Seder ve simgesel yiyecekler ve duaları

Bu iki gecedeki küçük törende, cemaatler arası farklılıklar görülse de, İstanbul’daki geleneğe göre tören, aşağıdaki gibidir:

Nazlı DOENYAS Kavram
9 Eylül 2020 Çarşamba

1.KİDUŞ

Bayramın her iki gecesinde - bu yıl 18 Eylül Cuma akşamı ve 19 Eylül Cumartesi akşamı - sinagogdan eve gelindiğinde şarap eşliğinde Kiduş yapılır.

18 Eylül Cuma akşamı Şabat olduğu için Kiduş Yom aşişi ile başlar:

“Yom aşişi: Vayhulu aşamayim veaarets vehol tsevaam: vayhal Elo-im bayom aşevii, melahto aşer asa, vayişbot bayom aşevii, mikol melahto aşer asa: vayvareh Elo-im et yom aşevii, vaykadeş oto, ki vo şavat mikol melahto aşer bara Elo-im laasot.

Savri Maranan! Lehayim!

Baruh Ata Ad.Elo-enu Meleh Aolam Bore Peri Agefen.(Amen)

Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam, Aşer Bahar Banu Mikol Am,Veromemanu Mikol Laşon, Vekideşanu Bemitsvotav.Vatiten Lanu, Ad.Elo-enu,Beaava,Et Yom Azikaron Aze, Et Yom Tov Mikra Kodeş Aze,Yom Terua, Mikra Kodeş, Zeher Litsiyat Mitsrayim, Udvareha, Malkenu,Emet Vekayam Laad.

Baruh Ata Ad.Meleh Al Kol Aarets Mekadeş Yisrael Veyom Azikaron. (Amen)”

Şeeheyanu: Her iki gece de Kiduş’ta ‘Şeeheyanu’ berahası (şükür duası) söylenir.

“Baruh Ata Ad.Elo-enu Meleh Aolam, Şeeheyanu Vekiyemanu Veigianu Lazeman Aze.(Amen)/ Kutsalsın Sen Ad. Tanrı’mız, Evren’in Kralı, Bizi Yaşatan, Ayakta Tutan ve Bu Günlere Eriştiren.”

Roş Aşana’nın ikinci akşamı Şeeheyanu berahasını söylerken masaya nargetirmek adettir. İkinci akşam Şeeheyanu berahasının okunması için o sezonda henüz yenilmemiş bir meyvenin bulundurulması ve Şeeheyanu berahasını söylerken o meyvenin akılda tutulması iyi olur. Yeni meyve bulunamıyorsa yeni bir kıyafet, yeni bir gömlek, takım elbise vb. üzerine de söylenebilir. Onlar da yoksa yine de Şeeheyanu berahası söylenir.

19 Eylül Cumartesi akşamı Kiduş “Savri Maranan! Lehayim!” ile başlar.

2.NETİLAT YADAYİM

Kiduş’tan sonra Netilat Yadayim ritüeline uygun şekilde eller yıkanır. Bu pasuğu söylemeyi adet edinmiş kişiler, Netilat Yadayim* berahasından önce bu pasuğu söyler:

“Seu Yedehem Kodeş Uvarehu Et Ad. *Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam Aşer Kideşanu Bemitsvotav,Vetsivanu Al Netilat Yadayim./ Ellerinizi Kutsal’a (Tanrı’ya) Doğru Yükseltin ve Tanrı’yı Kutsayın: Kutsalsın Sen Ad. Tanrı’mız, Evren’in Kralı, Bizleri Mitsvalarıyla Kutsayan ve Bize Ellerimizi Yıkama Mitsvasını Veren.”

3.AMOTSİ

Roş Aşana için halla, yuvarlak olarak yapılır. Yuvarlak şekil, yaşam döngüsünü, kesintisiz mutluluk ve bereketi simgeler.

