenu’ya yaklaşıp bir çare arayan erkekler ve kadınlar, bu özel durumlarında yapılması gereken mitsvadan muaf tutulacaklarını bilirler, ancak topluma katılmazlarsa kendilerinin bir şekilde toplumun dışında kalacaklarını, bu şekilde azalacaklarını, eksileceklerini hissederler. Her iki durumda onların bu talepleri Moşe Rabenu’yu şaşırttıysa da Tanrı’nın her iki gruba cevabı, onların hissiyatını doğrular ve Tanrı, onların da toplumun dışında kalmamaları için alternatif bir fırsat sunar. Tselofhad’ın kızları babalarının topraklarını alır ve Pesah arifesinde tame olanlar, tam bir ay sonra Pesah Şeni olarak bilinen 14 İyar’da Korban Pesah’ı getirebilirler.
Bu iki olay bize, hem kendi toplumunun bir parçası olma isteği, hem de mitsvaları samimiyetle yerine getirme hevesi ile harekete geçmenin bize yeni fırsatlar doğurabileceği mesajını verir.
Pesah Şeni; Tarihçesi, Çıkış Yeri, İkinci Şans, Bugün Ne Yapılır:
Önemli Not: Yazıda özet olarak verilen bilgiler, okuyucuya bu konular hakkında fikir vermek amacıyla Gözlem’den El Gid Para El Pratikante, Bereşit, Bamidbar, Yahudilik Ansiklopedisi, ayrıca Every Person’s Guide to Passover, The Jewisk Book of Why, The Book of our Heritage, Inside Time, Chassidic Perspectives, Sefiros kitaplarından ve https://blogs.timesofisrael.com, www.chabad.org, www.aish.com sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Tora’da ele alınan olaylar hakkında sınırsız yorumlar bulunur. Yazıda bu yorumlardan sadece bazıları belirtilmiştir.
Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.
*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.
