Hasköy İstanbul’un, geçmişi Bizans dönemine kadar dayanan en eski Yahudi yerleşim merkezlerinden biridir. 17. yüzyılın ikinci yarısında Hasköy’ü ziyaret etmiş olan Evliya Çelebi yöreyi şöyle tanımlar: “Bu kasaba her ne kadar Hasköy namı ile tanınırsa da emsalsiz ve güzel bir şehirdir. Çünkü üç bin kadar bahçeli ve çok katlı evleri vardır. Bazı bağlarında limon ve turunç yetiştirilir. Havası güzel, neşeli bir yerdir. Denize bakan kat kat evleri vardır. Bilhassa Küpelioğulları Mordahay, Nesim ve Kemal adlı Yahudilerin evlerinin bağ ve bahçelerinde öyle limon ve narlar yetişir ki, benzeri hiçbir bağda bulunmaz…
Hasköy İstanbul’un, geçmişi Bizans dönemine kadar dayanan en eski Yahudi yerleşim merkezlerinden biridir. 17. yüzyılın ikinci yarısında Hasköy’ü ziyaret etmiş olan Evliya Çelebi yöreyi şöyle tanımlar:
“Bu kasaba her ne kadar Hasköy namı ile tanınırsa da emsalsiz ve güzel bir şehirdir. Çünkü üç bin kadar bahçeli ve çok katlı evleri vardır. Bazı bağlarında limon ve turunç yetiştirilir. Havası güzel, neşeli bir yerdir. Denize bakan kat kat evleri vardır. Bilhassa Küpelioğulları Mordahay, Nesim ve Kemal adlı Yahudilerin evlerinin bağ ve bahçelerinde öyle limon ve narlar yetişir ki, benzeri hiçbir bağda bulunmaz… Bir hamamı, bir Müslüman mahallesi vardır. Geri kalan on bir, cemaat denilen Yahudi mahallesidir”.
Bugün, bir zamanlar yirmiyi aşkın sinagoga sahip olan Hasköy’de artık mevcut olmayan bir tanesini, Yeni Mahalle Sinagogunu analım:
Cezayirlioğlu Caddesi üzerindeki bu sinagogun iki girişi vardı. Ana giriş, Halıcıoğlu’ndan Telsiz ve Darülaceze’ye giden ana yol üzerinde idi. Çıksalın tarafından gelenler ise, Ermeni Mahallesini geçtikten sonra boş bir araziden her iki yanı dikenli nebatlarla kaplı bir merdivenden arka kapıya ulaşırlar ve bir holü aşarak sinagoga girerlerdi. Yerler mermer kaplı olup kocaman avizelerle aydınlatılırdı. İkinci Dünya Savaşı sırasında Millî Savunma Bakanlığının emrine giren sinagogun duvarlarında o günlerden kalan, örneğin: Bunu yazan Mustafa Alahalil. Burası Yahudi Kilisesidir. Tarih: 20.10.1945 gibi anılar okunurdu.
Sinagog yöneticilerinin Hahambaşılığa sundukları Temmuz 1949 tarihli bir raporda, yörede ikamet eden Musevi aile kalmamasına rağmen her cumartesi, başka mahallelerden gelenlerle ibadete devam edildiği belirtilmekte. Ancak Şişli veya Beyoğlu’ndan ulaşım zorluğu yüzünden katılım sayısı gittikçe azaldı. Son zamanlarında, üçü deniz aşırı yerden gelen on müdavim bir minyan oluşturmaya çalışırdı. Buna da imkân kalmayınca sinagogun işlevi sona erdi. E-5 çevre yolunun açılması çalışmaları kapsamında da yıkıldı.
Kaynak: Naim A. Güleryüz, Tarih Boyunca Türkiye’de Yahudi Yerleşim Merkezleri, Gözlem, 2017 (baskı aşamasında). Leon Sabah ve Yusuf Altıntaş’a teşekkürlerimle.
