Ağaçlar için Roş Aşana, ‘Ağaçların Yılbaşı’ olarak kutlanan Tu Bişvat Bayramı bu yıl, 7 Şubat Salı akşamı başlayıp, 8 Şubat Çarşamba gün batımında sona eriyor. Tora’da söz edilmeyen Tu Bişvat Bayramı, sözlü Yahudi kanunlarının derlemesi olan Mişna’da karşımıza çıkar. Tu Bişvat’ta, Kutsal Topraklar’da yetişen meyvelerden yemeye özen gösterilir. “Buğday, arpa, üzüm, incir ve nar ülkesi, yağlık zeytin ve bal (veren hurma) ülkesi” (Devarim: 8:8)
TU BİŞVAT SEDERİ
İstanbul Sefarad cemaati adetlerine göre Tu Bişvat Sederi’nde 14 Şevat’ı 15 Şevat’a bağlayan akşam (bu yıl 7 Şubat Salı akşamı), yemekten ve Birkat Amazon’dan (yemekten sonra söylenen şükür duası) hemen sonra, yemek masası, Kutsal Topraklar’da yetişenler başta olmak üzere, türlü meyvelerle donatılır. Merasim başlar:
TEİLİM: (Zebur) kitabında 120.Mezmur (Teilim kitabındaki kutsal şiirlerden) başlanır, 134.Mezmur’un sonuna kadar okunur. Özellikle bu bölümlerin okunmasının bir sebebi, bu mezmurların hepsinin ‘Şİr Amaalot -Yükselişler Şarkısı’ ile başlamalarıdır. Gözlem Yayınları’nın Teilim kitabı, bu on beş mezmur için, “Midraş Şoher Tov, İsraeloğulları’nın yükselmeye layık olduklarında, basamakları teker teker değil, aksine birçok basamağı tek seferde tırmanacaklarını yazar,” der. Kral David’in daha önceki mezmurlarında belirttiği gibi bu yükselişin yolu, Tora öğrenimi ve mitzvaları yerine getirmekten geçer.
Bu on beş mezmur, ya sederin başında peş peşe okunur ya da isteğe göre, meyveler yenirken aralarda okunabilir. Yani sırasıyla önce bir mezmur, sonra meyve ve meyvenin duası, sonra diğer mezmur, meyve ve meyvenin duası… şeklinde devam edebilir.
ŞEEHEYANU: O zamana kadar henüz yemediğimiz meyve çeşitleri varsa, bunları Tu Bişvat’ta yemeye özen gösteririz. Böylece Şeeheyanu berahasını da söylemiş oluruz. Şeeheyanu berahasını, o meyveye ait kendi berahasını söylemeden önce söyleriz. “BARUH ATA AD. ELOENU MELEH AOLAM ŞEEHEYANU VEKİYEMANU VEİGİANU LAZEMAN AZE” (Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, çünkü bizi yaşattın, ayakta tuttun ve bugünlere eriştirdin.)
1) BUĞDAY - Herkes buğdayı temsilen eline bir kurabiye alır ve ona özgü berahayı söyler: “BARUH ATA AD. ELOENU MELEH AOLAM BORE MİNE MEZONOT” (Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, yiyecek çeşitlerini yaratan) ve kurabiyeyi yer.
2) ZEYTİN - Evin sahibi bir zeytinalıp, duasını söyler: “BARUH ATA AD. ELOENU MELEH AOLAM BORE PERİ AETS” (Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, ağacın meyvesini yaratan) ve zeytini yer.
3) HURMA - Masada bulunanlardan birine hurma verilir. Duasını söyler: “BARUH ATA AD. ELOENU MELEH AOLAM BORE PERİ AETS” (Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, ağacın meyvesini yaratan), sonra hurmayı yer.
4) ÜZÜM - Masadakilerden birine kuru veya yaş üzümverilir. Duasını söyler: “BARUH ATA AD. ELOENU MELEH AOLAM BORE PERİ AETS” (Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, ağacın meyvesini yaratan), sonrayer.
5) KAŞER ŞARAP veya ÜZÜM SUYU - Herkes eline bir bardak kaşer şarapalır ve onun duasını söyler: “BARUH ATA AD. ELOENU MELEH AOLAM BORE PERİ AGEFEN” (Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, bağın meyvesini yaratan), sonra içer.
6) İNCİR - Masada bulunanlardan birine incirverilir.
a) Önce, Şİr Aşirim (Ezgiler Ezgisi)’nde bulunan şu pasuklar, şarkılarla okunur (şarkısız da okunabilir): TSEENA URENA BENOT TSİYON BAMELEH ŞELOMO BAATARA ŞEİTERA LO İMO BEYOM HATUNATO UVYOM SİMHAT LİBO ve ATEENA HANETA PAGEA VEAGEFANİM SEMADAR NATENU REAH, KUMİ LAH RAYATİ YAFATİ ULHİ LAH.
b) Sonra meyvenin kendi berahasını, “BARUH ATA AD. ELOENU MELEH AOLAM BORE PERİ AETS”(Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, ağacın meyvesini yaratan) söyler ve sonra inciri yer.
7) NAR - Masadakilerden birine narverilir.
a) Önce, Şİr Aşirim’den şu pasuk, şarkılarla okunur (şarkısız da okunabilir): KEHUT AŞANİ SİFTOTAYİH UMİDBAREH NAVE, KEFELAH ARİMONRAKATEH MİBAAD LETSAMATEH.
b)Sonra meyvenin kendi berahasını, “BARUH ATA AD. ELOENU MELEH AOLAM BORE PERİ AETS” (Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, ağacın meyvesini yaratan) söyler vesonra narı yer.
