İzmir Sinagog Tekstil Konservasyonu Projesi, Kemeraltı´ndaki eski çarşı bölgesinde, birbirine yakın inşa edilmiş altı sinagogun restorasyon ve rekonstrüksiyonunu amaçlayan, 2010 yılında başlatılan İzmir Yahudi Kültür Mirası Projesi´nin bir parçası. Sinagoglar, Yahudi yaşamı ve kültürünün önemli bir parçası olduğundan, sinagog tekstillerinin korunma ve kurtarılma çalışması geniş kapsamlı İzmir Yahudi Kültür Mirası Projesi´nin önemli bir bölümünü oluşturmakta. İzmir´in Kültürel Zenginliği – Yahudi Kültür Mirasının Sürdürülebilirliği Projesi´nde bu tekstilleri kataloglaştıran Christina Meri ile bu konudaki çalışmaları konuştuk.
Yaklaşık sekiz yıldan fazla süren bu proje kapsamında korunan tekstiller bir gün Kemeraltı’nın merkezinde, hem eğitime hem de turizme hizmet edecek bir müze ve kültür merkezinde depolanıp sergilenecek. Bu tekstil kurtarma çalışması, kaybolmakta olan kültürel mirasın bir kısmını gelecek nesiller için koruyacak.
İlk tekstil koruma projesi 2012 yılında, İzmir’deki eski sinagoglardan - Sinyora Giveret, Şalom, Bikur Holim, Bet Hillel, Mizrahi ve Mahazike Tora (Sonsino) - daha önce kurtarılan ve birçoğu eski ibadethanelerde etrafa yayılmış ve tavan aralarında unutulmuş halde duran 114’ün üzerinde tekstilin ön envanterinin çıkarılması ve incelenmesiyle başladı. Daha sonra Metropolia Uygulamalı Bilimler Üniversitesi’nde Konservasyon Lisans Programı’nın Tekstil Konservasyonu öğrencileri bu konuda çalışıp, gelişerek sorun çözme düzeyine geldi. Yahudi Cemaatine ait tekstiller çoğunlukla Tevrat kılıfları, kutsal sandık perdeleri, Tevrat kuşakları ve Teva örtüleri gibi törensel sinagog tekstillerinin yanı sıra kipa ve talit gibi günlük tekstillerinden oluşmaktaydı. Yahudi Cemaatinde eski sinagog tekstilleri genellikle ipek veya pamuk kadife ve saten üzerine altın veya gümüş sırma ile dival işi işlemeli gelinlikler, yatak örtüleri ve yastık kılıflarından yapılmıştı. Geç Osmanlı dönemine özgü olan bu işlemeler Türk Barok tarzı olarak adlandırılır. Uygulamalı konservasyon çalışmaları, Helsinki Metropolia Üniversitesi’nden kıdemli öğretim görevlisi ve tekstil konservatörü Anna Häkäri ile İngiltere’den tekstil konservatörü Taria Bennett tarafından denetlendi.
İzmir Sinagog Tekstilleri Projesi, hem öğrenciler hem İzmir Yahudi Cemaati için harika bir proje oldu. Öğrenciler sadece konservasyon konusunda değil, aynı zamanda Yahudi - Türk kültürü hakkında çok şey öğrenmiş ve mesleki deneyimleri güçlenmiştir.
İzmir Musevi Cemaati Vakfı proje ekibi tarafından yürütülen ve AB fonları tarafından finanse edilen İzmir Yahudi Kültür Mirası Projesi kapsamında bu yılın başında dört önemli eserler gün yüzüne çıktı. Bu eserler arasında yer alan ve restore edilmiş tekstilleri ‘İzmir Sinagoglarının Ritüel Tekstilleri’ başlığıyla Christina Meri tarafından kataloglaştırıldı. Christina Meri ile sohbetimizden bazı satırbaşları…
İzmir Sinagoglarının ritüel tekstilleri ile ne zaman ilgilenmeye başladınız?
19-23 Nisan 2017’de İzmir’de Avrupa Yahudi Müzeleri Birliğinin (AEJM) gelişmiş küratörlük programı gerçekleşti. AEJM üyelerinden 14 küratörün katıldığı bu programda, İzmir Sinagoglarının ritüel tekstilleri konusunda bir workshop yaptım. Programı düzenleyen ve gözetmen olan Felicitas Heimann-Jelinek workshop’a hazırlanmam için önceden İzmir tekstilleri ile ilgili birçok fotoğraf yolladı. İzmir’deki beş günlük konaklayışımda İzmir sinagoglarının ritüel tekstillerini yerinde incelemek fırsatı buldum.
İzmir Sinagoglarında ne kadar zaman geçirdiniz? İzlenimleriniz neler?
Kemeraltı’ndaki eski pazarda yer alan sinagoglarda üç günümü geçirdim. Komplekste yer alan her sinagogu gezme fırsatımız oldu. Senora ve Bet El Sinagoglarında workshoplar ve çalışmalar gerçekleştirdik. Sinagogların güzel iç mimarisine, sıcak atmosferine ve renklerine bayıldım. Bunun yanı sıra yenilenmiş sinagoglardaki halıların çokluğunu, değerli ritüellik madeni objeleri de çok beğendim. Öte yanda hâlâ harabe halinde olan sinagoglar için çok üzüldüm ancak Kiriarty Vakfı, İzmir Yahudi Mirasını Koruma Projesi ve İzmir Belediyesinin restorasyon çalışmalarına da hayran kaldım.
Katalogdaki parçalardan hangileri sizi çok etkiledi? Neden?
Koleksiyondaki her tekstili çok beğendim ancak altın işlemeleri olan gelinlik ve brokar kostümlerin beni çok etkilediğini söyleyebilirim. Bu parçalar sinagoga verilmeden önce, bağışlayan kişinin ailesinde nesilden nesle miras yoluyla geçmişti. Dolayısı ile bu tekstillerde kuvvetli aile bağlarının mevcudiyetini hissedebiliyorsunuz. Nesiller boyu, sonsuza dek hatırlanmaları için tekstillerin üzerine aile üyelerinin isimleri işlenmiş.
Bu kataloğun neden önemli olduğunu düşünüyorsunuz?
Katalog İzmir’in ritüel tekstillerinin biricikliğini ve önemini vurgularken, oradaki Yahudi Cemaatinin zengin ve güçlü geleneklerinin de bir göstergesi olduğu için önemli. Katalogda yer alan nesneleri açığa çıkartırken, İzmir Yahudi Cemaatinin mükemmel kültürel mirasını hatırlayacağını, şehrin Müslüman çoğunluğunun da Yahudi kültürünün tarihi öneminin farkında olacağını ümit ediyorum. Tekstiller, yaratıldığı çok kültürlü bir toplumun karakterini açık bir şekilde yansıtırken Müslüman ve Yahudilerin ortak kültürlerini keşfedeceklerini umuyorum. Dileğim bu kataloğun İzmir tekstil kültürünün her yönüyle daha derinden analiz edilmesi için bir başlangıç noktası olması, uluslararası öğrencilerin ve değişik alanlardaki araştırmacıların da İzmir Yahudi materyal kültürünün derinliğini keşfetmeleri…
