Birleşmiş Milletler Sekreteri Kofi Annan, Lübnan’ın eski Başbakanı Refik Hariri’nin şubat ayında bombalı bir saldırıda öldürülmesi ve ülkede çıkan karışıklık nedeni ile Hariri’nin öldürülmesini araştırması için Alman hakim Detlev Mehlis’e görev verdi. Mehlis, geçtiğimiz hafta raporun henüz tamamlanmamış olduğunu özellikle belirterek ilk taslağını Annan’a teslim etti.
Raporun en önemli bulgusu, Hariri’nin öldürülmesi ile ilgili ipuçlarının Suriye ve Lübnan üst düzey yöneticilerinin direk iştirakini gösterdiğini belirtmesidir. Raporun önemli bir vurgusu Lübnan’ın Suriye yanlısı başkanı Emil Lahud’un telefonunun bombalamadan birkaç dakika önce araştırmanın Suriye yanlısı kilit isimlerinden Mahmut Abdülal tarafından aranarak bilgi verildiğinin saptanması. Suriye ve Lübnan bu bulgulara şiddetle karşı çıkarken Lübnan başkanı bir basın bildirgesi yayınlayarak bu söylemlerin başkanın istifası için yapılan bir kampanyanın parçası olduğunu belirtti. Raporun bir bölümünde ise Suriye tarafının araştırmaya gereken işbirliğinde bulunmadıkları ve Suriye Dışişleri Bakanı Faruk Alşara’nın gönderdiği mektubun yanlış bilgi içerdiği belirtildi.
Mehlis raporu, Birleşmiş Milletler Güvenlik Komisyonu’na 25 Ekim’de detaylı anlatacak. Güvenlik Kurulu’nun kararının ne yönde olacağı merak edilirken, rapor ABD’de büyük yankı uyandırdı. ABD Başkanı Bush Birleşmiş Milletlerin acilen bu raporu incelemesinin gerekliliğini ve diğer ülkelerin de dikkatlice incelemesi ve ona göre davranması gerektiğini vurguladı. ABD Devlet Sekreteri Condoleezza Rice rapor karşısındaki rahatsızlığını ve diğer ülkelerinde Suriye’nin suçluluğunun tanınması gerektiğini dile getirdi. ABD Devlet Sekreter yardımcısı C. David Welch Suriye ve Lübnanlı suçluların adalete teslim edilmesi gerekmektedir derken Birleşmiş Milletler ABD elçisi John Bolton raporu açıkça rahatsız edici olarak tanımladı.
Parlamentoda çoğunluğu elinde bulunduran Refik Hariri’nin oğlu Saad Hariri BM raporunun bulguları üzerine uluslararası bir mahkeme açılmasını talep ettiklerini açıkladı. Suriye yanlısı ve Hariri’nin politik düşmanı Lübnan Devlet Başkanı Emil Lahud, nisan ayında Suriye Ordusu’nun ülkeden çekilmeye zorlanması ile yalnız kaldı ve görevden çekilmesi için yapılan baskılar arttı. Başkanlık koruma komutanı General Mustafa Hamdan ve güvenlik danışmanı da suçlanan kişiler arasında.
Suriye Devlet başkanı Başer Esad kendilerinin yüzde yüz suçsuz olduğunu yabancı basına açıkladı. Fakat rapor hazırlanırken içlerinde intihar etmiş olarak bulunan İçişleri Bakanı Gazi Kanaan’ın da bulunduğu birçok Suriyeli yetkili sorgulandı, dört Suriye yanlısı general suçlu bulunup ağustos ayında tutuklandı. Suriye uluslarası arenada şu an tamamen yalnız kaldı. Arap ülkelerinden çok az destek görürken, Birleşmiş Milletlerin yaptırımları ile karşı karşıya kalan Suriye, Irak sebebi ile zaten karşısına aldığı ABD tarafından da rejim değişikliği için baskı görebilir.
20 yılı aşkın süredir Lübnan’ın politikasını yöneten Suriye İçişleri Bakanı Gazi Kanaan’ın ölümü bile Suriye’nin işini kolaylaştıracağa benzemiyor. Ölümünün çok kısa bir sürede ve detaylı bir şekilde intihar olarak basına verilmesi, Kanaan’ı Hariri suikastının suçlusu olarak göstermek için öldürüldüğü şüphelerini akla getiriyor. Suriye ise bu iddiaları reddedip Kanaan’ın üzerine sürülen leke yüzünden vatan sevgisi nedeni ile intihar ettiğini savunuyor.
