İsrail eski Devlet Başkanı Navon hayatını kaybetti

1921 yılında Kudüs’te Sefarad bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen Yitzhak Navon, edebiyat, eğitim ve İslam kültürü konularında öğrenim gördü. Bir süre öğretmen olarak çalıştıktan sonra, 1940’larda Hagana’nın yüksek rütbeli bir üyesi oldu.

1950-1952 yılları arasında, İsrail’in ilk dışişleri bakanı Moşe Şaret’in özel sekreterliğini yaptı. Ardından on bir yıl boyunca İsrail’in ilk başbakanı, David Ben-Gurion’a genel sekreterlik yaptı. Bu süreçte, Ben-Gurion’un en yakın yardımcılarından biri oldu. Yurt dışı görevlerinde, özellikle Güney Amerika’da bulunduğu dönemlerde, eski Nazilerin yakalanması için yürütülen çalışmalara yardım etti.

Önceleri Merkez Sol Parti Rafi’nin bir üyesi olarak daha sonra ise İşçi Partisi’nin en önde gelen politikacılarından biri olarak, İsrail parlamentosu Knesset’in altıncı, dokuzuncu, on birinci ve on ikinci dönemlerinde görev aldı.

Altı Gün Savaşı’ndan sonra, Navon daha uysal kişiliğiyle ön plana çıkarak, Ürdün Kralı Hüseyin ile diyalog kurulması yerine Filistinliler ile diyalog kurulması için ısrarcı oldu.

Muhalefette olmasına rağmen, 1978 yılında, Ephraim Katzir’in ardından devlet başkanı seçildiğinde İsrail toplumunun her kesiminden büyük destek aldı.

1980 yılında, Navon Mısır’ı ziyaret eden ilk İsrail devlet başkanı oldu ve konuşmasını Arapça yaparak hem adını tarihe yazdı hem de büyük takdir topladı.

1990’lı yıllarda artık siyaseti bırakan Navon Kudüs belediye başkanı olması için yapılan ısrarlara karşın emekliliği seçti. Çok sayıda kitaba da imza atan Navon kitapların yanı sıra, 20. yüzyılın başlarında Sefarad yaşamını başarılı bir şekilde tasvir eden oyunlarıyla da kültürel hayatta imzasını bıraktı. İspanyol Engizisyonu hakkında incelemeler yapan Navon, İspanya ve Güney Amerika’da, kilise arşivlerinde uzun saatler geçirdi.

80. doğum gününde bir İsrail gazetesine röportaj veren Navon, ‘şimdiye kadarki hayatınızı nasıl özetlersiniz?’ şeklindeki soruya, “Hayatımda bolca bal olduğu kadar bolca arı sokması da oldu. Sonuç olarak şikayet edemem,” diye yanıt vermişti.

Navon’un ölümünün ardından birçok uzman Navon’un ‘Siyonizm’e sadık ancak Arap tarafını da iyi bilen’ bir siyasetçi olarak nitelediler.

İsrail Devleti’nin 5. Devlet Başkanı YİTZHAK NAVON (1921-2015)

Selim Amado / İsrail

1978-1983 İsrail Devleti’nin 5. başkanı olan Yitzhak Navon, 6 Kasım 2015 günü Yeruşalayim’deki evinde vefat etti. 94 yaşındaydı. Sadece politikacı değil, aynı zamanda başarılı bir yazar ve İsrail kültürüne büyük katkıda bulunmuş, halkın değişik kesimleri tarafından sevilen ve saygı uyandıran bir şahsiyetti. Baba tarafından Türkiye kökenli, anne tarafından ise Fas kökenli Sefarad bir ailenin çocuğuydu. Sefarad olmasıyla, evde konuştukları Ladino-Judeo Espanyol dili ve Sefarad folkloru ile tüm ömrü boyunca meşgul olmuş ve onları gururla tüm İsrail ve dünya Yahudiliğine tanıtmaya gayret etmişti. Kendisi 2014 yılına kadar Ladino dil ve kültürü kuruluşunun başındaydı.

