VARANTLAR - Türk Sermaye Piyasası’nda devrim yaratacak ürünler

Peki, hiç şöyle bir yatırım aracı hayal ettiniz mi? Öyle bir yatırım aracı olsun ki kaybederken riskim sınırlı olsun ama kazanırken sınırsız kâr olanağı versin. Üstelik bunu alıp satarken likidite kaygım olmasın, piyasaya her baktığımda mutlaka bir alıcısı ve satıcısı piyasada olsun. Artık Türk Sermaye Piyasası’nda böyle bir ürün var

İMKB

’de Ağustos ayında işlem görmeye başlayan varantlar yatırımcılara çok çeşitli yatırım alternatifleri sunuyor. Daha çok, hisse senedi ve vadeli işlem endeks kontratları yatırımcısına dönük gibi gözükse de aslında potansiyel tüm yatırımcıların ilgi duyacağı bir piyasa varantlar.

Bir opsiyon olan varantlarla ilgili anlatılacak çok şey var. Üniversite yıllarında iki üç dönem boyunca okutulan bir ders olan opsiyonları (ya da kardeşleri olan varantları), mümkün olduğunca yalın dille birkaç yazıda okuyucularımıza anlatmaya çalışacağım.

Varantlarla ilgili yazı dizisine bu hafta başlıyoruz. İlk yazımda, varantın ne olduğu, hangi piyasada, nasıl alınıp satılabildiğini anlatacağız. Sonraki yazılarımızla varantların özelliklerini, nasıl fiyatlandığını, varant fiyatına etki eden faktörleri, varantlarla nasıl stratejiler oluşturabileceğimizi, varantlarda işlem yapmanın inceliklerini tartışacağız.

Varantlar İMKB’de tıpkı hisse senedi gibi işlem gören ürünler. İMKB ve VOB’u takip eden yatırımcılar veri yayıncı ekranlarında varantların anlık fiyatlarını seans saatleri içinde izleyebilirler. Şu anda piyasa Deutsche Bank tarafından ihraç edilmiş dört farklı dayanak varlık (İMKB-30 Endeksi, Garanti Bankası, Koç Holding ve İş Bankası) üzerine yazılmış on üç adet varant işlem görüyor. Ekim ortasında Deutsche Bank dört varant daha çıkararak varant gamını 17 ürüne çıkaracak.

VARANT NEDİR?

Varantları değişik şekillerde tanımlamak mümkün. Okuyucularımız bu tanımlardan hareketle varantları daha iyi anlama fırsatı bulacaklardır:

• Varantlar kaldıraçlı hisse senedi piyasasıdır. Hisse senetlerindeki performansa kaldıraçlı olarak katılım imkânı verir.

• Varantlar menkul kıymetleştirilmiş opsiyondur. Dayandıkları varlık üzerine bir ALIM ya da SATIM hakkını temsil ederler. Varant belirli bir vadede belirli bir fiyattan dayanak varlığı alma ya da satma veren menkul kıymetlerdir. Varantlar yükümlülük getirmez, yatırımcı hakkını kullanıp kullanmamakta serbesttir.

• Varantlar, hisse senedi getirilerine ‘sermayelerinin tümünü riske atamadan’, risk kontrollü olarak, hem düşen hem de yükselen piyasada katılma imkânı veren araçlardır.

• Varantlar hisse senetlerine dayalı türev enstrümanlardır. Dayandıkları hisse senetlerindeki fiyat hareketlerine tepki verirler.

• Varantlarda işlem yapmak çok kolaydır. Tıpkı hisse senetleri gibi İMKB’de işlem görürler ve kolaylıkla alınıp satılabilirler.

Bugüne kadar Türkiye’de hisse senedi yatırımcısı sadece yükselen piyasada para kazanabiliyordu. Hisseyi elinde tutan yatırımcı hissenin değer kazanması durumunda hissesini geri satarak para kazanabiliyordu. Eğer elindeki hisse değer kaybetmişse, yapabileceği tek şey beklemek ya da zararını realize ederek hisseleri satmak idi. Hisse ödünç ve açığa satış piyasaları iyi çalışmadığı için hisselerin değer kaybettiği durumda para kazanmanızı veya kaybınızı sınırlamanızı sağlayacak enstrümanlar yoktu. Sadece VOB’da işlem gören İMKB-30 kontratı açığa satış imkânıyla düşen endekste para kazanma imkânı sağlayabiliyordu. Varantlar sayesinde artık yatırımcı düşen hisse senetlerinden ve piyasadan para kazanma imkânına kavuştu.