Bu tabloya bakarak Hariri’nin öldürülmesinin hem Suriye hem de Lübnan’a yarardan çok zarar verdiği kesin. O halde kimdir Hariri ve neden öldürüldü?
1975�� yılları arasında süren Lübnan İç Savaşı sonrasındaki dönemde başbakanlık yapan ve ekim 2004’te bu görevinden ayrılan milyoner Refik Baha Edine Hariri, 1944 yılında Lübnan’ın güneyindeki Sidon şehrinde yoksul çiftçi Sünni bir ailenin çocuğu olarak doğdu. Muhasebe okuduğu Beyrut Arap Üniversitesinden mali yetersizlikler sebebi ile ayrılıp Suudi Arabistan’a göç etti. Öğrenciliği sırasında Arap Milliyetçi Hareketi ve George Habaş’ın Filistin Kurtuluş Halk Cephesi örgütlerinde aktif rol aldı. Suudi Arabistan’da önce matematik öğretmenliği daha sonra bir inşaat firmasında denetçi oldu. Kendi inşaat şirketini kurdu ve 1970’lerdeki petrol patlaması ile cok para kazanıp Fransız Oger inşaat firmasını satın aldı. Kraliyet ailesinin güvenini kazanıp 1978’te Suudi vatandaşlığına kabul edildiğinde Arap dünyası en büyük inşaat imparatorluğuna sahip olmuştu. 1980’lerde Hariri, inşaat dışında birçok farklı alanda kendisini kanıtlayarak imparatorluğunu büyüttü. 2003 yılında, 3,8 milyar dolarlık serveti ile Forbes Dergisi kendisini dünyanın en zengin 100 kişisi arasında gösterdi.
Sonradan Suudi Kralı olan Fahd ile olan yakın dostluğu ona iş dünyasının kapılarını açmak dışında, Lübnan özel hükümet temsilcisi olarak birçok uluslararası konferansta kralı temsil etmesini sağladı. 1980’lerde Hariri, militan gruplar ve Lübnan - Suriye arasında arabuluculuk görevini üstlendi. Ayrıca 1989’da Taif Anlaşması ile sonuçlanan ulusal uzlaşma konferansında önemli rol oynadı. Bu anlaşmaya göre Suriye’nin Lübnan’dan geri çekilmesi gerekiyordu. İç savaş sonrası Hariri ülkenin tekrar inşasında aktif rol oynadı. Bazıları Beyrut’u yıkan militanları Hariri’nin özellikle desteklediğini böylece şehri hem kendi istediği gibi kurup hem de para kazanmayı amaçladığını savundular. Hariri ilk olarak 1992’de başbakanlığa seçildi ve 2003 Ekim’inde ayrılmasına kadar oniki yıl boyunca ülkeyi yönetti. Başkanlığı sırasında kendi gibi sünnilerin yanı sıra Maruni, Dürzi, ve Şiilerin de desteğini aldı. Ayrıca, Hariri yoksul Lübnanlı gençlerin okuması ve kültürel değerlerin kaybolmaması için 1979 yılında "Hariri kültür ve eğitim vakfını" kurdu. Bu vakıf birçok okul inşaa etti, yoksul öğrencilere burs verdi, tarihi binaları restore etti.
Hariri’ye yapılan bombalı saldırıdan sonra Lübnan da üç günlük yas ilan edildi. Muhalefet liderleri, Taif Anlaşması’na rağmen ülkede halen 14.000 askerini Lübnan da bulunduran, Suriye’nin sorumlu olduğunu düşünüyor ve Suriye yanlısı hükümetin istifasını istiyorlar. 1990’da İç Savaş’ın bitmesinde yardımcı olan Suriye, 1976 yılından itibaren ordusunu istihbarat ve ekonomik çıkarları için Lübnan’da tutmaya devam ediyor. Yapılan uluslar arası baskılar sonucunda Suriye nisan ayında Lübnan’dan çekti ve birkaç ay sonra Lübnan da ilk defa Suriye olmaksızın bir seçim gerçekleşti. Koltukların çoğunu Refik Hariri’nin oğlu Saad Hariri alsa da, ülkede bulunan farklı din ve milletlerin hepsinin önceden belirli yetkileri olduğundan ve Hizbullah gibi radikal fikirlerin de bulunduğu parlamentoda tek parti gibi iktidar olamadığı kesin.
Bombalama sonrası suikast ile ilgili, herkesin hemfikir olduğu konu, saldırının güçlü bir istihbarat sonucu planlandığı. Patlamanın gücü, dakikliği ve kurbana yaşama şansını bırakmamış olması nedeni ile küçük bir grubun işi olmadığı daha en başından biliniyordu.
