Libya’nın Nafusa dağları tepelerindeki Yefren’de 2000 yıllık antik sinagogu, bu kentte Yahudilerle yüzyıllar boyunca dostluk ilişkileri içinde yaşamış Müslümanlar koruyor.
Tunus’taki antik Djerbe Sinagogu her yıl binlerce kişiye ev sahipliği yaparken, Libya’nın Yefren Sinagogu’nu ziyaret eden yok. Altı kemer ve Davud Yıldızı motifini taşıyan altı penceresi olan sinagogda İkinci Tapınak’a ait yapı taşlarının bulunduğu rivayet edilir. Yefren Yahudileri oraları terk etti, şimdi Müslüman komşuları onların geri döneceği günü bekliyor.
Libya Yahudilerinin tarihi çok eskilere dayanır. Önemli bir Yahudi nüfusuna sahip bu ülkenin Tarablus kentinde 1941 yılında her dört kişiden biri Yahudi’ydi. Son yüzyıl Tunus Yahudiler açısından karanlık bir dönem oldu. İtalyan sömürgeciliği sürecinde çıkarılan antisemit yasalar, 1945 ve 1948’de Tarablus’da gerçekleşen pogromlar, 1967’de göç ve ardından Kaddafi rejimi Yahudiler toplumu için sancılı oldu.
Mohamed Madi üç nesildir Yefren Sinagogu’nu koruyan bir ailenin üyesi. Mohamed’in büyükbabası Yefren Yahudilerini 1948’deki pogromlardan korudu. Babası, Kaddafi döneminde gizlice sinagogu korumaya devam etti. Madi ailesi sinagogun dışında hahamın evini de korumayı görev bildi. Mohamed Madi; “Bizler komşularımıza ve onların dinlerine saygı gösteririz” demekte.
Günümüzde İsrail’de yaşamakta olan Yefren’in son hahamının torunu Jakov Guetta; “Yefren Müslümanları ile çok iyi ilişkilerimiz olmuştur. Oradaki berberiler özel olarak iyi toplumlardır. Savaş döneminde Yahudileri Nazilerden korudular. Yüzyıllarca dostane ilişkiler içinde yaşadılar,” demekte.
Libya’nın son Yahudi’si David Gerbi 2002’de Roma’ya göç etmişti. Libya iç savaşında psikoterapist olarak geri döndü ve travma geçiren özgürlük savaşçılarını tedavi etti. Berberiler ona devrimci Yahudi anlamına gelen ‘Udai Ugrauli’ lakabını taktılar. Kaddafi rejiminde ezilmiş bir azınlık olan berberiler, son olarak Libya’nın özgürleştirilmesinde önemli bir rol oynadılar. Tarihçiler, bu toplumla Libya Yahudileri arasındaki geçmişte yaşanmış uzun soluklu dostluğun tarih sayfalarında kayda geçmesinin zamanı geldiğinin altını çizmekteler.
