Mişpatim: Günlük hayata geri dönmek

Rav İzak ALALUF Köşe Yazısı
22 Ocak 2014 Çarşamba

Hepimizin zaman içinde yaşadığı bir sauna tecrübesi olabilir. Sıcak ortamda gevşemek, hayallere dalmak stres içeren günlük yaşamdan kısa bir süreliğine bile olsa uzaklaşmak. Bir kısmımız sauna ertesinde şok havuza girmeyi tercih eder. Bu giriş bizleri kendimize getirir. Günlük hayata geri döndürür.

Benzer bir şekilde Bene Yisrael maneviyatın en doruğuna geçtiğimiz hafta okuduğumuz Yitro peraşası ile çıkmıştır. Tanrı’nın sesini duymuş bu olağanüstü tecrübe ile maddiyat dünyasını geride bırakarak manevi bir yolculuk yapmıştır. Ancak bu hafta okunan Mişpatim peraşası içerdiği elliden fazla sosyal kanun ve kural ile bizlere bir şok havuz tecrübesi yaşatmaktadır. Yani maneviyatın basamaklarında uçmak güzeldir ama bizler bu dünyada yani fiziksel dünyamızda yaşamaktayız ve bu kural ve kanunlar bizlerin kendine gelmesi için gereklidir.

Bir başka deyişle bir Yahudi dağ başına gidip meditasyon yapmaktansa bu dünyada yaşamayı tercih eder. Fiziksel dünyanın maneviyatla dolması ve yücelmesi için ise kuralları ve yaşam tarzı vardır. Biz Yahudiler bu dünyanın maneviyatla iç içe nasıl yaşanacağını bilen bir toplumuz. Sözgelimi Şabat akşamı elimize güzel bir şarap alıp içeriz. Buradaki amaç elbette ki sarhoş olmak değildir. Amaç Şabat gününü kutsamaktır. Lezzetli yemekler yemeyi severiz. Ancak yemek öncesi ve yemek sonrası beraha söyleyerek fiziksel dünyamıza bir anlam bir maneviyat katmaya çalışırız.

Acaba burada söylediklerimizle Sina tecrübesi arasında bir çelişki mi ortaya koymaktayız? Elbette hayır. Fiziksel dünyanın manevi değerlerle bir arada yaşanabilmesi için zaman içinde kendimizce manevi doruklara çıkmak da gerekir. Kotel Amaaravi önünde Teilim okumak, Masada ziyaretinde Tora’dan veya Gemara’dan bir pasaj dinlemek, bir süre bir Yeşiva ortamında kalarak bir seminer dinlemek ve bunu paylaşmak, hatta İsrail’e yaptığımız gezide yolculuk sırasında Teilim kitabımızı açarak oradan mizmorlar okuyabilmek. Bütün bu kısacık aralar bizlerin maneviyat ile ilgili düşünmeye başlaması için çok değerli ve önemlidir. Maneviyatın doruklarına yapılan yolculuklar çok güzel olmasına karşın son derece kısa ömürlüdür. Bakınız Bene Yisrael Kızıldeniz mucizesinde olağanüstü bir şeyler yaşadıktan hemen sonra su veya ekmek konusunda Moşe ile tartılabilmektedir. Peki birkaç gün önce yaşadıkları manevi tecrübeye ne olmuştu? Başka bir örnek: Sina Dağı’nda Tanrı’nın sesini duyan “naase ve nişma” şeklinde bir söz veren Bene Yisrael sadece kırk gün sonra altın buzağı günahı ile Avoda zara yapabilmiştir. Bir rüzgâr esmiş hepimizi maneviyatın doruklarına taşımıştır ama yaşanan dünya bu dünyadır.  Maneviyatı yoğun olarak yaşadığımız bir anda bunu somutlaştırmak Yitro peraşasından sonra neden Mişpatim peraşasının geldiğini açıklayan cümledir. 

Rambam bir metaforla bunu açıklamaya çalışır: Dizinime kadar çamura batmış bir şekilde yürümeye çalışıyorsunuz. Aniden çakan bir şimşek yolunuzu aydınlatıyor ve yine karanlık. Rambam “gece boyunca kullanmamız gereken ışığın o bir anlık ışık” olduğunu öğretmektedir.

Her toplum adalet ve merhamet ilkelerine kanunlarında yer verir. Ancak önemli olan bu ilkelerin günlük hayatta ne kadar uygulanabilir olduğudur. Kayıp eşyaların sahiplerine iade edilmesi, dul ve yetimlere gösterilen ilgi ve merhamet, çalışanların kazancının zamanında verilmesi, yanımızda çalışanların hayat standartlarını adaletli bir şekilde ayarlayabilmek Yahudi yaşamının göz ardı edilmeyen ve mutlaka uygulanması gereken ilkelerindendir.

 “Veelle amişpatim aşer tasim lifneem – ve bunlar önerine yerleştireceğin kanunlardır” şeklinde başlayan peraşamız “lifneem – önlerine” sözcüğünü kullanmaktadır. Bu sözcük birçok açıklayıcı tarafından ‘içlerine’ olarak da öğretilir. Zoar burada verilen kanun, yasa ve kuralların ‘kemiklerimize kadar emilmesi gerektiğini’ söylerken Sina’daki ideallerin Yahudi yaşamında özümsenmesi, benimsenmesi, yaşanması ve yaşatılması gerektiğini öğretmektedir. Sina’daki manevi tecrübenin fiziksel yaşama da yansıtılması ‘daha iyi bir insan’ olmanın en önce gelen yolu olacaktır.