Sorularla Hanuka

Tora, Peygamberler Kitabı ve Yazıtlar’da yer almayan, daha sonra Rabi’ler tarafından uygulamaya konulan Hanuka Bayramı;  yorumları, yıllar hatta asırlar boyu devam edecek birçok soruyu da beraberinde getirir.

Buraya sadece bu soruların çok azı, sadece seçme yorumlarla belirtilmiştir.

Hanuka’da yağ mucizesinde, Bet Amikdaş’taki Menora’yı yakabilmek için kutsiyeti bozulmamış küçük bir kap yağ bulunmuştu. Sadece bir gün yetecek miktarda olan bu yağ, tam sekiz gün boyunca yanmıştı. Zaten bir gün yetecek kadar yağ var ise, neden sekiz günlük bir mucize kutlanır? Mucize; yağın beklenmedik bir şekilde yedi gün ‘daha’ yanması değil midir?

 i)Suriye-Yunanlılar gerek putlar koyarak, gerek kendi tanrılarına domuz kurban ederek, gerekse yağların kutsiyetini bozarak Bet Amikdaş’ın saflığına o kadar zarar vermişlerdi ki, aslında ‘bir’ gün yanacak kadar saf yağ bulunabilmesi bile başlı başına bir mucizeydi. Dolayısıyla, ilk gece yakacak yağ bulunması da bir mucizeydi. Ve o ‘bir’ günlük yağ, o çıkış noktası olmasaydı, mucize de gerçekleşmeyecekti.

ii) Yağın, doğası gereği yanması aslında bir mucizedir. Yani bir günlük yağın, ‘bir günlük’ olması da ilk bakışta göze çarpmayan, ama doğa kurallarının içinde var olan bir mucizedir.

iii) İlk akşam, tek saf yağ şişesinin tamamı Menora’ya boşaltılmıştı, böylece Menora bütün bir gün boyunca yanacaktı. Yağın tamamı Menora’ya döküldükten sonra, mucizevî bir şekilde yağ şişesinin hala tamamen dolu olduğu fark edildi. Aynı mucize sekiz gün boyunca devam etti.

iv) Antiohus zamanında Yahudiler’in dini gerekleri yerine getirmeleri yasaklanmıştı. Bunların arasında, ‘sekiz günlük’ erkek çocuğa yapılan Brit Mila (Sünnet Anlaşması) da vardı. Yunanlılar’a karşı kazanılan zafer sonrası, Brit Mila da artık korkusuzca yapılmaya başlanmıştı. Bunun anısına Hanuka’nın, sekiz gün boyunca kutlanmasına karar verildi.

v) Altı yüzü olan her şey dünyaya aittir. Yedi ise, dokunabildiğimiz, duyularımızla hissedebildiğimiz fiziksel dünyayı temsil eder: haftanın yedi günü, yedi müzik notası, dünyanın yaradılışı, yedi kollu Menora gibi. Sekiz ise, tabiatüstü, doğaüstü, her şeyin üstünü simgeler. Hanuka mucizesi de doğaüstü bir olay olduğu için ‘sekiz’ gün boyunca kutlanır.

Menora ile Hanukiya’nın farkı nedir?

Menora, Bet-Amikdaş’ta Ebedi Ateş’i yakmakta kullanılan yedi kollu şamdandır. Menora’ya benzer bir şamdan yapmak, Yahudi Kuralları Alaha’ya göre, yasaktır.

Hanukiya ise Hanuka’da kullanılan dokuz kollu şamdandır. Hanukiya’nın sekiz kolu aynı boy ve hizadadır, sekiz mucize gecesini simgeler. Dokuzuncu kol, Şamaş (hizmetkâr)  diğerlerinden farklı bir yerde,  ya diğerlerinden ya daha yukarıda, ya da daha aşağıdadır.

Hanukiya neden dışardakilerin de görebileceği bir yere, pencere önüne, kapı girişine konulur?

