Sorunlu bir ülke: Lübnan-2

İsrail’in 1982’de giriştiği, ülkenin kuzey bölgesini güven altına almaya ve Filistin Kurtuluş Örgütü’nün (F.K.Ö) Lübnan’daki etkinliğini kırmaya yönelik askeri harekatı sonunda başlayan dönem, geriye bakıldığında çok bilinmeyenli bir denklem hâlini alır.
1989 yılında Arap Birliği tarafından desteklenerek kabûl edilen Taif Anlaşması, yıllardır devam eden iç savaşı sonlandırır; ancak Suriye’nin Lübnan’daki siyasi ve ekonomik varlığı bundan sonra da devam eder. Aslında Taif Anlaşması, ülkenin anayasal ve demokratik bir çerçevede yönetilmesi açısından bir fırsattır. Dönemin başbakanı General Michel Aoun, anlaşma sonrasında ülkedeki tüm yabancı kuvvetlerin, yani Suriye ve İsrail’in birliklerini özgür bir ülke olan Lübnan’dan çekmesi gerektiğini, sürmekte olan durumun bir işgal niteliği taşıdığını savunur. Çekilmeden sonra kabûl edilecek anayasa çerçevesinde demokratik seçimler yapılacak ve işbaşına geçecek siyasi erk Lübnan’ın yeniden yapılandırılmasını gerçekleştirecektir.
Bu amaçlar Şam yönetiminin duymak istediği cinsten değildir. Nitekim, Aoun Suriye’nin ülkesindeki nüfuzunun altında kalır ve Paris’e gitmek zorunda bırakılır. 1990’lı yıllar bu anlamda Suriye’nin gölgesi altında geçer. Gerçi Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Konseyi’nin 1982 yılında kabûl ettiği 520 sayılı karar çerçevesinde FKÖ bu topraklardan gönderilmiştir; ancak Suriye’nin etkisi devam etmektedir… Ve Suriye destekli Hizbullah örgütü de Lübnan’ın güneyinde Şii toplumun çoğunlukta yaşadığı bölgede etkisini arttırmaktadır.
Hizbullah örgütlenmeye başladığı yıllarda karşısında sol görüşlü bir grup olan Emel hareketini bulur. Emel hareketi, Lübnan’da ekonomik anlamda geri kalmış Şii nüfusun sözcülüğünü yapmaktadır. Kendisi gibi sol eğilimli olmakla beraber, doku uyuşmazlığına girdiği Filistin Kurtuluş Örgütü ile 1970’li yıllarda çatışmaya girer. Emel Örgütü, Lübnan’ın güneyini adeta parsellemiş FKÖ gerillalarının, burayı uluslararası bir terör yatağı haline getirmelerini engelleyeceği ve bu duruma son vereceği için İsrail’in FKÖ’ye karşı başlattığı 1982 harekatını sevinçle karşılar… Ancak harekatın sonucu Şii toplumun dertlerine çare olmaz. Gerçi Arafat ve yandaşları buradan ayrılırlar; ancak bu kez iç savaşın koşulları refahın gelmesini engeller.
Hizbullah, dini mesajları ile birlikte bu dönemde etkisini arttırmaya ve toplum içinde Emel Örgütüne göre daha etkin hâle gelmeye başlar. Aynı dönemlerde sol söylemin tüm dünyada irtifa kaybetmesi ve din ile milliyetçiliğin prim yapmaya başlaması süreci hızlandırır. İsrail sınırına çok da uzak olmayan bir coğrafyada yaşanan bu değişimler, Ortadoğu’nun diğer öncelikleri arasında göze çarpmaz. Suriye gelişmeleri destekler… İsrail ise kuzey topraklarına karşı Lübnan’ın güneyinde Hıristiyan milislerin desteği ile bir güvenlik çemberi oluşturmuştur.
