Bet-Din kimlerden oluşur?
Hahambaşı Rav İsak Haleva: Bet-Din genelde üç din adamından oluşur. Ülkemizde ise 3 genç, 3 de daha ileri yaştaki kişilerden oluşuyor. Hahambaşı Rav İsak Haleva, Rav Moşe Benveniste, Rav Yeuda Adoni, Rav Naftali Haleva, Rav İzak Perez ve Rav İzak Alaluf. Talmud geleneklerine göre yaşlılar, yani kıdemli olanlar imzada daha önce gelir. Bu bir saygı göstergesidir. Cumhuriyet’in ilanından önce Bet-Din ticari davalara da bakardı. Çıkıp Teva’da konuşma yapan, günlük yaşamının hemen her anındaki hareketleriyle insanlara iyi örnek olan din adamlarının saygınlıkları vardır ve topluma güven verirler.
Bet-Din üyeleri nerede eğitim aldı?
Rav Benveniste: Rav Haleva ile Mahazike Tora’da yetiştik, ardından Porat Yosef Yeşiva’sında okuduk. Ve günümüzde de Sefarad dini otoritesi olan Rav Ovadya Yosef tarafından yetkilendirildik. Aynı zamanda diğer büyük hahamlar da belgemizin altını imzaladılar. 1967’den beri Bet- Din üyesiyim. Resmi olarak Büyükada Hesed Le Avraam Sinagogu’nun Haham Akaali’yim. Fakat başka sinagoglarda da görev alıyorum.
Şişli, Ortaköy, Kuzguncuk, Balat, Burgazada, Heybeliada’daki bütün Mahazike Toralar’ın yıllarca yöneticiliğini yaptım.
Rav Yeuda Adoni: Yurt dışında eğitim almadım. İstanbul’un yeşivalarında yetiştim. Küçük yaşlardan itibaren yaz tatillerinde Haydarpaşa, Ortaköy, Çorapçı Han gibi yeşivalarda büyük hahamlar tarafından yetiştirildim. Ayrıca 1950’lerde hahambaşılık binasında, Ribi Rafael Saban, Ribi Moşe Ben Habib, tanıma şansına erişmediğim Rivi Yakov Aruete’nin yerine geçen Ribi Yaakov Katarivas tarafından bir kuruluş yapılmıştı. Dini bilgisi büyük bu hazanlar her gün Ribi Rafael Saban ile bir yeşiva çalışması yaparlardı. İkinci derece hazanlar ise Ribi Benhabib ile bizler, yeni yetişenler ise, 5-6 arkadaş Ribi Katarivas ile ders yapardık. Böyle yetiştik. Bu eğitim sonucunda Ribi David Asseo hahambaşı iken bana bir belge verip Bet-Din üyesi ve “sofer olarak çalışacaksın” diyerek yanına aldı. Aynı zamanda Ruhani Lisesi’ne öğretmenlik görevi de verdi. Liseden sonra Çapa Öğretmenlik Okulu’ndan da diploma aldım. 40 yıl süreyle öğretmenlik yaptım, yaş haddinden emekli oldum. Şimdi ise Bet- Din üyesiyim ve Kadıköy Cemaati’nin ve Kuzguncuk Sinagogu’nun Haham Akaali olarak çalışıyorum.
Rav İzak Alaluf: Yeruşalayim’de Midraş Sefaradi Yeşivası’nda okudum. Önce öğretmenlik diploması, daha sonra da Rav diploması için gittim. 1997’de mezun oldum. Sofer /yazıcı, moel ve öğretmenlik diplomam var. Üniversite eğitiminin üzerine böyle bir eğitim alındığı zaman kişinin ufku daha geniş oluyor.
Rav İsak Peres: Kudüs’te Midraş Sefaradi Yeşivası’nda eğitim gördü.
Rav Naftali Haleva: ABD’de Yeşiva Üniversitesi’nde sosyoloji okuduktan sonra aynı üniversiteden Rav diploması aldı.
Bet-Din’in görevleri nelerdir?
Rav Moşe Benveniste: Her şeyden önce dini evlilik ve boşanma işlemleri Bet-Din’in görevleri arasındadır. Aynı zamanda kaşerut kurallarına uygun olarak toplum bireylerinin uyması gereken kaşer yemek ve gıda malzemeleri üzerindeki çalışmalar, Denet Gıda A.Ş.’nin verdiği kaşerut belgelerinin tarafımızca kabul edilmesi ve onaylanarak imzalanması, ayrıca dini konularda yöneltilen soruların yanıtlanması. Tüm diğer hazanların, moeller ve şohetlerin denetlenmesi yine Bet-Din’in görevleridir. Bunların yanı sıra her bir arkadaşımız bir sinagogun Haham Akaali’dir, yani o cemaatin görevli ve yetkili en üst düzeydeki din bilgini konumundadır. Bu bir mecburiyet değilse de ülkemizde böyledir.