Hanukiya özellikle başkalarının da görebileceği bir yerde yakılır ve bu şekilde Hanuka mucizesi herkese ilan edilir. “Pirsume nisa-mucizenin ilan edilmesi”- Hanuka bayramının ana prensibidir.

Hanuka kandillerinin simgesel anlamları nedir?

-Gözlem Yayıncılığın Yahudilik Ansiklopedisi’ne göre: 1.Kandil: Tanrı’nın “Işık Olsun” deyişini; 2.Kandil: Tora’yı; 3.Kandil: Adalet’i; 4.Kandil: Merhamet’i; 5.Kandil: Kutsallığı; 6.Kandil: Sevgi’yi; 7.Kandil: Sabır’ı; 8.Kandil: Cesaret’i simgeler.

Evdeki ışığı artıran Şabat mumlarının aksine, neden Hanuka mumları aydınlatma amacıyla kullanılamaz?

Hanuka mumlarının amacı sadece Hanuka mucizelerini hatırlayıp, Tanrı’ya olan şükranlarımızı ve övgülerimizi dile getirmektir. Mumların bu amacını belirgin bir şekilde ortaya koyabilmek için, bu mumlar başka hiçbir amaç için kullanılmaz. (Talmud,Shabbat 21b ve Raşi)

Kadınlar neden Hanuka mumları yandığı sürece iş yapmamayı adet edinmişlerdir?

Haşmonay’ların Yunanlılar’a karşı kazandıkları mucize zafer, kahraman bir kadın, Yeudit aracılığıyla gerçekleşir.

Yunanlılar, Yahudilerin inançları gereği yaptıkları mitsvaları yasaklamakla kalmayıp, her Yahudi geline, evlenebilmesi için, kendi düğününden önce Yunan kumandanıyla birlikte olması mecburiyetini de getirir. Haşmonay’lardan  Yeudit, komutan Holofernes’e kendi yaptığı peynirden hatırı sayılır bir miktarda yedirip, susamasını sağlar, sonra bu susuzluğunu da bol bol şarapla giderir. Holofernes o kadar peynir ve şarap sonucu sızıp kalınca Yeudit de Komutanın kılıcını alıp onu öldürür. Komutanın kafasını da kumaşlara sarıp yanında götürür. Komutanları olmayınca şaşkına dönen Suriye-Yunan orduları bu şekilde kolayca bozguna uğratılıp ülkelerine kaçar.

Rabinik yasalar kitabı Şulhan Aruh,kadınların Hanuka zaferi mucizesindeki büyük rolü sebebiyle,Hanuka kandilleri yandığı sürece kadınların iş yapmamaları kuralını getirir. (Orah Hayim 670:1)

Suriye-Yunan Kralı Antiokhus Epifanes Yahudiler’e hangi mitsvaları, neden yasaklamıştı?

Antiokhus’un yönetimindeki Suriye-Yunan askerleri, Yahudilere  Brit-Mila(sünnet), Şabat’ın korunması, Roş Hodeş(Yeni Ay’ın ilan edilmesi ve kutsanması) ve özellikle de Tora öğrenimini yasaklar. Amaç, Yahudilere Tora’yı  unutturmak ve farklı konumlarını ortadan kaldırmak, diğerleri gibi olmalarını sağlamaktır.

Sünnet, İsrailoğulları’nın vücudunu diğer milletlerden ayrımsar, erdemini korur ve Yahudi ruhunun Tanrı’yı hiç bir zaman unutmamasını sağlar.

Şabat, Yahudiler’e Yaratılış’ı, Kim’in yarattığını hatırlatır:  Kiduş’ta belirtildiği gibi “…zeher lemaase bereşit-yaratılışın hatırasına…”

 Tümüyle tinsel (spiritüel)  olan Şabat, Yahudiler’i fiziksel maddi dünyadan ayırır ve İsrael’in tüm nimetlerinin kaynağıdır.

Roş Hodeş ise, bir ‘hatırlama günüdür’ (Eruvin,40b).Tora, Roş Hodeş’ten şöyle bahseder:  “.....Tanrı’nızın huzurunda sizin adınıza hatırlatıcı olacaktır”. (Bamidbar 10:10).