Rapora göre suçlu gözüken Suriye, hem amacı hem de yapabilecek gücü olması nedeni ile bugün olduğu gibi suikast sonrasında da suçlamalarda ilk sırayı almaktaydı. Ölümünden sonra Lübnanlı politikacılar ve halk "Şehit Hariri" olarak bahsederek aslında Hariri’yi öldürenlerin Lübnanlı değil Lübnan’ın düşmanları olduğunu düşündüklerini de açıkça belirtmiş oluyorlar. Hariri’nin cenazesinin Suriye karşıtı bir mitinge dönüşmesi de bunun en belirgin göstergesi.
Hariri, Suriye karşıtı olduğunu açıkça belirtmese bile, Suriye yandaşı olarak bilinen Lübnan başkanı Emil Lahud ile yıllardır süre gelen politik çekişmesi bunun bir işareti olarak alınıyor. Hariri, başbakanlığı sırasınca birçok kez Suriye ile Lübnan’ın iç işleri ve dış işleri konularında farklı görüşlere sahip olmasına rağmen daha önceki Lübnan başbakanları gibi Suriye ile gerginlik yaratmamaya çalıştı ve bunun sonucunda Şam tarafından stratejik öneme sahip olmayan konularda istediğini yapabildi.
Refih Hariri ile Emil Lahud ve Suriye’yi asıl karşı karşıya getiren asıl olay ise 11 Eylül 2001 saldırıları sonrası ABD’nin Irak’a savaş açması ve bölgeye demokrasiyi getirme kararı sonrasında Suriye’nin ordusunu Lübnan’dan çıkarması için baskı arttırması ile başladı. Eylül 2004’te Birleşmiş Milletler Güvenlik konseyinin, Hariri’nin desteği ile, aldığı 1559 sayılı "Suriye’nin Lübnan’dan çekilmesi gerektiği ve Lübnan’ın içişlerine karışmaması" kararından sonra Lübnan’daki Suriye karşıtı sesler de yükselmeye başladı. Gerginlik, Suriye yanlısı Devlet Başkanı Lahud’un görev süresinin 3 yıl daha uzamasını sağlayacak anayasa değişikliğinin gerçekleşmesi için, Suriye’nin baskı yapması ile arttı. Hariri bu yaptırımı durdurmak için başbakanlık görevinden Ekim 2004’te ayrıldı. Mayıs 2005’te yapılacak seçimlerde Hariri’nin adaylığını koymayı planladığı söylentisi ise gerginliği tırmandırdı.
Hairi suikastı sonrası, ABD, Şam Büyükelçisi’ni çekerek diplomatik yoldan Suriye’yi uyardı ve Suriye BM’nin aldığı Lübnandan askerlerini çekme kararını uygulamaya geçti. ABD’nin bu konunun üstünde ısrarla durmasının sebebi Suriye’nin militan grup Hizbullah’a verdiği destek. Bu gelişmeler sonrasında, halen oniki milletvekili ile temsil edilen Hizbullah’ın geleceğinin ne olacağı merak ediliyor.
Suriye’nin askerlerini Lübnan’da tutmak istemesinin önemli nedenlerinin bir tanesi de Lübnan’ın İsrail sınırı. Suriye’nin Lübnan’dan çekilmesi İsrail’i oldukça rahatlattı. Lübnan sınırlarından İsrail’e saldıran Hizbullah’ı destekleyen Suriye, ordusunu Lübnan topraklarında tutarak olası bir barış görüşmesi pazarlığında İsrail’den Golan Tepeleri’ni almayı amaçlamaktaydı. Bu nedenle Suriye desteğini kaybeden Filistin ile barış görüşmelerinin biraz daha kolay geçeceği de bir başka gerçek.
Mayıs 2003’ten itibaren Suriye’ye gıda ve ilaç hariç ihracatı yasaklayan ABD, Kasım 2003’te mecliste kabul edilen bir yasa sonucunda Suriye uçaklarının ABD’den kalkmasına ve inmesine izin vermezken, ABD’de yaşayan şüpheli Suriyelilerin banka hesaplarını dondurma hakkını da elde etti. Bu suikast sonrasında Hükümet Sözcüsü Scott McClellan Lübnanlıların artık şiddet olmadan kendi politik geleceklerini belirleme hakkı olmasını, Başkan Bush ise Suriye’nin artık terör örgütlerini desteklememesi gerektiğini ve özgürlüğe izin vermesi gerektiğini söyledi. Bush’un bahsettiği terörist örgütlerden Hamas, İslami Cihad ve Hizbullah, Lübnan’ı İsrail’e saldırmak için kullanıyordu.
