Filmlerde kahramanlar, genellikle mutlu sona ulaşır. Ancak bu kahramanın hikâyesi zafer, kargaşa ve terk edilme hikâyesidir.
Dimitar Peshev, kariyerini, hayatını ve geleceğini, doğru olanı yapmak için tehlikeye atmadan önce, ünlü bir Bulgar politikacıydı; o sırada Bulgaristan’ın Ulusal Meclisi Başkan Yardımcısıydı. Zaferi, Nazi yanlısı Bulgar kabinesine isyan etme ve 48 binden fazla Bulgar Yahudi’sinin Nazi kamplarına gönderilmesini önleme kararıydı.
Dimitar Peshev, 25 Haziran 1894’te doğdu, Bulgaristan’ın Köstendil kentinde büyüdü. I. Dünya Savaşı’nda savaştı; sonra bir avukat, ardından yargıç oldu. Bulgar Parlamentosunda Peshev, dürüst bir politikacı ve insan hakları savaşçısı olarak ün kazandı. Meclis üyeleri arasında itibarı o kadar güçlüydü ki,1938’de Bulgaristan Ulusal Meclisi Başkan Yardımcısı oldu. II. Dünya Savaşı’nın başlangıcında, Bulgar Çar Boris III, Nazi Almanya’sı ve faşist İtalya ile ittifak kurdu. 1941’de Bulgaristan Parlamentosu, Nazi Almanya’sının önderliğini takip ederek, Nürnberg Yasalarının ‘Ulusun Korunması Yasası’ olarak adlandırılan bir kopyasını kabul etti. Bulgaristan, birkaç Yahudi karşıtı yasa çıkardı ve o sırada Dimitar Peshev, Berlin’den Sofya’ya nakledilen bağnazlığa karşı çıkmadı. Bu yasalar, Yahudi halkını ‘dünyanın pisliği’ olarak tanımladı. Yahudilerin vatandaşlığa başvurmasını, okullara gitmesini veya iş bulmasını ciddi şekilde yasakladı.
Yahudilerin sınır dışı edilme planı
10 Mart 1943’te, Berlin’in Bulgaristan’daki müttefikleri, Bulgar Yahudi Cemaati’nin 48 bin üyesinin, Köstendil Tren İstasyonundan sınır dışı edilip, Nazi kamplarına gönderileceğini açıkladı. İnsan ve sivil hakların savunucusu olarak tanınan Dimitar Peshev, aynı zamanda Bulgar Yahudi Cemaati’nin iyi bir dostu olarak biliniyordu. Peshev, Nazi Almanya’sı ile ittifaka ve önceki Yahudi karşıtı yasalara karşı çıkmamış olsa da, yaklaşık elli bin Bulgar Yahudi’sini savundu.
8 Mart günü, ‘Bulgaristan Yahudi Topluluğu Sınır Dışı Etme Planı’, Yahudi arkadaşı Jacob Baruch aracılığıyla, Peshev’e birkaç gün evvel ulaşmıştı. Peshev, ilk başta hükümetinin böylesine kötü bir eylemde bulunacağına inanmak istemezken, ertesi gün hükümetin bu kararını durdurmaya karar verdi.
Zamanın Başbakanı Bogdan Filov’u ikna edemeyen Peshev, Bulgaristan İçişleri Bakanı Petur Gabrovski’yi Yahudileri sınır dışı etmemeye ikna eden yakın bir arkadaşa ulaştı. Dimitar Peshev’in 48 bin Yahudi’yi kurtarmaya yönelik cesur çalışması başarılı oldu, ancak ne yazık ki sonrasında eylemlerini baltalamak için adımlar atıldı.
II. Dünya Savaşı’ndan sonra
II. Dünya Savaşı’ndan sonra Bulgaristan Komünist Partisi, Peshev’i cesareti yüzünden cezalandırdı. Almanlarla işbirliği yapmakla, antisemit ve anti-komünist olmakla suçlandı. Toplama kamplarına transferleri durdurmak için, Yahudi Cemaati tarafından rüşvet almakla bile suçlandı. Yargılamasında, Yahudi arkadaşları onu ölüm cezasından kurtararak, onun lehine ifade verdiler; sonunda 15 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Sadece bir yıl sonra serbest bırakıldı.
Dimiter Peshev günlerinin geri kalanında ev hapsinde kaldı ve izole bir hayat yaşadı. Ocak 1973’te, ölümünden sadece bir ay önce İsrail’deki Yad Vaşem Holokost Müzesi onu ‘Uluslararası Dürüst’ unvanı ile onurlandırdı.
Dimitar Peshev’e neden kariyerini, hayatını ve geleceğini hiçe sayarak, doğru olduğuna inandığını yapmayı seçtiği sorulduğunda, bir zamanların ünlü Bulgar siyasetçisi şunları söyledi:
“İnsani vicdanım, hem dâhil olan insanlar için, hem de ülkemizin şimdi ve gelecekte politikaları için, kötü sonuçlanacak bir eylemin olmasına izin vermedi. Planlanan kıyımın olmasını önlemek için elimden gelen her şeyi yapmaya karar verdim. Bu eylemin Bulgaristan’ı dünya gözünde utandıracağını ve hak etmediği bir lekeyle damgalayacağını biliyordum.”
Şubat 2019’da, Sion Dostları Müzesi, Dimitar Peshev ve Köstendil Belediye Başkanı Petar Paunov’u onurlandırdı. Bulgaristan’ın Köstendil Kenti, Peshev’in memleketi ve Dimitar Peshev Müzesinin anısını ve mirasını yaşattığı yerdir.