Ayrıca Yahudi dini mahkemesi Sanedrin’in ‘Yeni Ay’ın doğuşunu, yeni bir ayın başlangıcını ilan etmesi, takvimin ve bayramların da buna göre ayarlanması, Yahudilerin zaman üstündeki hakimiyetlerini gösterir. Yunanlılar, Roş Hodeş’i yasaklayarak Yahudilerin bu ayrıcalığını da ellerinden almak istediler.

Topaç neden Hanuka’nın simgesidir ve üzerindeki harfler neyi ifade eder?

Yahudiler, kültürlerini ve geleneklerini devam ettirebilmek için Tora öğrenimini, askerlerin dikkatini çekmeyecek şekilde sürdürür.

Bir araya gelip Tora üzerinde çalışırlarken, aniden bir baskın olduğunda, hemen yazıları saklayıp, yanlarındaki topaçları çevirmeye başlarlar. Bu şekilde, askerler de onların topaç oynamak için bir araya geldiklerini zanneder ve onları rahat bırakırlardı.

Sevivon,  Dreidel isimleriyle de anılan Hanuka topacının özelliği, dört kenarında da İbranice harflerin bulunmasıdır.

İsrail dışında, topaçların üstündeki harfler: Nun, Gimel, He, Şin harfleri,  Şin harfi; “sham=orada “anlamında ve “Nes Gadol Haya Sham”- Orada Büyük Bir Mucize Gerçekleşti”-sözlerinin baş harflerinden oluşur.

İsrail Devleti kurulduktan sonra; İsrail’deki topaçların üstündeki harfler:  Nun,Gimel,He,Pe harfleri, Pe harfi, ‘poh-burada’ anlamında  ve ‘Nes Gadol Haya Poh’-“Burada Büyük Bir Mucize Gerçekleşti” cümlesinin baş harflerini ifade eder.

Senenin en uzun Birkat Amazon duası hangisidir?

Tevet ayının Roş Hodeş’i  Şabat’a rastladığı zaman, yılın en uzun Birkat Amazon duası okunur.25 Kislev’de başlayan Hanuka’nın altıncı veya yedinci günü, yeni ayın ilk günü, Şabat’a denk geldiği zaman, ekmek yenen öğünden sonra söylenen Tanrı’ya şükür duasına üç bölüm eklenir: Hanuka için ‘Al anisim’, Şabat için ‘Retse veahalitsenu’, Roş Hodeş için ‘Yaale Veyavo’.

Neden Purim zengin ziyafet sofraları, şaraplar, yiyecek hediyeleri ile kutlanırken, Hanuka kandillerin yakılması ve Allel  (Tanrı’ya şükran belirtilen methiyeler) ile kutlanır?

Purim, Yahudi halkının fiziksel yokoluştan kurtulmalarını simgeler. Aman, çıkarttırdığı emirle Yahudileri toptan yok etme amacındaydı. Bu yüzden, Purim kutlamaları da daha fiziksel bağlamda, şaraplar, ziyafetler, yiyecek hediyeleri tarzında yapılır.

Hanuka kurtuluşu ise, Yahudiler’in spiritüel bir yok oluştan kurtulmalarını simgeler. Yunanlılar, Yahudilerin ölmesini değil, Tora yolundan ayrılmalarını ve putperest olmalarını istiyordu. Bu yüzden Hanuka kutlamaları daha tinsel (spiritüel) bir şekilde gerçekleşir.

 

Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya konu hakkında fikir vermek amacıyla;Every Person’s Guide to Hanukkah;Chanukah-It’s History,Observance and Significance;The Jewish Book of Why; Days of Joy; Gateway o Judaism; Twerski on Prayer; Yahudilik Ansiklopedisi (Gözlem)  kitaplarından ve www.chabad.org; www.jewfaq.org; www.jewishvirtuallibrary.og; www.aish.com;  sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.