Rav İsak Haleva: Din adamları karar verebilmek için derin bilgi sahibi olmalıdır. Hahamlar iki şekilde kendisini eğitir; Talmud bir nevi hukuk kurallarının nasıl meydana geldiğinin tartışmasıdır. Ona istinaden Şulhan Aruh dediğimiz dini kurallar. Kişiler dini şeriat kurallarını kitaplardan öğrenebilirler ancak çok temelsiz kalırlar. Tıpkı, her hukuk kitabını okuyanın hukukçu olmayacağı gibi… Temel ise Talmud’tur. Zira Talmud’un kendisi bu kuralların oluşumunun başlangıcıdır. Bunun eğitimi de yeşivalarda verilir. Yeşivaya gidenler belirli sınavlardan geçtikten, daha büyük bir lider tarafından Semiha1aldıktan sonra, din adamı olabileceğine dair bir belgeye sahip olurlar. Söz konusu sınav ise; bir yetkilinin öğrenciye herhangi bir soruna Alaha’ya uygun olarak çözüm bulması şeklinde gerçekleşir. Yani modern deyimiyle, bir tür vaka etüdü veya bir tür dinsel hüküm simülasyonu şeklinde düşünülebilir bu…
Yahudilikte çok farklı görüşler de vardır. Bir hahamı seçmek ve onun yolundan gitmek en doğrusudur. Aksi takdirde kimi ülkelerde yaşanan bazı sorunlar gibi yaşamın içinde kimi ihtilaflara düşülebilir. Ülkemizde ise sadece bir Bet-Din vardır ve dindaşlar onu takip etmelidirler.
Bet- Din bir sorunu nasıl değerlendirir, karar nasıl verilir?
Rav Alaluf: Şulhan Aruh’un kuralları açık ve nettir. Belirli bir konu geldiği zaman üzerinde istişarelerde bulunulur, aldığımız eğitim çerçevesinde mutlaka bir takım açıklamalar yapılır, fikirler beyan edilir, Alaha kitaplarında yer alan kurallar ne ise o şekilde uygulanır.
Rav Benveniste: Yazılı kurallar aynı şekilde uygulanır. Ancak yeni bir problem çıkarsa o zaman istişare edilir, yazılı kurallara göre tartışarak nasıl çözüleceğine karar verilir. Ayrıca Sefarad, Aşkenaz olarak bazı değer yargıları küçük değişiklikler gösterebilir. Ülkemizde ise bizler ılımlı olmalıyız… Aksi takdirde bir kısım kişileri kaybedebiliriz… Örneğin İsrail’de dindarlar ile laikler arasında büyük anlaşmazlıklar var. Biz herkesin bir çatı altında barış ve esenlik içinde kardeşçe yaşamasını istiyoruz.
Rav Haleva: Bet-Din’in kararlarında emsaller çok önemlidir. Geçmişte ve günümüzde tüm dini olayların hâkimi Bet-Din’dir. Bet-Din çağrı ve ilanları hazırlar, bunlar sinagoglarda dindaşlara okunur.
Rav Benveniste: Bazı dindaşlarımız sokakta satılan ürünlerin yenilip yenilmeyeceğini bize soruyorlar. Bet-Din’imizin denetimi altında çıkan her şeyi yiyebilirler, diğer ürünler hakkında bir yanıt veremeyiz.
Aşkenaz ve Sefarad dini uygulamaları farklı mıdır?
Rav Haleva: Sefaradlarda ve Aşkenazlarda kimi zaman farklılıklar görülebilir. Eskiden tüm Aşkenazlar, yaşadıkları ülkelere göre uygulamalar yaparlardı. Geçmişte cemaatimiz çok büyüktü, iki Bet-Din vardı. Bir Hasköy’de bir de Balat’ta… Bazen bu iki Bet-Din arasında da uyumsuzluklar yaşanırdı.
Rav Benveniste: Çölde 12 kabile ve her birinin bir bayrağı vardı. Tek bir bayrak yetmez miydi? Moşe Rabenu insanların değişik düşünceleri olabileceğini biliyordu. Ama hepsi aynı Mişkan’ın2 etrafındaydı. Renkler zenginliğimizdir… Dinsel anayasamız olan On Emir ve Tora’nın kuralları değişmez… Uygulamalar değişebilir.
Yeni uygulamalar yapıyor musunuz?
Rav Haleva: Bildiğiniz gibi cemaatimizde boşanmalar da aynı evlenme gibi önce resmi nikah sonra dini nikah yapılır. Boşanmalarda her iki tarafın avukatları var, yasalara göre anlaşıp boşanabiliyorlar. Bu şekilde resmi boşanma gerçekleştikten sonra da koz, erkeğin eline geçiyor ve kadından bazı taleplerde bulunabiliyor. Bunu önlemek ve hanımlarımız mağdur olmasınlar diye, bir karar aldık ve medeni boşanma olmadan dini boşanmayı gerçekleştirebiliyoruz. Buradan hanımlarımıza mesaj gönderiyorum. Bugün get3 konusu tüm Yahudi âleminde sorun teşkil etmektedir.
Hahambaşı dini örnekleri anlatırken Bet- Din arşivlerinden yaklaşık 110 yıl önce devlete karşı Yahudi Cemaati’nin ve dinin saygınlığına halel getirecek söylemlerde bulunmuş bir kişi hakkında çıkarılmış ilanı paylaştı. Söz konusu ilanda kişinin kim olduğu ve hangi sebepler yüzünden cemaatten tard edildiğine dair bilgiler yer alıyordu. Bu arşivlerde en ilgimi çeken ise 1932’lerde dahi boşanan kişilerin olduğu idi. Tüm bu bilgiler halen Bet- Din arşivlerinde korunuyor.
*1 Semiha: Dini görevlerin usulünce yapılabileceğine ilişkin diploma. Eskiden yazılı olarak bir diploma verilmezdi. Bir yetkili elini öğrencisinin başına koyarak “seni yetkin kıldım” derdi.
*2 Mişkan: Kutsal çadır
3 Get: dini boşanma
