Los Djudyos Bursalis

Silvyo OVADYA Köşe Yazısı
7 Ekim 2015 Çarşamba

Ay muncho tiempo mizmo si no esto eskrivyendo, esto meldando todo lo ke se esta eskrivyendo en Ladinokomunita i esto apresiando el lavoro de la respektavle Rachel Amado Bortnick ke reusho a formar este forum ande se avla (eskrive) solo en judeo-espanyol. I munchas personas topan la posibilidad de meldar i mizmo de eskrivir en esta lingua. Dia de Shabat en meldando los artikolos, el artikolo del sinyor Colbert de Fransia me ipnotiso. Lo meldi una segunda vez. Pensi muncho si puedia emplear este artikolo. Siertos Bursalis me van a demandar si sali loko? Kero dizir ke yo so inyeto de una Bursalia ke no era ruvya… Mi madre Parisiana es la ija de Salamon Profetta de Hasköy-Estanbol ke se fue en el 1918 a Fransia i de Sarah, nasida Palachi, ija del Gran Rabino Palachi de Bursa o Brousa - en judeo-espanyol (eya dizia este modo i el gran gran papu bivio fin a los anyos 1953 i vido su bis inyeta ke es mi ermana Rina). Kuando era chiko, mizmo mansevo, kuando mos ivamos a Paris los enveranos tuve la posibilidad de konoser munchas Bursalias ke bivian en Paris i ke eran “kamarades de klasa” de Brousa de mi gran mama - la yamavamos meme. Kada dia se iva al “boulot”- echo en fransez – para djugar kartas kon sus amigas de Brousa. Kualo era el artikolo de Colbert? No lo konosko i no se la edad ke tiene ma puede ser ke mizmo su parientes era amiga kon mi nona. Pasaremos al arkikolo!!!

“Janissaire” es el nombre franses de este korpo de trupa muy spesial. (Yeni Çeri: nueva trupa). Esta trupa fue kreada por el Sultan Murat Primero (1362-1389).

Los Otomanos se arovavan kriaturas kristianas, en los Balkanes, o Caucase (Kafkasya). Las ninyas eran vendidas a los haremes, i los ninyos se aziyan askieres del sultan, basho la ley del devshirme (devshirme es trokar de fuersa la relijion de los kristianos al islam). Estos ninyos dependiyan solo del sultan, no teniyan derecho de kazarsen, i los engravavan la kruz sovre la planta de los piezes, para ke pizen, toda la vida, el emblemo de la relijion de los padres. Estos askieres valorozos i sin piyadad fueron fina 70.000. Yevaron la bandiera otomana del Maghreb a l’Indus, de Budapest a Vienna. En su infinita buendad, el sultan les dio la sivdad de Bursa, komo lugar de arresentamiento. Los djudios de Bursa eran pokos, i pasifikos, lavoravan en ropas i seda. Kada famiya djudiya teniya su Yeni Çeri komo musafir i protektor. El Yeni Çeri defendiya “sus djudios” kontra los otros askieres, traiya komidas, i rikezas arovadas en la gerra. El marido djudio no puediya kesharse a ninguno, kuando el “protektor” se metiya en kama kon la mujer o las ijas del djudio. Es ansina ke aparesieron en Bursa ekstranyos djudios, grandes, kon ojos blus, kara klara, kaveyos blondos o ruvyos. Nasidos de djudiya, estas kriaturas eran konsideradas komo djudios. Esta vida turo fina 1826, kuando el Sultan derroko el kuerpo de los Yeni Çeri, aziendo grande matansa de estos askieres valorozos ma sin alguna disiplina. Munchos Yeni Çeris se fueron a eskondersen ande los djudios, porke, kon el tiempo, aviya nasido una sierta simpatiya, entra la famiya djudiya i su musafir kristiano.

Colbert

Nieto de una Bursaliya ruvya.

Kon esta istoria me vino al tino lo ke afito a las Djudias de Rusia dospues de la revolusyon Bolshevika. Antes de irsen, la mas grande partida para la Arjentina, malorozamente sufrieron en Estanbol i fueron enganyadas por siertas personas – i lo mas djudios . Mizmo tenemos un kal en Estanbol ke se yamava “El kal de los Pezevengez” (rufyano - persona ke vende mujeres). Esto va ser kreo el sujeto de un otro artikolo…