13 Eylül Çarşamba günü Viyana’daki Türk Sefarad Sinagoguna, Holokost’ta hayatını kaybedenler için törenle anı plaketi konuldu.
Anı plaketi için düzenlenen törende Avusturya Şehircilik Bakanı Dr. Ludwig, Türkiye’nin Viyana Büyükelçisi Mehmet Çarıkçı, Avusturya Yahudi Cemaati Başkanı Deutsch, Türkiye’nin Viyana Başkonsolosu Tayyar Kağan Atay ve Türk Sefarad Yahudilerini temsilen 2004-2010 dönemi Türk Yahudi Toplumu Başkanı Silvyo Ovadya yer aldı.
1885 yılında inşasına başlanılan sinagog 1887 yılında açıldı. Sinagogda, Kristal Gece’nin yaşandığı 9-10 Kasım 1938 tarihine kadar, Anoten duası Judeo-Espanyol dilinde, Avusturya İmparatoru ve Osmanlı Sultanının sağlığı ve bekası için okunuyordu.
Viyana Belediyesi, Osmanlı Sefarad Yahudileri tarafından inşa edilen ve ‘Türk mabedi’ olarak nitelendirilen sinagogun, 9-10 Kasım 1938 tarihinde Naziler tarafından yakılarak yıkılması münasebetiyle bir anma programı düzenledi. Belediye, yıkılan sinagogun bulunduğu yere, üzerinde mabedin geçmişini ve Naziler tarafından yıkılmasını anlatan bir tabela astı. Sinagogun girişinde Alman İmparatoru Franz-Josef ve ll. Abdülhamit’in gerçek boy tabloları merkez holde yer aldı.
Törende konuşan Türkiye’nin Viyana Büyükelçisi Mehmet Ferden Çarıkçı, 1798 tarihli Pasarofça Antlaşması’nın, Osmanlı tebaasına ikamet ve ticaret serbestisi veren hükmü çerçevesinde Sefarad Yahudilerinin çoğu zaman Avusturya’da yaşayan Yahudilere oranla daha iyi koşullarda yaşamlarını sürdürdüklerini anlattı. Sefarad Yahudilerinin her zaman Osmanlı kimliğini koruduklarına işaret eden Çarıkçı, özellikle 18. ve 19. yüzyılda iki ülke arasındaki en önemli bağı bu grubun oluşturduğunu ifade etti.
Çarıkçı, II. Dünya Savaşı döneminde Avrupa genelinde Yahudi toplumuna yönelik işlenen soykırıma dikkati çekerek, şunları söyledi:
“Türkiye, Yahudi vatandaşlarını korumak için bir hukuk mücadelesi verirken aynı zamanda Avrupalı ırkçılara karşı çetin ve çetin olduğu kadar da onurlu bir mücadele yürütmüştür. Şüphesiz ülkemizin bu mazlumların yanında yer alma politikası, ırkçılık, yabancı düşmanlığı, antisemitizm ve İslam düşmanlığının maalesef tekrar yükselmekte olduğu günümüzde de devam etmektedir.”
Avusturya Viyana Eyaleti Şehircilik Bakanı Michael Ludwig ise Osmanlı Sefarad Yahudilerine ait sinagogun Avusturya ve Osmanlı devletini birleştiren önemli unsurların başında yer aldığını belirtti.
Ludwig, 9-10 Kasım 1938 tarihinde Naziler tarafından sistemli olarak Avrupa genelinde Yahudi toplumuna yönelik zulüm ve katliamların yapılmaya başlandığını dile getirerek, Naziler tarafından, Avusturya’da aralarında Osmanlı Sefarad Yahudilerine ait olan Türk mabedinin de bulunduğu 41 sinagog ve çok sayıda dini yerleşkenin yakılıp yıkıldığını anlattı.
II. Dünya Savaşı döneminde birçok Yahudi vatandaşın Nazi zulmünden kaçarak Türkiye’ye sığındığını kaydeden Ludwig, Türk Yahudileri anısına asılan tabelanın Viyana’da birlikte yaşamı sembolize eden büyük bir işaret olduğunu vurguladı. Ludwig, “Yabancı düşmanlığını tetikleyen nefret söylemine karşı birlikte bir duruş sergileyeceğimiz her işaret, her plaket, bizim için çok büyük bir anlam ifade ediyor” şeklinde konuştu.
Türk Yahudi Toplumu eski Başkanı Silvyo Ovadya da Sefarad Yahudileri anısına yerleştirilen bu tabeladan ötürü duyduğu memnuniyeti dile getirerek, Edirne’de bulunan büyük sinagog ve Viyana Sefarad Yahudilerine ait sinagog arasındaki yakın ilişkiyi anlattı. Ovadya, Türkiye’de yaşayan Yahudi cemaati mensupları olarak hem İstanbul’da hem de Edirne’deki sinagoglarda dini vecibelerini özgürce ifa ettiklerini sözlerine ekledi.
