Tarihte haftanın olayı Irak Yahudileri’nin göçü başladı: 2 Mart 1950

1948 yılında 120.000 civarında olan Irak’taki Yahudi nüfusunun neredeyse tamamı 1950’lere gelindiğinde ülkeyi terk etmek zorunda kaldı. Bugün Irak’ta 100 civarında Yahudi yaşıyor.

Babil, Kudüs şehrinin yıkılışı ve Yahudilerin sürgüne gönderilmesinin ardından yaklaşık 1000 yıl Yahudiliğin merkezi haline geldi. Moğol saldırıları ve hâkimiyetiyle sarsılan Irak’taki Yahudi hayatı Osmanlı hâkimiyetiyle birlikte tekrar yükselişe geçti. Hatta Osmanlıların Irak’ı 1638 yılında Perslerden tekrar geri aldığı tarih, ‘Yom Nes’ (Mucize günü) adıyla bayram günü olarak kutlandı. Bazı kaynaklar Irak’ın fethi sırasında Osmanlı ordusunun yüzde 10’unu Yahudilerin oluşturduğunu bile söyler. Zaman içerisinde Osmanlı merkezi yönetiminin güç kaybetmesinden dolayı Yahudiler birtakım zorluklar yaşasa da, nüfus olarak artmaya devam ettiler. 1900 yılına gelindiğinde Bağdat’ta 50.000 Yahudi yaşamaktaydı ve bu sayı şehrin nüfusunun ¼’üne denk geliyordu.

1930’lar ve 1940’larda dünyada esen Yahudi karşıtı propagandadan Irak Yahudileri de nasibini aldı. Bu tarihlerden önce Irak’ta herhangi bir Yahudi karşıtlığı yoktu. Yahudiler ise kendilerini tamamen Irak toplumunun bir parçası görüyorlardı. Kendilerini Yahudi dinine mensup Iraklılar olarak kabul ediyorlardı. Hatta bu yüzden Avrupa’da esen Siyonizm rüzgârı bu topraklarda pek rağbet görmedi. 1932’deki Irak’ın bağımsızlığında da Yahudiler önemli rol üstlendiler. Hukuk ve posta sisteminin oluşturulmasının yanı sıra finans ve ticaretin de geliştirilmesinde önemli katkılarda bulundular. Irak’ın ilk Maliye Bakanı Sassoon Eskell oldu. Araplar tarafından, ilk başlarda Yahudi dinine bağlı Araplar olarak görülen Irak Yahudileri, Nazi propagandaları ve Filistin’deki Arap-İsrail çatışmaları sonrası düşman olarak görülmeye başlandı. 1941’de Bağdat’ta gerçekleşen pogromda 200 Yahudi öldürüldü, 2.000 kadar Yahudi ise yaralandı.

Irak Başbakanı Nuri Said bir konuşmasında Yahudileri “kötülüklerin kaynağı” ve “casuslar” olarak nitelendirdi ve konuşmasına şöyle devam etti, “Hayır hayır arkadaşım, imkânımız varken onlardan kurtulmalıyız”. 1948 yılında Irak çıkardığı kanunlarla Yahudilerin hayatını zorlaştırırken diğer Arap ülkeleri gibi İsrail’in güçlenmesini engellemek için Yahudi göçünü yasakladı. Eylül ayında her türlü Siyonist faaliyeti yasaklanırken, yaz aylarında ülkenin birçok zengin Yahudi işadamı tutuklanarak, malvarlıklarına elkoyuldu. Bunlar arasında Siyonizm karşıtlığıyla tanınan Şefik Ades de bulunuyordu. Ades’in İsrail’e mal sattığı için tutuklanarak idam edilmesi Yahudi toplumunda şok etkisi yarattı. 1948 yılında, Irak Yahudilerinin, bankacılık ve döviz işleriyle ilgilenmeleri, demiryolları, postane, finans sektörü ve kamuda çalışmaları yasaklandı. Tutuklamalar sonunda Yahudilere ait 80 milyon dolar değerindeki malvarlığına el koyuldu. Yaşananlar sanki 30’larda Almanya’da yaşananların bir tekrarı olamaya başladı.

1949 yılında iyi örgütlenen Irak Yahudileri bütün yasaklamalara ve tutuklamalara rağmen ayda 1.000 kişiyi Irak dışına kaçırabilme kapasitesine ulaştılar. Bunu gören Irak Hükümeti hem Yahudilerden kurtulma hem de malvarlıklarını yurtdışına kaçırmalarını engellemek için bir senelik geçici bir kanun çıkardı. Irak vatandaşlığından çıkma ve malvarlıklarını bırakma karşılığında 1950 ile 1951 Mart’ı arasında Yahudi göçüne izin verdiler. Bu kadar büyük bir göçü kabul etmek için ilk başta isteksiz davranan İsrail, Mart 1951’de yaptığı ‘Ezra ve Nehemiah operasyonu’ ile bir hava köprüsü oluşturdu.

Bu operasyon neticesinde 1948-51 yılları arasında 121.633 Yahudi ülkeyi terk etti. 15.000 kişi ise Irak’ta kalmayı tercih etti. Yahudiler arkalarında muazzam bir servet ve kültürel miras bıraktılar.1952’de tekrar göç yasağı getiren Irak hükümeti kalan Yahudiler giderek artan bir baskı uyguladı. 1970’lerde uluslararası baskılara dayanamayan Irak Hükümeti kalan Yahudilerin de göçüne izin verdi. Böylece dünyadaki en eski ve en zengin Yahudi tarihine ve kültürüne sahip Irak toprakları Yahudilerden “temizlenmiş” oldu. 

Delevi - Almaleh