İki bütün ekmek üzerine beraha söylenir. Amotsi berahasını söylemeden şu cümleyi okumak adettir:

“Ene Kol Eleha Yesaberu, Veata Noten laem Et Ohlam Beito. Poteah El Yadeha, Umasbia Lehol Hay Ratson. Baruh Mekadeş Yisrael Veyom Azikaron./ Herkes Umutla Gözlerini Sana Doğru Çevirir ve Sen Onlara Gıdalarını Zamanında Verirsin. Elini açıp tüm canlıları isteklerine göre doyurasın. Kutsaldır İsrailoğullarını ve Anımsama Günü’nü Kutsayan.”

Ekmek kesilir; Türk Sefarad Toplumunda şekere veya bala batırılır. Bunun amacı, yeni yılın şeker ve bal gibi tatlı geçmesini dilemektir.

“Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam Amotsi Lehem Min Aarets / Kutsalsın Sen Ad. Tanrı’mız, Evren’in Kralı, Topraktan Ekmek Çıkaran.”

4.SİMGESEL YİYECEKLER

Sofradaki her simgesel yiyecek, onunla ilgili ‘Yei Ratson’ duası söylendikten sonra yenir. Sofrada bu yiyeceklerden herhangi biri (ya da hiçbiri) yoksa bile bütün Yei Ratson’lar okunur. “Yei Ratson-Sen’in isteğin şöyle olsun ki…’ anlamını taşır ve ardından yenilen yiyecekle bağlantılı olarak yeni başlayan sene için dileklerimizi yansıtan cümle okunur.

a)Elma tatlısı: Ekmek yendikten sonra bir parça elma bala batırılır veya elma tatlısı alınarak ilk Yei Ratson okunur:

“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şetithadeş Alenu Şana Tova Umtuka, Mereşit Aşana Vead Aharit Aşana./ Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Yeni Yılın Başından Sonuna Kadar İyi ve Tatlı Bir Yıl Olması Sen’in İsteğin Olsun.”

Ardından elma tatlısı yenilir. Bu şekilde, başından sonuna kadar yeni ve tatlı olacak bir seneye başlama dileği ifade edilir.

Bala batırılmış elma en bilinen sembolik Roş Aşana yiyecekleri arasındadır ve Aşkenaz geleneklerinde yaygın olarak görülür. Irak geleneğinde şekerli fırınlanmış elma yenilirken, Yemen'de elma yerine ayva servis edilirdi. Ülkeler arasında gelenekler farklılıklar gösterse de tüm bu yiyecekler özünde tatlı bir yılın gelmesi dileğini temsil ediyor. Hafets Hayim bize bu yiyeceklerdeki tatlılığı ruh halimize de yansıtmamız gerektiğini hatırlatıyor: “Öfkeden kaçının, çünkü bu gelecek yıl için iyi bir alamet değildir; tam tersine, Roş Aşana'da tatlı ve sakin bir havada olmaya dikkat edin.”

b)Pırasa: İbranicede pırasa, ‘kartidir. Bu kelime, düşmanların içlerinde var olan kötülük için söylenen ‘şeyikaretu- (içlerindeki kötülükler ) yok olsunlar’ ile benzeşir. Aynı şekilde günahlarımızın da yok olması isteğini dile getirir.

Daha olumlu bir şekilde formüle ederek bunu iyi arkadaşlar ve birbirine destek olan iyi bir toplumla kutsanma dileği olarak düşünebiliriz. İlgili Yei Ratson okunur:

“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şeyikaretu Oyeveha Vesoneeha Vehol Mevakşe Raatenu.Tarum Yadeha Al Tsareha Vehol Oyeveha Yikaretu./ Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Tüm Düşmanların, Senden Nefret Edenlerin ve Bizim Kötülüğümüzü İsteyenlerin- İçindeki Kötülüğün- Yok Olması Sen’in İsteğin Olsun. Kolunu Kaldırıp, Sana Karşı Gelenlerin-İçindeki Kötülüğü-Yok Et.”