ALIM ve SATIM VARANTLARI

Varantlar ikiye ayrılır: ALIM varantları yükselen piyasada para kazandırır, SATIM varantları ise düşen piyasada para kazandırır. Varantlarda açığa satış yoktur. Yatırımcı hep bir menkul kıymet ALARAK yatırıma başlar. Yatırımcı dayanak varlığın değer kaybedeceği beklentisindeyse SATIM varantı alarak, değer kazanacağı beklentisindeyse ALIM varantı alarak yatırım yapar. Şimdi gerçek hayattan örneklerle, bir benzetme kullanarak ALIM varantının ne olduğunu anlatmaya çalışalım:

İMKB’de şu anda en aktif ALIM varantlarından biri olan GADAA, 31 Aralık 2010 tarihinde, 8,00TL’den bir adet Garanti Bankası ALMA hakkı vermektedir. Bu varantın 1 Ekim itibariyle değeri yaklaşık 85 kuruştur. Yatırımcı 85 kuruşa, 31 Aralık tarihinde bir adet Garanti Bankası hissesini (hisse kodu GARAN) 8,00TL’den alma hakkını satın almaktadır. Bu tarihte Garanti hissesi yaklaşık 8,10TL’den işlem görmekteydi.

Yatırımcının vade sonuna kadar (31 Aralık) bekleme zorunluluğu yoktur. Garanti Bankası hissesi vade içinde değer kazandığında bu hakkın değeri de artacaktır. Yatırımcı örneğin 85 kuruşa aldığı bu varantı hisse değer kazandığında 1,15TL’ye satabilir.

Vade sonunu beklerse Garanti Bankası 31 Aralık’ta 8,00TL’nin üzerinde olduğu durumda yatırımcı varantını kullanacak ve ihraççıdan para alacaktır. Örneğin 31 Aralık’ta Garanti 10,00TL ise varant 2,00TL’den son bulacaktır. Yatırımcı 85 kuruşa aldığı varantı %135 kârla 2,00TL’den satmış olacaktır. Kısaca yatırımcısına, Garanti hissesi (dayanak varlık) %23 (10.00 / 8,10 - 1) değer kazandırırken aynı dönemde ALIM varantı GADAA %135 kazanç sağlamış olacaktır. Kaldıraç bu şekilde varant performansını büyütmektedir.

Garanti, 31 Aralık’ta 8,00TL’nin altındaysa yatırımcının kaybı sadece 85 kuruşla sınırlıdır. Varant bir haktır, yükümlülük getirmemektedir. Bu yüzden yatırımcı en fazla, varanta yatırdığı parayı kaybedebilir. Kimse yatırımcıdan teminat vs istemez. Bu haliyle ALIM varantı sınırlı riskle sınırsız getiri imkânı sağlamaktadır.

Benzer şekilde, piyasadaki en aktif varant olan SATIM varantı GADPP, 31 Aralık tarihinde 7,50TL’den bir adet Garanti hisse satma hakkı veriyor. Bu varantın değeri 24 Eylül’de Garanti Bankası 8,70TL’den işlem görürken 29 kuruşken, 1 Ekim’de fiyatı 41 kuruşa kadar çıkmıştır. Çünkü aynı dönemde Garanti’nin fiyatı 8,10TL’ye kadar düşmüştür. Garanti’nin %9 değer kaybettiği bir dönemde SATIM varantı alan yatırımcı %40’a yakın para kazanabilmiştir.

Ev sahibine kaparo = ALIM varantı

Bir ev satın almak istediğinizi düşünün. İllaki oturmak için değil, yatırım amaçlı da olabilir. Ortaköy’de bir ev beğendiğiniz, ev sahibi, paraya sıkışık ve evi bir an önce satmak istiyor ve daire için 100.000TL istiyor. Siz evin daha fazla değerde olabileceğini düşünüyorsunuz, evi kaçırmak istemiyorsunuz ama küçük bir araştırma yapmak için süreye ihtiyacınız var. Ev sahibiyle bir anlaşma imzalayıp kendisine 5.000TL kaparo takdim ediyorsunuz. Ev sahibi bu evi size ‘opsiyonluyor’ (kelime benzerliğine dikkat). Siz bir ay içinde gelip 100.000TL’yi tamamlamak kaydıyla 5.000TL’ye aslında 100.000TL’den bu evi alma hakkı satın almış oluyorsunuz.