Tahsilini Yeruşalayim’de Arap ve İbrani dili ve eğitim üzerinde tamamlayan Yitzhak Navon, geçen yıl yayınlanan otobiyografik kitabında, çocukluğunda yaşadığı mahalledeki Arap-Yahudi arası iyi komşuluğu ve İngilizler olmasa çok iyi anlaşabileceklerine inandıklarını anlatıyor. İlk görevine öğretmenlikle başladıktan sonra 1946-49 yılları arasında Yeruşalayim’de Hagana adlı Yahudi güvenlik örgütünde Arap dairesi başkanlığı, 1949-51 arası yeni İsrail Devleti’nin dışişlerinde Uruguay ve Arjantin’de diplomatik görev, 1951’de Dışişleri Bakanı Moşe Şaret’in sekreterliği, 1952-63 yılları arasında da, 11 yıl Kurucu Başbakan David Ben-Gurion’un özel kalem müdürü ve en yakın danışmanı olmuştu. 1963-65 yılları arasında kültür ve eğitim bakanlığının kültür dairesini yönetmiş ve yurda gelen göçmenlerin eğitim düzeyini yükseltme projesini yürürlüğe koymuştu. 1963’te ilk eşi Ofira ile evlenmiş ve iki çocuk sahibi olmuşlardı. 1965’de Ben Gurion’un Mapai (İşçi Partisi’nden ayrılarak kurduğu siyasi partisi) Rafi’ye katılmış ve Knesset üyeliğine seçilmişti. Yedi yıl müddetle Knesset başkan vekilliği ve dört yıl süreyle de dışişleri ve güvenlik komisyonu başkanlığı yapmıştı. 1978’de, iktidara Likud partisi geçmiş, Navon muhalefet partisinde olmasına rağmen devlet başkanlığına seçilmiş ve bu görevi beş yıl yerine getirmişti. Asaleti, halka yakınlığı, kibarlığı ve derin bilgisiyle dikkati çeken ve çok takdir edilen bir devlet başkanı olarak her zaman çok beğenilmiş ve sevilmişti.

1980’de Mısır Cumhurbaşkanı Enver Sedat’ın daveti üzerine gittiği Mısır’da, parlamentoda muazzam Arapçasıyla yaptığı konuşmayla dikkat ve takdir toplamıştı. 1982’de Lübnan savaşındaki Sabra ve Şatilla katliamının tahkik edilmesi için bir komisyon kurulmadığı takdirde istifa edeceğiyle Begin hükümetini tehdit etmişti. 1984’de (geçmiş dönemin devlet başkanı) olmasına rağmen yeniden politikaya girmiş, İşçi Partisi’nden Knesset üyeliğine seçilmiş, kültür ve eğitim bakanı olmuştu. 1992’de politik hayattan ayrılmış, ait olduğu Sefarad Yahudilerinin dil ve kültürünü yaşatma çalışmalarına hız vermiş, 1999’da Knesset’in Yidiş ve Ladino kültürlerinin yaşatılması için kanunla kurduğu kurumlardan Ladino kurumunun başına geçmişti.

Politik yaklaşımı daima ‘Filistinli Araplarla ne yapıp edip birlikte karşılıklı saygı ve anlayış içinde yaşama yolları aramak gerektiği ve barışın mümkün olduğu’ şeklinde idi. Dünyanın her köşesinden gelmiş Yahudiler arasında her zaman görüş farkları olmasının doğal olduğunu, asıl meselenin bu farklara rağmen akıllıca birlikte yaşamayı bilmek olduğunu her zaman ifade etmiştir.

Yitzhak Navon’un edebi eserlerinin başında iki müzikal piyes vardır: (Romansero Sefaradi) ve (Bustan Sefaradi). İkincisi hâlâ Habima Ulusal Tiyatrosunda oynanmaktadır ve temsil sayısı 2000’i geçmiştir. Bu piyeslerde Yeruşalayim’de yaşayan Sefarad kökenli Yahudilerin örf ve adetleri, folklorları ve şarkıları en seçkin müzik, sanatçı ve koreografiyle temsil edilmektedir. Bu piyesler sayesinde Aşkenaz kökenliler de Sefaradların kültürünü tanımışlar, sevmişler, Sefarad melodileri orkestralara adapte edilmiş ve İsrail’in ve dünyanın önemli ses sanatçıları bu müziği repertuarlarına almışlardır.

İsrail’de yaşayan Türkiye Yahudilerinin daima Yitzhak Navon’a özel bir sevgisi ve sempatisi olmuştur. Kendisi de, ailesinin Türkiye köklerini, bildiği Türkçe Nasrettin Hoca hikâyelerini anlatarak, konuştuğumuz Ladino dilinde bizlere hicvederek ve keyişi şekilde hitap ederek gönlümüzü almasını bilmiş, hepimize gurur veren bir İsrailli politika ve kültür adamıydı.

8 Kasım 2015 Pazar günü, İsrail büyüklerinin gömülü olduğu Yeruşalayim Herzl Tepesinde, devlet büyüklerinin de katıldığı görkemli bir törenle Yitzhak Navon toprağa verildi.

Tanrı rahmet eylesin. Zihrono Livraha.