Ardından pırasa ağırlıklı yemekten bir lokma yenilir.

c)Pazı: İbranice pazı, ‘salka’dır. Bu kelime, yine düşmanlar için söylenen ‘şeyistaleku-uzaklaşsınlar’ ile aynı kökten gelir. Aynı şekilde günahların da bizden uzaklaşması dileğini ifade eder. İlgili Yei Ratson okunur:

“Yei Ratson Milefaneha Ad.Elo-enu Veloe Avotenu Şeyistaleku Oyeveha Vesoneeha Vehol Mevakşe Raatenu. Suru Mimeni Kol Poale Aven Ki Şama Ad. Kol Bihyi, Suru Suru Tseu Mişam Tame Al Tigau Tseu Mitoha İbaru Nosee Kele Ad./ Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Tüm Düşmanların, Senden Nefret Edenlerin ve Bizim Kötülüğümüzü İsteyenlerin Uzaklaşmaları Sen’in İsteğin Olsun. Kötülük Yapanlar, Benden Uzaklaşsın! Çünkü Ad. Ağlayışımı Duydu. Çekilin! Çekilin! Oradan Ayrılın! Ritüel Olarak Temiz Olmayan Nesnelere Dokunmayın! Oradan Çıkıp Temizlenin,(Siz) Ad.’ın Eşyalarını Taşıyanlar.”

Ardından pazı ağırlıklı yemekten bir lokma yenilir.

d)Hurma: İbranicede hurma, ‘tamar’dır. Bu kelime, düşmanların içindeki kötülükler için söylenen, ‘şeyitamu- (içlerindeki kötülükler) sona ersinler’ ile benzeşir.

Bunu daha olumlu bir şekilde barış dolu sakin ve huzurlu bir yıl olması dileği olarak da ifade edebiliriz.  İlgili Yei Ratson okunur:

“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şeyitamu Oyeveha Vesoneeha Vehol Mevakşe Raatenu.Yitamu Hataim Min Aarets Urşaim Od Enam Barehi Nafşi Et Ad. Uvhasdeha Tatsmit Oyevay Veaavadta Kol Tsorere Nafşi Ki Ani Avdeha. / Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Tüm Düşmanların, Senden Nefret Edenlerin ve Bizim Kötülüğümüzü İsteyenlerin-İçlerindeki Kötülüğün- Tükenmiş Olması Sen’in İsteğin Olsun. Günah ve Kötülük Yeryüzünden Silinsin. Ruhum, Ad.’ı Kutsa. Tanrı’yı Övün. Ve Tanrı’m Sonsuz İyiliğinle, Düşmanlarımı ve Ruhuma Eziyet Edenlerin –İçindeki Kötülüğü- Yok Et. Çünkü ben, Kulunum.”

Ve birer hurma yenilir.

e)Kabak

İbranicede kabak, ‘kara’dır. Bu kelime, hem hakkımızda verilmiş olabilecek olumsuz kararlar için söylediğimiz ‘şetikra-yırtılsın’ sözcüğünü çağrıştırır, hem de hak ettiğimiz iyilikler için söylediğimiz ‘veyikareu-okunsunlar’ ile aynı kökten gelir.

Bu iyilikleri Tanrı’nın bize verdiği nimetler olarak düşünürsek, bu sembol bize, her an bize ve sevdiklerimize bahşedilen değerlerin farkında olmamızı ve bunları takdir etmemizi hatırlatır.

İlgili Yei Ratson okunur:

“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şetikra Roa Gezar Dinenu, Veyikareu Lefaneha Zahiyotenu./ Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Bizimle İlgili Olumsuz Kararların Yırtılması ve Sen’in Önünde Sadece Sevaplarımızın Okunması, Sen’in İsteğin Olsun.”

Ardından kabak ağırlıklı bir yiyecek yenir.

f)Balık (bazıları börülce yer): Balık, bereketi ve çoğalmayı simgeler. Bazı ailelerde, İbranicesi ‘rubyaolup, ‘rav-çok’ kelimesini çağrıştıran börülce yeme âdeti vardır.

