El Enjenior- Arshitekto Alto, Albert Arditi, partisipo a la konstruksion de “Anit- K

Klara PERAHYA

Judeo-Espanyol
9 Ocak 2008 Çarşamba
Dora NİYEGO
El enjenior- arshitekto alto, Albert Arditi, ke lavoro en la konstruksion de munchos edifisios, mos konto sus memorias:
“Nasi en una famiya ke vino a Haydarpasha de Ortakoy. Mi padre Bensiyon Arditi era el primer komersiante de Kadikoy. El era el posedor de un sentro de merkansiya ke se yamava “Kooperatif”. Ize mi edukasion primera en la eskola judiya de Haydarpasha. Komo la lingua de enstruksion en la eskola judiya era Franses, kuando entri a Saint- Joseph, me tomaron diraktamente a la sejena klasa. Fui un buen elevo en la eskola sekonderia i en el lise. Yomtov Garti no fue mi professor, ma siempre estuve en kontakto kon el.
En los anyos de la Universitad Teknika de Estambol, tomi klasas endjuntos kon Necmettin Erbakan (viejo primer ministro) i Suleyman Demirel (viejo primer ministro). Lavori endjuntos kon Suleyman Demirel, en la konstruksion del Hirfanli Represa (Hirfanli Baraji). Partisipi en munchos otros projektos de konstruksion; komo las primeras kazas kolektivas de la Munisipalita de Estambol; los edifisios de una fabrika en Adapazari; la konstruksion de “Turtel” (uno de los primeros vilajios de vakansa en Side- Antalya); i la konstruksion del primer kompartimiento de grano (Haydarpasha Toprak Mahsulleri) en la Turkiya.
Uno de mis profesores en la Universitad, Emin Onat, me propozo mi primer echo, djusto duspues del diya de mi graduasion (mezuniyet). Este projekto era sovre la konstruksion de la tomba kommemorativa de Ataturk, Anitkabir. Tomar parte en este projekto es el lavoro el mas onoravle ke me dieron. La una de las yaves del lugar de enterro, la tiene el enkargado (gorevli) del simeterio, i la otra yave, la tiene el Prezidente de la Turkiya. El simeterio no tiene dinguna dekorasion I es inchido kon las tierras trayidas de todas las sivdades del payis. Ataturk fue enterrado segun las reglas Islamikas. La kavesera de ka tomba fue aranjada de tala manera ke pueda vinir de la parte de la Fortaleza de Ankara (Ankara Kalesi), porke, en su salud, este lugar le plaziya muncho a Ataturk.
En mi chikes, los viejos de la komunidad, mos kontavan, komo todo el puevlo del vilajio trusheron piedras del porto de Kadikoy, por la konstruksion de la Sinagoga Hemdat Israel. El arshitekto de la Sinagoga era Ostriano, por esta razon, la Sinagoga es konstruida en el estilo Ostriano.
No uvo munchos arshitektos en la istoria judiya, porke los judios se pensaron ke, kavakar la piedra, es komo una forma de adorar el idolo (puta tapmak). Por esta razon, los edifisios de los judios eran muy semplos. En Estambol, solo unos kuantos rikos, komo la famiya Kamondo, kon la ayuda de arshitektos etranjeros, kontruizaron edifisios monumantales. En Israel, mezmo el Templo de Yerushalaim es konstruido por arshitektos ke vinyeron de Lebanon.
En la Sinagoga Hemdat Israel, los lugares de asentar son konstruidos de tala manera ke, dingunos no pueden dar la espalda al Ehal o a la Teva. Kada uno, siendo asentado, si mira a la derecha, puede ver el Ehal, si mira a la siedra, puede ver el Rabbino.
En el anyo 1946, izimos la restorasion de la Sinagoga. Akel anyo, yo estava en la klasa dalkavo de la Universitad i Leon Mizrahi (ke esta en Ganeden) aviya muevo salido enjenior de la Universitad Teknika de Estambol. Yo, me okupi de la arshitektura del projekto i Leon Mizrahi se okupo de la parte estatika del projekto de restorasion.
En mi manseves, no resivi dinguna edukasion de Talmud Torah ma, kon el ayudo de mi amigo, Eli Sevi, me ambezi en Ebreo. Me ambezi esta lingua tan buena ke, mas duspues,  mezmo di lesones de Ebreo”.
Yo penso ke, la mas grande kontribusion de Albert Arditi a la komunidad de Kadikoy fue de ser el arshitektekto del projekto de la Organizasion Kultural de Goztepe (Goztepe Kultur Dernegi i la Sinagoga de Caddebostan).
Grasias a la ayuda de personas grandes komo Albert Arditi, la komunidad de Kadikoy, oy, esta floresiendo.
Oguramos una vejes kon salud i repozo, a esta persona valoroza.