Tüm bitki alemi ve meyve veren ağaçlar için Roş Aşana, ‘Ağaçların Yılbaşı’, ‘Hag Ha İlanot -Ağaçların Bayramı’ olarak kutlanan Tu Bişvat Bayramı bu yıl, 15 Ocak Çarşamba akşamı başlayıp, 16 Ocak Perşembe gün batımında sona eriyor.
Tora’da söz edilmeyen Tu Bişvat bayramı, sözlü Yahudi kanunlarının derlemesi olan Mişna’da karşımıza çıkar.
Tu Bişvat’ta, Kutsal Topraklar’da yetişen meyvelerden yemeye özen gösterilir. “Buğday, arpa, üzüm, incir ve nar ülkesi, yağlık zeytin ve bal (veren hurma) ülkesi.”(Devarim: 8:8)
TU BİŞVAT SEDERİ
İstanbul Sefarad Cemaati adetlerine göre Tu Bişvat Sederi’nde 14 Şevat’ı 15 Şevat’a bağlayan akşam (bu yıl 15 Ocak Çarşamba akşamı), yemekten ve Birkat Amazon’dan (yemekten sonra söylenen şükür duası) hemen sonra, yemek masası Kutsal Topraklar’da yetişenler başta olmak üzere, türlü meyvelerle donatılır. Merasim başlar:
TEİLİM (Zebur) kitabında 120. Mezmur (Teilim kitabındaki kutsal şiirlerden) başlanır, 134.Mezmur’un sonuna kadar okunur. Özellikle bu bölümlerin okunmasının bir sebebi, bu mezmurların hepsinin ‘Şir Amaalot-Yükselişler Şarkısı’ ile başlamalarıdır. Gözlem Yayınları’nın Teilim kitabı, bu on beş mezmur için “Midraş Şoher Tov, İsraeloğulları’nın yükselmeye layık olduklarında, basamakları teker teker değil, aksine birçok basamağı tek seferde tırmanacaklarını yazar,” der.
Kral David’in daha önceki mezmurlarında belirttiği gibi bu yükselişin yolu Tora öğrenimi ve mitzvaları yerine getirmekten geçer. Bu on beş mezmur, ya sederin başında peşpeşe okunur ya da isteğe göre, meyveler yenirken aralarda okunabilir. Yani sırasıyla önce bir mezmur, sonra meyve ve meyvenin duası, sonra diğer mezmur, meyve ve meyvenin duası… şeklinde devam edebilir.
ŞEEHEYANU O zamana kadar henüz yemediğimiz meyve çeşitleri varsa, bunları Tu Bişvat’ta yemeye özen gösteririz. Böylece Şeeheyanu berahasını da söylemiş oluruz. Şeeheyanu berahasını, o meyveye ait kendi berahasını söylemeden önce söyleriz. “BARUH ATA AD. ELO-ENU MELEH AOLAM ŞEEHEYANU VEKİYEMANU VEİGİANU LAZEMAN AZE” (Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, çünkü bizi yaşattın, ayakta tuttun ve bugünlere eriştirdin.)
1) BUĞDAY: Herkes buğdayı temsilen eline bir kurabiye alır ve ona özgü berahayı söyler: “BARUH ATA AD. ELO-ENU MELEH AOLAM BORE MİNE MEZONOT” (Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, yiyecek çeşitlerini yaratan.) Ve kurabiyeyi yer.
2) ZEYTİN: Evin sahibi bir zeytin alıp, duasını söyler: “BARUH ATA AD. ELO-ENU MELEH AOLAM BORE PERİ AETS” (Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, ağacın meyvesini yaratan.) Ve zeytini yer.
3) HURMA: Masada bulunanlardan birine hurma verilir. Duasını söyler: “BARUH ATA AD. ELO-ENU MELEH AOLAM BORE PERİ AETS” (Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, ağacın meyvesini yaratan.) Sonra hurmayı yer.
4) ÜZÜM: Masadakilerden birine kuru veya yaş üzüm verilir. Duasını söyler: “BARUH ATA AD. ELO-ENU MELEH AOLAM BORE PERİ AETS” (Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, ağacın meyvesini yaratan). Sonra üzümü yer.
5) KAŞER ŞARAP veya ÜZÜM SUYU: Herkes eline bir bardak kaşer şarap alır ve onun duasını söyler: “BARUH ATA AD. ELO-ENU MELEH AOLAM BORE PERİ AGEFEN” (Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, bağın meyvesini yaratan.) Sonra içer.
