Zeynep YILDIZ
Ankara’da 1. yüzyıl Geç Roma Dönemi’nden itibaren Yahudilerin varlığı ile ilgili bazı kalıntılara rastlanmaktadır. (A. Galanti Türkler ve Yahudiler İstanbul, 1947) Mezar taşları bunlara bir kanıt olarak gösterilebilir. 1361 yılında Murat Hüdavendigâr Han Ankara’yı fethettiğinde Yahudi Cemaati Bizans etkisinde kaldığı, dualarını bile Yunanca yaptıkları iddia edilir. 1492 yılında İber Yarımadası (İspanya, 1947 Portekiz) göç eden Sefarad Yahudileri iskân politikası sonucu Ankara’ya yerleşmişlerdi. (Bahar; 2003) Böylece Ankara’daki Yahudi nüfusu da artmıştı.
İstiklal Mahallesinin eski sakinleri bazen İspanyolca konuşulduğu, sinagogun ibadete açık olduğu zamanlardan bahseder. Mahalle sakinleri arasında herhangi bir ayrımcılık olmadan birlikte yaşadıkları anlatılır. Büyük Ankara Yangını (1916) felaketinden sonra bile Yahudi Mahallesindeki evlerin hâlâ sağlam kaldığı iddia edilir. Günümüzde mahallenin incelenmesi belki de Ankara’nın tarihine yeni bulgular katacak, hatta turizmine katkı sağlayacaktır. Bugün İstiklal Mahallesi, Hamamönü ve hastanelerin ortasında kalmış bir mahalle olarak yer alır. Birçok Ankaralı bile bugün mahalleden haberdar değildir. Ankara’nın tarihsel varlıkları aslında çok fazla olmasıyla birlikte İstiklal Mahallesi, bunlardan biri olarak karşımıza çıkar. Evlerin yapımında kullanılan malzemeler, sokakların mekânsal farklılığı ve sinagogun özgünlüklerine zarar gelmemelidir. Keza mimariler Ankara’ya özgü evlerden farklıdır. Evlerin mimarisi Ankara’dakinin aksine Ege ve Marmara’daki konutları andırır. Ayrıca evlerin bir bölümünde geniş avlular görünür. Sütunlarda belirli motifler yer almakla birlikte, evlerin yapısında Ankara’dan çok, bir Ege esintisi vardır. Soğuk iklim koşullarından ötürü yapımındaki malzemeler farklıdır. Mahalleden bugün miras kalan evler tarihin bir nevi arka yüzü gibidir.
Bugün sinagogda gözüken sadece kapısının üzerindeki beş köşeli yıldız ve arda kalan çiçeklerdir. Osmanlı dönemine ait bu tarihi mahalle yaşatılmalı, Ankara’nın dokusuna katılmalıdır. 17. yüzyıldan kalma tarihi bir yapı ve yaşanmışlığın olduğu bu mahallede bugün Yahudi sayısı yok denilecek kadar azdır. 17. yüzyıl Türk Yahudi kültürünün Ankara’daki kalıntıları olarak bugün tarihe yüz tutan evler, avlular ve sinagog bir film sahnesinden çıkarmışçasına bölgenin en farklı havasına sahip bir mahalle olarak kalmaya devam ediyor.
2011 yılında aramızdan ayrılan Beki Luiza Bahar’ı rahmetle anıyorum.
Kaynakça
BAHAR, Beki L., Efsaneden Tarihe Ankara Yahudileri, 2003
A. Galanti, Türkler ve Yahudiler, 1947
Deniz AVCI HORASANLI, A. Güliz BİLGİN ALTINÖZ, Ankara İstiklâl (Yahudi) Mahallesi: Tarihi, Dokusu ve Konutları, 2016
