Şabat Projesi, 2013 yılında Güney Afrika’da başlayan, dünya genelinde Yahudileri ortak mirasları Şabat etrafında bir araya getirmeyi hedefleyen, bunu da senede bir gün, tek bir Şabat’ı tek bir halk, tek bir yürek olarak layığıyla yaşayarak gerçekleştirmeyi amaçlayan bir proje. Başladığı seneden beri farklı yaşam tarzlarına, bilgi seviyelerine ve geleneklere sahip farklı ülkelerde Yahudilerden büyük ilgi ve destek gören Şabat Projesi’ne 2015 yılında Türkiye de katıldı.
Şabat Projesi Türkiye genelinde Hegkom koordinasyonu ve kurumların desteğiyle gerçekleşiyor. Geçtiğimiz yıl, farklı bilgilendirme noktalarında, Şabat’ın Işığı’nı evlere getirmek için, mum ve mumları yakma duası ile Şabat mumları yakma kiti, Şabat’ı kutsamak amacıyla akşam Kiduş’u için kaşer şarap ve Kiduş duasından oluşan Kiduş kitleri dağıtılmıştı. Ayrıca, kadınlara verilmiş olan üç mitsvadan biri olan hamurdan hala ayırma mitsvası, uygulamalı ve açıklamalı olarak yapılmıştı. Proje çerçevesinde cuma akşamı organize edilen farklı noktalardaki Şabat yemekleri, neşeli, coşkulu bir ortamda şarkılarla ile, Şabat neşesini yansıtmıştı. O Şabat, tüm toplum, evlerinin yakınındaki sinagoglara Şahrit, Minha, Motsae Şabat Arvit + Avdala duaları ile Seuda Şeniya (Şahrit sonrası yapılan kahvaltı) ve Seuda Şelişit’lere (Minha ile Arvit arasında yapılan öğün), Haham Akaalerin verdiği Tora derslerine katılmışlardı. Türkiye’de Şabat Projesi kapsamındaki bu faaliyetler, tüm katılımcı ülkeler arasında en ilham verici olarak seçilerek, uluslararası ödüle layık görülmüştü.
Hegkom tüm dünya ile birlikte 11-12 Kasım tarihlerindeki Leh Leha peraşasında, 85 ülke ve 919 şehirdeki Yahudiler ile birlikte Şabat’ın layığıyla ve getirdiği güzellikler ile yaşanabilmesi için yaptığı çalışmalar kapsamında bu yıl, Şabat çıkışında yapılan Avdala konusuna yoğunlaştı.
KUTSAL OLAN İLE KUTSAL OLMAYANI AYIRT EDEN RİTÜEL: AVDALA
Yüce Tanrı, gökyüzü ve yeryüzünün içindeki bütün varlıklarla birlikte yaratılışını altı günde tamamlamıştı. Yedinci günde ise, bütün işleri durdurmuş, yedinci günü kutsamış ve Yahudilere hediye etmişti. Bu kutsal gün, Şabat’tır.
Yahudilerin en kutsal günü olan Şabat, cuma akşamı şarap ile Kiduş söylenerek törenle karşılanır. Şabat, cumartesi akşamı Avdala ile yine şarap ve törenle uğurlanıp normal hafta günlerine geçilir. Rabi Nesim Behar’ın El Gid Para El Pratikante kitabında, “Şabat girişinde Kiduş söylemek nasıl mitsva ise, Şabat’tan ayrılırken de bir bardak şarapla Avdala söylemek de aynı şekilde mitsvadır” der.
Avdala nedir?
Avdala, İbranicede ‘ayırma’ anlamına gelir. Bu ‘ayırma’, kutsal ile kutsal olmayanı, ışık ile karanlığı, İsrailoğulları ile diğer ulusları, Yedinci Gün ile diğer iş günlerinin ayrılmasını temsil eder. Cuma gün batmadan Şabat mumları yakılmış, akşam yemekte Kiduş söylenip, Şabat Kraliçesi karşılanmıştır. Şabat günü, Tanrı’ya yakın olmanın, ekstra bir ruha sahip olmanın keyfine varılmıştır. Cumartesi akşam saatlerine girerken, artık Şabat Kraliçesinden ayrılma zamanı yaklaşmıştır. En değerli misafirimizi evimizden nasıl uğurlarsak, Şabat’ı da aynı şekilde saygıyla ve törenle uğurlamamız gerekir. Avdala, konuşma, duyma, görme, koklama, tat alma gibi beş duyumuzu da içeren kutsal bir törendir. Avdala, ayırma anlamına gelip kutsal ile kutsal olmayanı ayırsa da, aynı zamanda Şabat ile haftanın diğer günlerini birleştirir. Kutsal olan ile olmayan arasında bir sınır, bir ayırım olmayınca, artık “Kutsal olma” tanımı netliğini kaybeder, kutsal olmayanın ise, onu yükseklere taşıyacak olanağı kalmaz. Haftanın bütün günleri, Şabat gününe olan yakınlıklarıyla anlam ve önem kazanır. Şabat’ı takip eden pazar, pazartesi ve salı günleri, o Şabat’ın etkisini taşırken, çarşamba, perşembe ve cuma günleri, artık gelecek Şabat’ın etkisindedir.
Avdala nasıl yapılır?
I) Avdala için gerekenler: Kaşer şarap veya üzüm suyu, şarap yoksa bira, likör, votka, viski ile de yapılabilir. (Su, meyve suyu, kola tarzı içecekler ile Avdala yapılmaz.) Şarap bardağı ve küçük bir tabak, karanfil gibi güzel kokulu otlar veya meyveler, çok fitilli özel Avdala mumu (yoksa iki ayrı mum yan yana tutulup birleştirip büyük bir alev çıkarılarak yapılabilir).