İki hafta sonra eve 140.000TL’den alıcı bulduğunuzu düşünün. Şunu yapabilirsiniz. Hemen gidip ev sahibinden 100.000TL’ye evi alıp 140.000TL’ye alıcıya satarak 40.000TL’nizi cebinize koyarsınız ve bu işlemden %40 kazanç elde edersiniz. Ama evi almaya söz veren eğer sözünü tutmazsa 100.000TL’lik bir sermayeyi riske atmış olursunuz.

140.000TL’den evi almaya hazır kişiye şu teklifi de yapabilirsiniz: Elinizdeki kaparo sözleşmesini gösterip (siz bunu 5.000TL’ye satın almıştınız) bu kişiye bu sözleşmeyi aslında 40.000TL’ye satabilirsiniz. Çünkü bu sözleşme alıcının 140.000TL ödemeye hazır olduğu evi 100.000TL’den alma hakkı vermektedir. Aslında 95.000TL vermesi de yeterlidir (kaparo düşüldüğü için) ama kolaylık olsun diye bunu dikkate almayın. Tapu masraflarını da kolay anlaşılması açısından dikkate almıyoruz.

Farkındaysanız, dayanak varlığı ev olan bir sözleşmeyi sadece 5.000TL risk alarak 5.000TL’den alıp 40.000TL’ye sattınız. Yani %700 para kazandınız.

Şimdi şunu düşünün, bu evin iki hafta sonra diyelim ki 70.000TL değere sahip olduğunu anlasaydınız ne olurdu? Evi 100.000TL ödeyip satın alsaydınız 30.000TL zarar ederdiniz. Ama kaparo ödeyip ALMA HAKKINI SATIN ALSAYDINIZ zararınız sadece 5.000TL olurdu. Çünkü kaparo ödemek size evi alma YÜKÜMLÜLÜĞÜ GETİRMİYOR. Sadece bir hak alıyorsunuz, yükümlülüğünüz yok.

İşte ALIM varantları da tam olarak budur. Belirli bir vadede (bir vade sonu var, sonsuza kadar değil elbette), sınırlı riskle size sınırsız kazanç imkânı sunuyor. Evin değeri 1 milyon TL’ye çıksa (bir ay içinde) siz 900.000TL bile kazanabilirsiniz ama zararınız 5.000TL ile sınırlı. Yani kaybınız varanta ödediğiniz parayla sınırlı.

GADAA’ya dönersek, yatırımcı 85 kuruşunu riske atarak Garanti Bankası’nın yükselen performansına ortak oluyor. Garanti Bankası değer kaybettiği durumda ise riske attığı sermaye 85 kuruşla sınırlı kalıyor. Böyle elindeki tüm sermayeyi riske atmadan (8,10TL’yi Garanti’ye yatırmadan) Garanti Bankası’nın yükselen performansına katılmak mümkün oluyor.

İşlem yapmak isteyen yatırımcı NE YAPMALI?

Yatırımcının yüksek kaldıraçlı olan ve fiyatı çeşitli parametrelere göre değişebilen bu ürünle ilgili yeterli bilgiyi almadan işlem yapmaması gerekir. Bilgi almak için yatırımcı İMKB’de veya VOB’da işlem yaptığı ARACI KURUMUNA veya BANKASINA başvurabilir.

Ayrıca yatırımcılar, Deutsche Bank’ın Türkçe olarak hazırladığı www.varant.db.com web sitesinden detaylı bilgilere ulaşabilir, eğitim materyallerini, ihraç sirkülerlerini, bugüne kadar yapılan seminerlerle ilgili sunumları ücretsiz olarak indirebilir. Deutsche’nin varant destek hattına 0212 319 03 50 numaralı telefondan erişilebilir. varant.turkı[email protected] adresine e-posta atarak bilgi talebinde bulunabilir. Bankanın varantlarla ilgili yayınlandığı bültenlere yine ücretsiz olarak abone olabilir.

Daha yeni başladık. Gördüğünüz gibi hem kolay hem zor ama konuşacak çok şey var varantlar hakkında. Bir sonraki yazımızda görüşmek dileğiyle.

Albert KRESPİN