Üç yıl süren gizli müzakerelerin 2007 yılında basına sızmasından ve Suriye- İsrail hükümetlerinin görüşmelerden habersiz olduklarını iddia etmelerinden sonra ikili dünya başkentlerini dolaşarak kaydettikleri aşamaları ve yaratıcı çözümler içeren barış planının detaylarını kamuoyları ile paylaşmaya başlamışlar.
Kendi anlatımlarına göre görüşmelerin başlangıcı Ocak 2004’te Beşar Esad’ın Türkiye ziyareti sırasında başlamış. Tesadüfen Suriye Cumhurbaşkanı ile aynı otelde kalan İsrail’in eski Ankara Maslahatgüzarı Dr. Alon Liel, tanıdığı Türk diplomatlardan Beşar Esad’ın Erdoğan'la görüşmesi sırasında İsrail ile barışı önemsediğini ve bu konuda Türkiye’den arabuluculuk yapmasını talep ettiğini öğrenmiş. İsrail’e döndükten sonra da aynı mesajı dönemin Büyükelçisi Feridun Sinirlioğlu’ndan almış. Türk diplomatlar Liel’e İsrail’in barışa niyeti varsa Suriye ile arabuluculuk yapabileceklerini iletmişler.
Liel bu görüşmenin ardından, sadece İsrail tarafı ile değil, Suriye ile de temasa geçmiş. Suriye adına bu işi Washington'da yaşayan Suriyeli Alevi işadamı İbrahim Süleyman üstlenmiş. Ailesi Beşar Esad ile aynı köyden olan Süleyman, Amerikalıların da geçmişte Şam yönetimi ile temas kurmasına yardımcı olmuş bir isim. İbrahim Süleyman, talep üzerine Suriye'ye gitmiş ve Türkiye Büyükelçisi ile Şam'daki evinde görüşmüş. Büyükelçi'ye verdiği mesaj, Suriye'nin İsrail ile derhal müzakerelere başlamaya hazır olduğu yönündeymiş. Ancak Şam yönetimi bunun akademik düzeyde değil, resmi müzakereler şeklinde olmasını talep etmiş.
ABD’nin o dönem şer üçgeni içinde saydığı Suriye’yi yalnızlaştırma politikası nedeniyle İsrail’in bu ülkeyle resmi görüşme yapılmamasını talep etmesi üzerine iki ülke arasındaki görüşmeler Liel- Süleyman ikilisi arasında gayri- resmi olarak başlamış.
İsviçre Dışişleri Bakanlığı’nın desteği ile sekiz kez bir araya gelen ikili, İsrail ve Suriyeli yetkililerin bilgisi dahilinde barış görüşmelerine zemin hazırlayacak bir plan üstünde uzlaşmaya varmışlar. Amaçları bu hafta düzenlenen Annapolis zirvesinde Suriye ayağının da masaya yatırılmasıymış. Ancak Annapolis kapsamlı barış görüşmelerinin yapılacağı bir zirveden çok, İsrail- Filistin arasındaki müzakerelerin başlangıcını ilan eden bir toplantı. Liel ve Süleyman’a göre Filistin sorununun çözümü Golan Tepeleri meselesinin çözümünden çok daha zor. Süleyman, İsrail’in Suriye ile barış yapması halinde Hizbullah sorunun büyük ölçüde çözüleceğini, Lübnan ile de barış yapılmasının önünün açılacağını, Hamas’ın da tutumunda değişiklik olacağını vurguluyor. Diğer bir deyişle Suriye’nin bu Lübnan, Hamas ve Hizbullah üzerindeki etkisini doğrulamış oluyor. Süleyman, Arap dünyasının İsrail’in 6 Eylül’de Suriye topraklarına gerçekleştirdiği hava saldırısına sessiz kalmasını İran ile Suriye’nin yakınlaşmasına bağlıyor. Süleyman, Suriye’nin bu saldırıya yanıt vermeyerek savaş değil barış istediğini gösterdiğini vurguluyor ve yalnızca ABD’nin desteği ile kapsamlı bir barış anlaşmasının mümkün olabileceğinin altını çiziyor.
Alon Liel ABD’nin Suriye’yi yalnızlaştırma politikasının başarısız olduğunu gördüğünün altını çiziyor. Bu açıdan Annapolis’e Suriye’nin de davet edilmiş olması Suriye’nin Sünni- Arap eksenine çekilerek İran’ın yalnızlaştırılması çabasına işaret ediyor. Liel, İsrail’in yıllarca dış politikasının temel taşının “bizimle görüşmek isteyen her Arap liderine kapımız açık” ilkesi olduğunu vurgulayarak bugün de bu ilkenin uygulanması ve Esad’la İsrail yönetimi arasında temasların resmileştirilmesi gerektiğini savunuyor.
Tarihe belki de Liel- Süleyman planı olarak geçecek barış anlaşması taslağının temel birkaç maddesi şöyle:
• Golan Tepeleri’nin egemenliği Suriye’ye devredilecek
• İsrail Golan Tepeleri etrafındaki su kaynakları üzerinde kontrolünü sürdürecek, Suriye nehirlerin doğal akışını kesmeyeceğini garanti edecek
• Golan Tepeleri askerden arındırılarak Milli Park haline getirilecek ve her gün, gün doğumundan gün batımına kadar İsraillilerin vizesiz girişine açık olacak
• İki ülke arasında tam diplomatik ve ekonomik ilişkiler kurulacak
Suriye ve İsrail Annapolis’te sekiz yıl aradan sonra ilk defa aynı masada oturuyorlar. Görüşmelerinin başlamasında katkısı bulunan Türkiye’nin desteği gelecekte yapılacak herhangi bir anlaşma için önemli. Liel – Süleyman planı iki ülke arasında yapılacak muhtemel barış görüşmeleri için temel oluşturabilecek en somut belge niteliğini taşıyor.