II) Avdala zamanı: Cumartesi akşamı, Şabat bitiminde gökyüzünde üç yıldız gördükten sonra yapılır. Tam saati, takvimlerde ve sinagoglarda Motsae Şabat olarak belirtilir.
III) Yapılışı: Önce Avdala mumu yakılır. Avdala giriş cümleleri söylenir (Rişon letsiyon…)(Al tismehi… kısmı üç kere söylenir - Gözlem Kitap-Sidur Kol Yaakov kitabı s.778). Şarap kadehi taşacak kadar doldurulur ve kitaptan ilgili bölüm okunur (Kos yeşuot esa, uvŞem Ad.ekra...). Şarap için şükür duası okunur (B.A.A.E.M.A. BORE PERİ AGEFEN / Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, bağın meyvesini yaratan). Burada bazı cemaatlerin gülme adeti vardır.
Şarap sol ele geçirilir ve güzel koku (karanfil vb) sağ ele alınır ve değişik kokulu otlar için şükür duası okunur (B.A.A.E.M.A. BORE MİNE BESAMİM / Kutsalsın Sen, Tanrı’mız, Evren’in Kralı, kokulu değişik baharatları yaratan). Karanfil/kokulu otlar koklanır
Güzel koku bırakılır, eller ateşe uzatılır, sağ elin parmakları kapatılıp gölgesine bakılır ve ateşin ışığı için şükür duası okunur (B.A.A.E.M.A. BORE MEORE AEŞ / Kutsalsın Sen, Tanrı’mız, Evren’in Kralı, ateşin ışığının yaratıcısı).
Sol eldeki kadeh tekrar sağ ele geçirilir, (…amavdil ben kodeş…) duası okunur.
Şarap içilir. Bazı cemaatlerde, ufak bir tabağa şarap dökülerek Avdala mumu, tabaktaki şaraba batırılarak söndürülür. Bazı cemaatlerde ise bu tabaktaki şaraba parmak uçlarını batırıp, gözlerin üstüne, enseye ve ceplere değdirme âdeti vardır.
Herkes birbirine Shavua Tov-İyi Haftalar dileğinde bulunur.
Avdala ile ilgili video: www.sevivon.com/bayramlar ve özel günler/şabat/şabat videoları/avdala
Melave Malka-Kraliçeye eşlik etme
Şabat çıkışında Avdala’dan sonra Şabat Kraliçesini uğurlamak için Melave Malka-Kraliçe Şabat’tan ayrılma öğünü adı verilen bir öğün yenir ve özel Şabat şarkıları söylenir. Yıldızlar çıktıktan dört saat sonraya kadar yapılabilen Melave Malka öğününe Şabat kıyafetiyle oturmak gerekir. Bunu yapamayan biri, bu öğünü gece yarısına kadar yiyebilir. Kişinin iştahı yoksa veya yorgunsa, bu öğünü mezonot veya meyve ile yapabilir.
Avdala’daki ilginç gelenekler
1.Neden şarap bardağı taşacak kadar doldurulur?
Bazı yorumlara göre gelecek haftanın bereketinin taşacak kadar bol olması için.
2.Neden kokulu otlar koklanır?
Bu konuda farklı yorumlar vardır. Şabat’ı layığıyla yaşayan her Yahudi, extra bir ruh-neşama yetera- hisseder. Şabat bitiminde de o ruh, biz istesek de istemesek de bizden ayrılır. Kişi, o ruhtan ayrılmak istemez ve bunu engelleyemediği için de üzüntü duyar. Bunu telafi etmek için de ruhunu mutlu edecek güzel bir koku gereklidir. Bazı yorumlar ise “Şabat’tan çıkışı tüm benliğimizle, tüm duyularımızla hissetmek için” der.
3.Eller neden ateşe tutulup onun tırnaktaki yansımasına ve eller kapatılıp parmakların gölgesine bakılır?
Bununla ilgili farklı yorumlar bulunur. Bir yoruma göre, Adem günahı, cuma gün batımında işlemişti. Akşam hava kararınca, Adem, kendi günahı yüzünden bütün dünyanın karanlığa gömüldüğünü sandı. Adem’in vücut dokusu, tırnağın dokusuna benzer bir yapıdaydı. Tırnaklara bakarak, bu günahı kendimize hatırlatıp, aynı hataya düşmemeyi, Tanrı ile diyaloğumuzu risk altına almamayı hatırlıyoruz. Bir başka yorum ise, “Berahasını söylediğimiz ateşten faydalanmak için” der.
Avdala’nın Önemi
Şabat ve kutsal bayram günleri nasıl Kiduş ile karşılanıp normal günlerden ayırılıyorsa, bu kutsal günlerden normal günlere de Avdala yaparak geçiliyor. Şabat’ta mum-şarap-kokulu baharatlar ile yapılan Avdala, bayram günleri çıkışında sadece şarap ile yapılıyor. Avdala yapılmayınca olay tamamlamamış, yarım kalmış oluyor. Rabbi Yaakov Hillel, Şabat çıkışındaki Avdala sonunda Melave Malka-Kraliçe’ye Eşlik mitsvası yapmanın, kişiyi spiritüel yönden büyük ölçüde güçlendirdiğini ve ruhunu yeniden doğuşa hazırladığını önemle vurgular.
Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, El Gid Para El Pratikante, The jewish Book of Why, AGuide to Prayer and Religious Observance on the Shabbat, Ascending Jacob’s Ladder kitaplarından, chabad.com sitesinden faydalanılarak derlenmiştir ve okuyucuya bu konular hakkında fikir vermek amaçlıdır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.