Ancak Ehud Barak Hükümeti’nin 25 Mayıs 2000 yılında, BM Güvenlik Konseyi’nin almış olduğu değişik kararları neticesinde Lübnan topraklarından tek taraflı olarak çekilmesi, buradaki dengeleri değiştirir. Güvenlik Konseyi almış olduğu bütün kararlarda Lübnan’daki tüm yabancı güçlerin ülkeden çekilmesi gereği üzerinde durmuştur. İsrail’in karara gecikmeli de olsa uyması; ancak Suriye’nin bu şartı yerine getirmemiş olması ve Beyrut’u siyasî etkisi altına almaya devam etmesinin doğurduğu sonuçlar tarihçilerin ileride tartışacakları, politikacıların ise mutlaka ders çıkarmaları gereken cinstendir…
Bu aşamada Lübnanlı siyasetçilerin ne yaptıklarına, Suriye güdümünde yaşamaya neden rıza gösterdiklerini irdelemek gerek. Bunu yapmak için de öncelikle Lübnanlı profilini tanımlamak gerek… Bireylerin ulusal kimlikleri ile değil, etnik ve dini kimlikleri ile toplumsal ve siyasî yaşantıya katkıda bulundukları bir ülkedir Lübnan… Michel Aoun’un liderliğini yaptığı Lübnan Ulusal Hareketi’ni  - bir yere kadar - bir kenara bırakırsak, hiçbir sosyal – siyasi grup ülkenin geleceğini şekillendirmede “Lübnanlı olma” kriterini öne çıkarmamıştır. Siyasî düzeni yeniden oluşturan Taif Anlaşması dahi Lübnan Meclisini politik görüşlerin değil etnik – dini kimliklerin tayin etmesini öngörmüştür.
34 Maruni, 14 Rum Ortodoks, 8 Rum Katolik , 5 Ermeni Ortodoks, 1 Ermeni Katolik; diğer Hıristiyan gruplardan 1, Suni Müslümanlar’dan 27, Şii Müslümanlar’dan 27, Dürzüler’den 8, Aleviler’den 2 milletvekili ile oluşan bir meclisin egemen Lübnan’a ulaşması pek de kolay değildir.
Siyasî yaşam böylesi etnik – dini temeller üzerinde oturtulmuşken, Suriye’nin Lübnan topraklarından çıkartılması mümkün olamamıştır; ancak 14 Şubat 2005’te eski başbakanlardan Suni Müslüman Refik Hariri’nin öldürülmesi ve bunu takip eden aylarda bir çok sivil toplum lideri gazeteci ve siyasetçinin bir dizi suikaste kurban gitmeleri Beyrut merkezli bir dizi sokak protestosuna yol açar. Adeta Gürcistan’daki “Pembe Devrim”, ya da Ukrayna’daki “Turuncu Devrim”e benzer bir toplumsal uyanış ile başlayan sokak hareketleri Suriye’nin Lübnan’dan çekilmesini ve bu anlamda BM Güvenlik Konseyinin son olarak 2004 yılında almış olduğu kararların uygulanmasını talep eder. Michel Aoun’un Lübnan Ulusal Hareketi’nin başını çektiği politik platform ise, Lübnan topraklarında yaşayan tüm unsurların “Lübnan Vatandaşı” kimliği ile anılması gerektiğinin altını çizer…
28 Şubat’ta yaklaşık 70.000 kişinin katılımı ile gerçekleşen gösteriler sonucu başbakan Ömer Kerami Hükümeti istifa eder: Meydanlarda Suriye ilk kez protesto edilir. Artarak gelen uluslar arası baskılara da direnemeyen Şam yönetimi birliklerini ülkeden çeker.
Ancak ne yazık ki, bütün bu gelişmeler Lübnan’nın egemenleşmesi anlamına gelmez. Mart 2005’te Hizbullah’ın düzenlediği ve takriben bir milyondan fazla kişinin destek verdiği büyük miting, ülkede yeni bir dönemin başlangıcını gösterir. Gerçi mitingin amacı Suriye’yi desteklemektir; ancak örgütün ulaştığı desteği ortaya koyması açısından da önemli bir göstergedir.
Suriye’nin Lübnan’daki varlığının şekilsel olarak dahi olsa, sona ermesinden sonra yapılan seçimlerde Suriye karşıtları da, Hizbullah’ın desteklediği adaylar da meclisteki yerlerini alırlar. Michel Aoun’un Lübnan Ulusal Hareketi de, hiçbir siyasî parti ile işbirliğine girmemesine rağmen meclise girer.
Yeni parlamento bugün Suriye karşıtı bir tutum içinde olmakla beraber, etnik – dini kaygıları olan bir yapıya sahiptir. Bu yapı içinde Hizbullah’ın dile getirdiği dini mesajlar çokça yankı bulmaktadır. Ne yazıktır ki, Michel Aoun’un Hizbullah ile milislerin silahtan arındırılması için seçimlerden hemen sonra vardığı anlaşma hayata geçirilememiştir. Hizbullah sosyal, ekonomik ve askeri anlamda o denli büyük bir güç hâline gelmiştir ki, bugün Beyrut’ta siyaset yapan hiçbir kişi onu Lübnan’ın yaşantısı dışına itememektedir.