Bu simge ile erdemlerimizin artmasını ve bolluk bereketle kutsanmamızı istiyoruz. Aynı zamanda bize bizden daha az şanslı olanları hatırlama fırsatı veriyor. Yeni yılın herkes için refah ve bolluk dolu olmasını dilemenin yanında, elimizdekileri başkalarıyla rahatça paylaşabileceğimiz bir yıl olmasını da diliyoruz.

Refah içinLibyageleneğine göre rubya yerine taneleri sayılamayacak kadar ufak ve çok olduğu için bolluğu ve bereketi çağrıştıran şeker ve susam taneleri kullanılır.

İlgili Yei Ratson okunur:

“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şeyirbu Zahiyotenu./ Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, İyi Davranışlarımızın Balıklar (börülce) Gibi Çoğalması, Sen’in İsteğin Olsun.”

Ardından bir parça balık ve/veya börülce yenir.

g)Kuzu başı, yoksa balık başı: İbranicede baş, ‘roş’tur. Bunun amacı, daima baş olmamız ve kuyruk olmamamız için dilekte bulunmaktır.

Kuzu başı ayrıca Roş Aşana’da geleneksel olarak okunan Tora bölümü olan Yitshak’ın Kurban edilmesi hikâyesinde kurban edilen koçu hatırlatır. Bağdat Yahudileri balığı simge olarak kullanmayı bıraktılar çünkü balığın İbranice’si Dag, İbranice endişelenmek için kullanılan kelime- D'agah’ı çağrıştırır. İlgili Yei Ratson okunur:

“Yei Ratson Milefaneha Ad.Elo-enu Veloe Avotenu, Şeniye Leroş Velo Lezanav. / Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Daima Baş Olmamız ve Kuyruk Olmamamız Sen’in İsteğin Olsun.”

Ardından baş kısmından bir parça yenilir. Bayram sofrasında başın, evin reisine servis edilmesine özen göstermek de adettendir. Bu adet, aile reisinin yaşamının uzaması ve ailenin köle değil, hür olmasını dilemek anlamındadır.

 

İkinci gece; ek olarak Pri Hadaş-Yeni Meyve-Nar: İkinci gece de Şeeheyanu berahasını söyleyebilmek için, sofrada o zamana kadar yenmemiş olan yeni bir meyve bulundurulur. Bazıları için bu meyvenin Nar olması adettir. İkinci gece Kiduş’ta Şeeheyanu berahası söylenirken akılda bu yeni meyve bulundurulur.

İsrail'de Roş Aşana döneminde olgunlaşan narın içinde birçok tatlı tane bulunur.

Aslında bir midraşa göre narın içinde 613 mitsvayı simgeleyen 613 nar tanesi bulunur. Bu sayı tamamen doğru olsa da olmasa da nar taneleri mitsvaları ve iyi hareketleri sembolize eder.

Nar yemeden ilgili Yei Ratson okunur:

“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şeyirbu Zahiyotenu Karimon./ Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Sevaplarımızın Nar (ın taneleri gibi çoğalması) Sen’in İsteğin Olsun.”

Ardından nar yenir.

Seder bittikten sonra zengin et çeşitleriyle bezenmiş bayram yemeğine başlanır.

Roş Aşana Felsefesi, Roş Aşana ve Yeni Başlangıçlar, Şofarın sembolizmi, Roş Aşana Yemek Tarifleri, Roş Aşana Videoları: http://www.sevivon.com/index.php?option=com_content&task=blogcategory&id=64&Itemid=22

Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler okuyucuya konu hakkında fikir vermek amacıyla Gözlem Yayıncılık-Roş Aşana, Rubin Ofset-Şabat ve Bayramlar için Kiduş ve Berahalar, Haftanın Peraşası Grubu’nun RoşAşana Sederi, Rosh Hashanah-Its Significance,Laws and Prayers, The Koren Sacks Rosh Hashana Mahzor, Every Person’s Guide to the High Holy Days kitaplarından ve www.chabad.org, www.myjewishlearning.com, www.schusterman.org/, www.morashasyllabus.com, www.jewishledger.com sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiğinden, özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.

*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.

 

 

Siz de yorumunuzu yapın

Tüm Yorumları Görün