6) İNCİR: Masada bulunanlardan birine incir verilir. Önce, Şİr Aşirim (Ezgiler Ezgisi)’ de bulunan şu pasuklar, şarkılarla okunur (şarkısız da okunabilir): “TSEENA URENA BENOT TSİYON BAMELEH ŞELOMO BAATARA ŞEİTERA LO İMO BEYOM HATUNATO UVYOM SİMHAT LİBO ve ATEENA HANETA PAGEA VEAGEFANİM SEMADAR NATENU REAH, KUMİ LAH RAYATİ YAFATİ ULHİ LAH.” Sonra meyvenin kendi berahasını, “BARUH ATA AD. ELO-ENU MELEH AOLAM BORE PERİ AETS”(Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, ağacın meyvesini yaratan.) söyler ve ardından inciri yer.
7) NAR: Masadakilerden birine nar verilir. Önce, Şir Aşirim’den şu pasuk, şarkılarla okunur (şarkısız da okunabilir): “KEHUT AŞANİ SİFTOTAYİH UMİDBAREH NAVE, KEFELAH ARİMONRAKATEH MİBAAD LETSAMATEH.” Sonra meyvenin kendi berahasını, “BARUH ATA AD. ELO-ENU MELEH AOLAM BORE PERİ AETS” (Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, ağacın meyvesini yaratan.) söyler ve ardından narı yer.
8) BADEM, FINDIK, PORTAKAL, ELMA, CEVİZ vb: Henüz AETS berahasını söylememiş kişilere diğer ağaç meyveleri verilir, bu kişiler, “BARUH ATA AD. ELO-ENU MELEH AOLAM BORE PERİ AETS” (Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, ağacın meyvesini yaratan.) berahasını söyler ve ardından badem, fındık, portakal veya diğer ağaç meyvelerinden yer.
ELMA: Elma yeneceği zaman önce Şİr Aşirim’den şu pasuk şarkılarla okunur (şarkısız da okunabilir): “KETAPUAH BAATSE AYAAR KEN DODİ BEN ABANİM, BETSİLO HİMADTİ VEYAŞAVTİ UFİRYO MATOK LEHİKİ.” Sonra meyvenin kendi berahası, “BARUH ATA AD. ELO-ENU MELEH AOLAM BORE PERİ AETS”(Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, ağacın meyvesini yaratan.) söylenir ve elma yenir.
CEVİZ: Önce Şir Aşirim’den “EL GİNAT EGOZ YARADTİ LİROT BEİBE ANAHAL, LİROT AFAREHA AGEFEN ENETSU ARİMONİM, LO YADATİ NAFŞİ SAMATNİ MARKEVOT AMİ NADİV” pasuğu, şarkılarla söylenir (şarkısız da okunabilir). Ardından kendi berahası, “BARUH ATA AD. ELO-ENU MELEH AOLAM BORE PERİ AETS” (Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, ağacın meyvesini yaratan.) söylenir ve ceviz yenir.
9) TOPRAKTA YETİŞEN MEYVELER: Ağaç meyvelerinin dağıtımı bittikten sonra sıra toprakta yetişen meyvelere gelir. Muz, havuç, karpuz, kavun veya onlara benzer leblebi, yerfıstığı alınır, berahası söylenir: “BARUH ATA AD. ELO-ENU MELEH AOLAM BORE PERİ AADAMA” (Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, toprağın meyvesini yaratan.) Sonra yenilir.
10) ARPA: Tora’daki arpa ürününü hatırlamak için bira alınır, bira için beraha söylenir: “BARUH ATA AD. ELO-ENU MELEH AOLAM ŞEAKOL NİYA BİDVARO” (Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı ki her şey sözü ile oluştu) ve sonra içilir. (Bu beraha masadaki çukulata, şeker, içecek çeşitleri için de söylenir.)
11) MEYVELERİN KOKUSU: Limon veya etrog (Sukot Bayramı’nda lulav’la birlikte tuttuğumuz güzel kokulu turunçgil) alınır. Ona özel beraha söylenir: “BARUH ATA AD. ELO-ENU MELEH AOLAM ANOTEN REAH TOV BAPEROT” (Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, meyvelere iyi koku veren.) Sonra koklanır.
12) Ağaçta yetişen bir meyve için AETS berahası söyleyen biri, masada bulunan ve yine ağaçta yetişen başka bir meyve için tekrar aynı berahayı söylemez. Aynı şekilde toprakta yetişen meyveler için de kişinin AADAMA berahasını toprakta yetişen her meyve için ayrı ayrı tekrarlamasına gerek yoktur. Burada amaç, masadaki herkesin birer meyve alıp berahaları söylemeleridir.
Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya konu hakkında fikir vermek amacıyla El Gid Para El Pratikante (Gözlem), Teilim (Gözlem), Yahudilik Ansiklopedisi (Gözlem) ve Ortaköy Etz-Ahayim Sinagogu Tu Bişvat Rehberi’nden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.