Bu aşamada, İran’ın en azından fikirsel uzantısı hâlinde hareket eden Hizbullah’ın İsrail hakkındaki görüş ve tutumunu da göz ardı etmemek gerekir. Ehud Barak’ın 2000 yılında tek taraflı bir kararla Lübnan’dan çekilmesi, Hizbullah’ın Güney Lübnan’da hiçbir engele maruz kalmadan ayrı bir gerçek olarak organize olmasını sağlar. Bu öylesi bir organizasyon olur ki, bölgedeki sosyal yaşantıyı düzenler, siyasî erke müdahale edecek desteği sağlar, askeri anlamda Lübnan ordusunun ötesine geçer.
Lübnan Cumhruriyeti’nin İsrail ile hiçbir toprak sorunu yoktur. Bu anlamda düşünülecek olursa, Lübnan’ı İsrail ile karşı karşıya getirecek hiçbir pozitif neden yoktur. Hâl böyle iken, Hizbullah’ın sınırın kendilerine bakan yanında görev yapan İsrail askerlerini hedef alması, bunlardan üçünü öldürüp ikisini kaçırması nasıl yorumlanmalı? Gerçi bu Hizbullah’ın ilk eylemi değildir; ancak bundan önceki hiçbir eylemde İsrail tarafı bir çatışmaya girmedi…
Hizbullah bu eylemi yaparken, Lübnan’daki kırılgan yapıyı destabilize etmek mi istedi? G8 liderlerinin Temmuz 2006’de St. Petersburg zirvesi sonuç deklarasyonunda değindikleri şekilde, “Hizbullah’ın bu tutumu, Lübnan’da 2005’te Suriye’nin buradan çekilmesi ile birlikte başlayan iyimser havayı dağıttı ve demokratik yoldan seçilen Siniora hükümetini zora soktu…” 
Böylesi bir çatışmanın bölgede çözüm bekleyen diğer sorunların önüne geçmesi ise ayrıca düşündürücü… Hizbullah’ın eylemi Filistin davasına ne kattı? Hamas’ın benzer eylemine destek mi verdi? Yoksa dikkatlerin değişik yerlere kaymasına mı neden oldu?
…İsrail şimdi, Ehud Barak döneminde Lübnan’dan neden çekildiğini, Ehud Olmert ve Amir Peretz ikilisinin başarısını veya başarısızlığını, ordunun iyi yönetilip yönetilmediğini tartışıyor. Hem Lübnan hem de Gazze bağlamında, tek taraflı çekilmenin getirdiklerini siyasî anlamda sorguluyor. Demokratik ortamlarda bile az rastlanan böylesi bir sorgulama acaba Lübnan’da veya Hizbullah çevrelerinde de yapılıyor mudur?
Örneğin Lübnanlılar Hizbullah’ın siyasî bir parti olarak kendilerine ne kattığını, silahlı milis kuvveti olarak da kendilerinden neler götürdüğünü tartışıyor mudur? Veya  Hizbullah’ın lider kadrosu, İsrail askerlerini kaçırmanın bedelini – doğru veya yanlış – ödeyen halkın içine düştüğü durumdan kendilerini ne kadar sorumlu tutuyorlardır?…Ve bu arada Lübnan’daki halk üzerinden siyaset yapma fırsatı yakalayan Şam yönetimi, bunun doğruluğunu sorguluyor mudur? Burada yaşanan acıların ne kadarından kendisini sorumlu hissediyordur? 1980’li yıllardan bu yana Güvenlik Konseyi’nin aldığı kararları uygulamak için bölgede barış gücü bulunduran Birleşmiş Milletler, bunu neden başaramadığını, bölgeye refahın gelmesine neden önayak olamadığını, İsrail’in kuzeyine neden roket düşmesini  engelleyemediğini sorguluyor mudur?
Ortadoğu, ne yazık ki, giderek dine dayalı çatışmaların odak noktası olmakta; ancak tarih, buradaki anlaşmazlıkların hiçbirinin temelinde din unsurunun bulunmadığını söylemektedir.
Basit bir paylaşımın doğru yapılamaması üzerine kurulu bu çekişmelerin zemininde, İsrail ile en kolay barışı yapabilecek ülke konumundaki Lübnan’ın şanssızlığı belki de, çoğu kişinin Michel Aoun gibi kendini Lübnanlı hissetmemesinde yatmaktadır.

Kaynakça :
Lebanon – Wikipedia
Ha’aretz Gazetesi
Free Lebanan – General Aoun Sitesi