ESTAMBOL... Sivdad de Mil Fachas-1

Coya DELEVİ Judeo-Espanyol
20 Ağustos 2014 Çarşamba

En mis tekstos eskrivi bastante por Estambol, avli de sentros komo Galata, la Kula, Balat, Hasköy, Kuzguncık ets… Vijiti munchos distriktos, de vez en kuando reushi a deskuvrir sus chikos sekretos. Portanto oy, no puedo pretender ke konosko perfektamente todos los kuartieres de esta Metropol ande nasi i me engrandesi.

Todo lo ke se eskrivyo por Estambol asta oy, es poko. Se publiko nombrozos lavoros sovre diferentes aspektos de la sivdad, diversas vizyones. Antes dos, tres anyos se publiko aki, un livro intitulado “Estambol, Sultan de las Tyerras i las Mares”. Este lavoro es kompuesto de las eskritas de 43 nombres bien konosidos en muestro pais. Entre eyos ay nombres  i de muestra Komunidad.

Nombrozos pasajeros, eskrivanos, romansyeros del Este i Oeste eskrivyeron sovre Estambol. En kada eskrita konsernandola, se reflekta, sale en medyo diferentes fachas o ermozuras de la Metropol. Es enteresante de meldar, de ambezar la vizyon de los estranyeros, ke manera kontan, deskriven Estambol. Uno ke eskrivyo anyos antes, es el diplomato fransez Ogier Gislain de Busbecq   konosido kon su lavoro sovre el Imperio Otomano i Constantinople. Tuvo entrevistas kon el Sultan Soliman el Manyifiko, lo ke sinyifika ke estamos avlando del 16. Siglo.

Ampesando kon Busbecq, en el entervalo de una perioda de kaji 500 anyos, naturalmente eskrivanos, personajes politik, diplomatos i otros vijitaron Estambol. La deskuvriyeron i la deskrivyeron en una perspektiva sosyal, istorika, artistika, turistika o tradisyonala. Entre otros puedo sitar Lady Montagu, Alphonse de Lamartine, Téophile Gautier, Pierre Loti, Claude Ferrere, Knut Hamsun, Ann Chamberlin... Ay munchos otros. Yo mensyoni nombres ke me akodri a primera refleksyon.

Sin dubyo, una partida de los ke eskrivyeron por Estambol vyeron la sivdad a traverso de una “mentalidad orientalista” (o preferaron verla ansi). Lo  enteresante es, en vezes ay diversos detalyos ke, afilu munchos de entre mozotros no tuvimos safek de konoser! Por egzempyo el eskrivano Norvegiano Knut Hamsun (1859-1952) konosido kon su romanso “Ambyertura”... Kuando vino aki? Ke epoka? No tengo una idea neta. Esta analizando una organizasyon enteresante konsernando los giadores de oteles de Estambol. Estos teniyan sus avantajes en yevando los turistos a “Kapalıçarşı”, al “Grand Bazar”, ande los vendedores de “chibukes” o de tabako.

En el pasaje ke vo transferar de boka del autor, se mensyona dos, tres lugares. Estamos entendyendo ke kere ver el Merkado de Peshkados (probavlemente el Balık Pazarı de Eminönü) i las butikas de los “Eskidjis” (palyoruhacdis) djudios ande se vendiyan vestimientas vyejas. Lo syenteremos al Sr. Hamsun:

...el giador grego, del presipyo esta trokando el itineraryo. Kere pasar sin amostrarme el “Merkado de Peshkados” kon el preteksto ke oy es serrado. Ya se ke este merkado se avre en kada diya i mi giador kifi de el me va konvenser de la kontra!!...Savesh lo ke me disho? “Oy es Shabat i en Shabat los djudios no lavoran. Es sus diya de konje!!

Esto objektando dizyendo ke los peshkadores de Constantinople son turkos. El grego se izo del ke no oyo i esta insistyendo ke munchos magazenes de la sivdad estan serrados”...

El autor no esta pudiendo realizar dayinda el raporto entre los djudios i “Balık Pazarı”!! No reushendo a konvenser el giador, esta dizyendo: “Es imposivle de avlar i entenderme kon este grego. De agora me impedio de ver  lugares ke dezeava  vijitar... Kurto, kon grande plazer me yevo al “Famozo Bazar” de chibukes i tabako...”

En rezume, Knut Hamsun kere apuntar ke en realidad,  los giadores ganan (o ganavan) sovre la “espalda”!! de los poveretos “korbanes”! (se trata aki de turistos). Los yevan a “Kapalıçarşı” al  “Famozo Bazar” i toman sus komisyon konsideravle! de los vendedores de chibukes i tabako. Hamsun esta finalmente konkluendo:

“...ke echo tenemos entre los peshkados i vestidos vyejos de los vendedores djudios? Ke komisyon iva tomar el grego? NADA!! A ser ke en el Merkado de chibukes ay oportunidades muncho mas avantajozas!!...

Keridos lektores, vamos a kontinuar a konoser las diversas fachas de Estambol en los diyas ke vienen.

 A kontinuar