Uzos...uzansas...kostumbres

Coya DELEVİ Judeo-Espanyol
24 Kasım 2010 Çarşamba

El sujeto a primera vista, parese ordinaryo, simple, ke no vale mizmo la pena de aprofondirlo. No me imajino afilu, alguna persona inkapavle de responder, si le demando kualo es uzansa. Enteresandome mas demaziya i entrando al sujeto, remarki ke en realidad, no es una konsepsyon o una nosyon “superfisyala” (yüzeysel). Okupa afilu un lugar importante en el estudyo de la ”Psikolojiya”. Oy, konsiderando mi espasyo limitado, no kreo ke vamos a tokar a este aspekto del sujeto. Puede ser en un otro artikolo...

Kualo es uzo, uzansa?... En jeneral, son nosyones kaji sinonimas ke se emplean tambyen komo kostumbres, uzos tradisyonal i relijyozos. Antes unos, kuantos mezes ya ize una chika seriya sovre estos uzos, debasho el titolo de “Muestras Valores Tradisyonalas”, kualas no penso tratar aki de muevo. En su senso simple, uzansas, o si preferash “abitud” komo lo nombran syertos, forman una grande partida de los aktos, komportos mas o menos regolar ke kumplimos, sin pensar muncho. Aki me esto detenyendo de dizir “actos instinktivos”, ke pueden evokar otros sensyos!... Las uzansas se ganan kon los anyos, i se enganchan tan fuerte, ke kon tyempo devienen kaji la sigunda natura de la persona.

El grande filozofo grego Epicure tiene dicho: “Los uzos i las uzansas azen la vida mas dulse, mas fasil en dando al ombre un “antranamiento” i limitan ansi kanserya i reselo. Mos permeten de egzekutir syertos aktos kaji sin pensar...” El fakto de posedar abitudes (alışkanlık) es una buena koza. Mos fasilitan la vida de kada diya, en azyendo muy frekuente los mizmos djestos o aktos... İmajinad ke si deviyamos kada vez, de muevo inventar por egzempyo: la manera de atar la kravata, o de vestirmos kalsas, de kozer el kafé ets... La vida seriya un problema permanente!!.. Dunke, las uzansas estan dando al “adulto” un otomatismo ke le aze ganar tyempo. Siguro, seriya maraviya de pueder kontrolarlas, i utilizar las “profitavles”. Alora, konkluzyon: la vida organizada tyene sus abitudes, sus uzos. Estamos d’akordo o no?...

Agora aboltaremos el “medalyon”, i analizaremos la otra facha. En vezes tengo la impresyon ke kon los anyos mos estamos azyendo “dependyentes” (bağımlı), por no dezir esklavos, de muestras uzansas. Eyas mos estan dirijando en una manera. Entrando en edad, i kon un poko de haraganud, no estamos muy dezeozos de alesharmos de eyas, ke dezish??.. Aki, esto pensando a la palavra de Jonathan Swift, autor del famozo livro “ Los Viyajes de Gulliver”. Ay de achetar ke teniya razon kuando disho ke: “A mezura ke pujan las abitudes, amengua l’independensya de la persona”.

Ay una grande parte de realidad en estos byervos ke me izyeron akodrar mi kerida Madre (de b.m). Kada demanyana, alevantar de kama, i oras de tadre beviya una tasa grande de kafé turko. Mozotros kon tyempo mos ambezimos el nescafé, o otras savores. Ma, eya no pudimos, afilu por hatir, azerle trokar el kafé turko, i de su vida bevyo solo esto. Naturalmente puedemos dar nombrozos egzempyos komo este...

Es ke se puede dar “elastisidad” a la organizasyon de muestra vida? Deshar syertas ideas i abitudes? Esforsarmos a entender los mansevos, mizmo si no achetamos syempre sus ideas? Seriya ermozo de topar una linya medyana. Ansi se puede alkansar a una armoniya relativa. Mos puedemos adaptar en la mezura del posivle, a la vida “moderna”, a las teknolojiyas i muevos enventos ke fasilitan la vida En una manera a tener mas muncho lugar en la vida de los ijos i inyetos. En kurto, no ser konsiderados komo “Dinozores.”

Keridos amigos, de ande, ande vine!.. En serka espero tornar a este sujeto bastante ondo. No permetash a syertas abitudes de komandarvos, ma no abandonesh el uzo de “meldar”... Es ansi ke puedo azer moabet kon vozotros...