Alexander Sano Mach, şefkatli bir baba ve iyi bir eşti. Aynı zamanda “Slovakya’nın Eichmann”ı olarak da tanınıyordu. Çünkü II. Dünya Savaşı’nda Goebbels ile işbirliği yapmış ve 70.000 Yahudi’nin ölümüne sebep olmuştu.
Alexander Sano Mach’ın ölüme gönderdiği Yahudilerden biri de, 40. doğum gününde, 13 Ağustos 1942’de, Majdanek ölüm kampında yaşamını yitiren Paul Reiss’dı.
Bugün Paul’ün oğlu Frank Reiss, Alexander Sano Mach’ın oğlu Roman ile mükemmel arkadaşlığından söz edebiliyor. Frank ile Roman’ın arkadaşlıkları yarım yüzyılı aşkın bir süreçtir devam etmekte.
Alman yönetmen Wolfgang Schoen, bu iki adamın arkadaşlıklarını konu edinen “The Son of the Victim, The Son of the Perpetrator” adlı bir film yaptı. Bu filmde Frank ile Roman babalarını birlikte ziyaret ediyorlar. Roman, Frank’ı bakımlı bir Katolik mezarlığına, Frank ise arkadaşını Majdanek’te bir çukurun başına götürüyor. Ve Roman’a “Bir hayvan gibi öldürüldü, bir hayvan gibi gömüldü” demekte.
Frank Reiss 1935’te Berlin’de doğdu. Babası Slovakya’da, annesi ise Almanların Auschwitz olarak adlandırdıkları Polonya’nın Oswiecim kasabasında dünyaya gelmişlerdi. Annesi ile babası boşandıkları için Frank annesini pek hatırlamıyor. Sonradan bir Avusturyalı ile evlenen annenin, eşi ile birlikte Nazilere karşı direniş hareketine katıldığı, yakalanarak öldürüldüğü biliniyor.
Paul Reiss oğlu Frank’ı önce Viyana, sonra Slovak kenti Piestany’ye götürdü. Frank oradaki Yahudi okuluna başladı. Oğlunun yeterince güvende olmadığı kanısına varan Paul, Frank’ı Yahudi Simon Pollak ailesinin himayesine verdi. Pollak ailesi, o dönemde Slovak ekonomisi için önem taşıyan “Korunmuş Yahudiler Statüsü”ne ait bir aileydi.
Oğlunu teslim ettiğinin ertesi günü Paul Reiss yakalanıp götürüldü. Pollak ailesinin evinin balkonundan onun uzaklaşmasını seyreden Frank, babasını son görüşü olduğunu bilmiyordu.
Aradan altı hafta geçmeden Frank’ın sığındığı Pollak ailesinin durumu da kritikleşti. Ailece gönderildikleri kamptan kaçmayı başardılar. Simon Pollak’ın erkek kardeşi savaş öncesinde Alexander Sano Mach’ın yakın dostuydu. Bu sayede Pollakların yanlarında yeni oğulları Frank’la birlikte, Yahudiler için henüz daha güvenli bir bölge olan Slovakya’nın doğusunda yaşamalarına göz yumuldu. Orada, 1944’ün ortalarına dek, 18 ay yaşayabildiler. Sonra durumları yine tehlikeye girdi.
On binlerce Yahudi’yi Almanlara teslim eden Alexander Sano Mach, gençliğinde din eğitimi almış dindar bir kişiydi. Günün birinde Slovakya Katolik Başrahibinden bir mektup aldı. Mektupta şöyle denmekteydi: “Doğuya göndermekte olduğunuz Yahudilerin uzun süre hayatta kalamadıklarını biliyor musunuz?” Bunun üzerine Mach, Yahudilerin sevkini derhal durdurdu. Ama olan olmuş, on binlerce Slovak Yahudisi Nazi ölüm mekanizmasının kurbanı olmuştu.
Bir dönem Theresienstadt toplama kampında bulunan Frank Reiss savaştan sonra Slovak kenti Piestany’ye döndü ve okulda Roman Mach ile tanıştı. İki çocuğun arkadaşlığı gün geçtikçe pekişti. Piestany kenti antisemit bir kent konumunu sürdürmeye devam etti. Frank Yahudi olduğu için sık sık taciz ediliyor, Roman ise her zaman onu koruyordu. Alexander Sano Mach 30 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Sonradan cezası 23 yıla indirildi.
Yıllar geçti Frank Reiss avukat, Roman Mach diş teknisyeni oldu.
1968’de Komünistler Prag’a girince Frank Reiss eşi (dört evliliğinden ilki) ve iki çocuğu ile New York’a kaçtı. 1972’de “Hebrew Immigrant Aid Society” de çalışmaya başladı ve Doğu Avrupa’dan gelen göçmenlere yardım etti. 1980’de “Anti-Defamation League”in (ADL) Avrupa Başkanı oldu.
1989 Velvet Devrimi’nden sonra Prag’a geri döndü ve Başkan Vaclav Havel’in danışmanı görevine geldi. Ve uzun yıllar ayrı kaldığı Roman Mach ile dostluğu bıraktığı yerden devam etti. Şimdilerde Frank ile Roman sık sık görüşüyorlar. Zaman zaman Frank, Slovakya’ya geçip çocukluğunun geçtiği mahalle ve sokakları ziyaret ediyor. Frank’ın babasının ve 70.000 Yahudi’nin ölümüne sebep olan Alexander Sano Mach 1980’de öldü. ‘Cellat’ ile ‘kurban’ın oğullarının yarım yüzyıllık dostlukları karşılıklı anlayışla devam ediyor. Kaderin diğer bir cilvesi de Frank Reiss’in en küçük oğluna Alexander adını vermiş olması…
Kaynakça/ Jewish Chronicle
