Los Judios en la Peninsula Iberika

Klara PERAHYAAy mas de un mez ke la prensa Evropea i Amerikana rezervan una grande parte de sus eskritas por empesar a la kampanya elektoral de Nicholas Sarkozy i aktualmente a la kompozisyon de su governo.

Judeo-Espanyol
9 Ocak 2008 Çarşamba
Dora NİYEGO

Antes del diezen siglo, aviya juderias dispersadas en el norte de la Peninsula Iberika. Empesando de este siglo, ay testimonios de la egzistensia de kolonias judias, en Galidjia  i en Leon. En el diezen siglo, los judios se okupavan, lo mas kon agrikultura. Un siglo mas tadre, en Barselona, aviya una komunidad numerosa i sus miembros, sovre todo, eran shastres, zapateros, plateros i djoyeros. En el dodjen siglo, los dokumentos legales sovre las relasiones entre los judios, eran eskritos en ebreo; ma los dokumentos entre los judios i los kristianos, eran eskritos en ebreo i en latino. En la mezma epoka, los judios tenian diritos legales. Los kontes de Barselona los protejavan kontra la diskriminasion. En Kastilya, empesando del diezen siglo, los kontes i los reyes aviyan metido leyes favorables por los judios.
En el tredjen siglo, en Toledo, se fondo la famoza Eskola de Traduktores, en la kuala, kolaboraron intelektuales kristianos i judios,endjuntos: En traduizando livros presiozos del arabo al latino, estos traduktores komunikaron al mundo evropeano, las ovras de los intelektuales oriental i las ovras klasikas arabas. Ansi, los judios espanyoles kontribuaron al anrikesimiento kultural i siantifiko de la Evropa Kristiana.
Ma, paralalemente a esta kolaborasion de los intelektuales, las leyes de esta epoka no fueron del todo projudios, porke los Kristianos los estavan viendo a los judios komo ‘los desendientes de akeyos ke krusifikaron Jesukristo’. Por esta razon, los judios eran ovligados a bivir en lugares aparte de los kristianos i devian de vistirsen diferente de los kristianos. Ma, en mezmo tiempo, los kristianos respektavan la Sinagoga porke ‘la Sinagoga es la kaza del Dio’.Los kazamientos miksos entre judios i kristianos eran interdidos i los kristianos ke konvertian al judaizmo eran punidos kon la muerte.
El antjudaizmo empeso kon la Disputa de Barselona (1263) entre los teologos judios i kristianos. Esta disputa fasilito el kamino al antijudaizmo ke se instalo a la peninsula entera a la fin del tredjen siglo. Los kristianos empesaron a enemizarsen de los judios pormodo de las profesiones impopulares de los judios  (ke eran emprestar moneda i arekojer taksas) i las kalumnias por los rituales judios (komo la kalumnia de sangre).
Los masakres de la juderia empeso en Sevilla (1391) i en poko tiempo, se ekstendio en la peninsula entera. Komunidades enteras (komo la de Barselona ke era tan rika i tan adelantada), empesaron a dispareser por todo. Munchos judios murieron; uvo munchas konversiones forsadas i munchas perdidas ekonomikas. Las konversiones forsadas konstituaron el problema el mas gravo, porke los kristianos ya saviyan ke estos konversos estavan pratikando el judaizmo en sekreto.
La institusion nombrada komo La Ingizision nasio en la Fransia en el dodjen siglo. El buto de esta instituson era de ekstender el kristianizmo. La Ingizision entro a Aragon en el anyo 1232 i de aya paso a Navarro. Komo el judaizmo era un obstaklo por el kristianizmo, la Ingizision se oriento a los judios pratikantes ma en mezmo tiempo, i a los konversos, porke eyos no aviyan deshado las pratikas judias.
El kinzen siglo fue una epoka muy dura por las juderias de la peninsula. Duspues de la gerra sivil, Isabel ke paso al trono de Kastilya i su marido Ferdinando, desidaron a la ekspulsion de los judios, justifikando ke la prezensia Judia era danjeroza por la peninsula kristiana.
En el 31 de Marzo del anyo 1492, los reyes firmaron un dekreto dando kuatro mezes de tiempo a los djudios para salir de la peninsula. Unos sien mil Judios se distribuaron a munchos paizes (Italia, los Paizes Bashos, la Fransia, el Norte de Afrika, i sovre todo el Oriente Mediterranio). El puederozo Imperio Turko resivyo los Sefaradis kon brasos aviertos. Estos judios ke tenian el nombre Sefarad (Espanya en ebreo), mezmo kinientos anyos duspues, no se olvidaron de sus pais de nasimiento, de Espanya.
 Rezultado de una investigasion.