8) BADEM, FINDIK, PORTAKAL, ELMA, CEVİZ vb - Henüz AETS berahasını söylememiş kişilere diğer ağaç meyveleri verilir, bu kişiler, “BARUH ATA AD. ELOENU MELEH AOLAM BORE PERİ AETS” (Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, ağacın meyvesini yaratan) berahasını söyler vesonrabadem, fındık, portakal veya diğer ağaç meyvelerinden yer.
ELMA: Elmayeneceği zaman önce Şİr Aşirim’den şu pasuk şarkılarla okunur (şarkısız da okunabilir): KETAPUAH BAATSE AYAAR KEN DODİ BEN ABANİM, BETSİLO HİMADTİ VEYAŞAVTİ UFİRYO MATOK LEHİKİ. Sonra meyvenin kendi berahası, “BARUH ATA AD. ELOENU MELEH AOLAM BORE PERİ AETS” (Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, ağacın meyvesini yaratan) söylenir ve elma yenir.
CEVİZ: Önce Şİr Aşirim’den, EL GİNAT EGOZ YARADTİ LİROT BEİBE ANAHAL, LİROT AFAREHA AGEFEN ENETSU ARİMONİM, LO YADATİ NAFŞİ SAMATNİ MARKEVOT AMİ NADİV pasuğu, şarkılarla söylenir (şarkısız da okunabilir). Ardından kendi berahası, BARUH ATA AD. ELOENU MELEH AOLAM BORE PERİ AETS” (Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, ağacın meyvesini yaratan) söylenir ve ceviz yenir.
9) TOPRAKTA YETİŞEN MEYVELER - Ağaç meyvelerinin dağıtımı bittikten sonra sıra toprakta yetişen meyvelere gelir: muz, havuç, karpuz, kavunveya onlara benzer leblebi, yerfıstığıalınır,berahası söylenir: “BARUH ATA AD. ELOENU MELEH AOLAM BORE PERİ AADAMA” (Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, toprağın meyvesini yaratan) sonra yenilir.
10) ARPA - Tora’daki arpa ürününü hatırlamak için bira alınır, bira için beraha söylenir:
“BARUH ATA AD. ELOENU MELEH AOLAM ŞEAKOL NİYA BİDVARO” (Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı ki her şey sözü ile oluştu) ve sonra içilir. (Bu beraha masadaki çikolata, şeker, içecek çeşitleri için de söylenir.)
11) MEYVELERİN KOKUSU – Limonveya Etrog (Sukot Bayramı’nda lulav ile birlikte tuttuğumuz güzel kokulu turunçgil) alınır. Ona özel beraha söylenir: “BARUH ATA AD. ELOENU MELEH AOLAM ANOTEN REAH TOV BAPEROT “(Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, meyvelere iyi koku veren), sonra koklanır.
12) Ağaçta yetişenbir meyve için AETS berahası söyleyen biri, masada bulunan ve yine ağaçta yetişen başka bir meyve için tekrar aynı berahayı söylemez. Aynı şekilde toprakta yetişen meyveler için de kişinin AADAMA berahasını toprakta yetişen her meyve için ayrı ayrı tekrarlamasına gerek yoktur. Burada amaç, masadaki herkesin birer meyve alıp berahaları söylemeleridir.
KISA KISA -TU BİŞVAT
İsmi: Şevat Ayı’nın 15’i anlamına gelir.
Çıkış yeri: Kutsal Kitap, İsrael topraklarındaki ağaçların, ekildiği ilk üç yıl içinde meyvelerinin yenmesini yasaklar. Dördüncü yılın meyvesinden Bet Amikdaş’a sunu getirilir. Beşinci yıldan itibaren ağacın meyvesi serbestçe yenebilir. Çiftçilerin başlangıç yılını hesaplayabilmeleri için Rabiler 15 Şevat’ı, gerçekten ekildikleri tarihe bakmaksızın tüm ağaçlar için genel bir doğum günü olarak sabitlemişlerdir.
Günümüzdeki anlamı: Meyve ağaçlarının, Tanrı’nın sınırsız cömertliğinin, iyiliğinin ve lütfünün göstergesi olması, ‘yemek’ gibi fiziksel bir olayın, söylenen berahalarla (Tanrı’ya şükür duaları) kutsal bir hale getirilmesi, bu şekilde fiziksellik ile spiritüelliğin birleştirilmesi.
Ne yapılır: Masada özellikle Erets Yisrael’in mübarek kılındığı meyvelerin; buğday, zeytin, hurma, üzüm, incir, nar bulundurulmasına özen gösterilir. Ayrıca ağaçta yetişen ve toprakta yetişen meyveler, şarap ve bunların dışındaki kategorideki yiyecekler (ağaçta veya toprakta yetişmeyen ürünler, şarap dışındaki içecekler, çikolata, şeker, tatlılar vb), berahaları söylenerek yenilir, o sezon henüz tadılmamış bir meyve ilk defa yenilerek Şeeheyanu berahası söylenir. Ayrıca Tu Bişvat’ta geleneksel olarak ağaç dikilir.
Ne yapılmaz: Tu Bişvat bir bayram günü olduğundan, dualarda Tahanunim (Yakarışlar) bölümü okunmaz, bu günde (8 Şubat Çarşamba) oruç tutulmaz.
Bayram alışverişi: İstanbul Sefarad Cemaati adetlerine göre buğday, zeytin, hurma, üzüm, kaşer şarap, incir, nar, arpa ve badem, fındık, portakal, elma, ceviz, muz, havuç, karpuz/kavun, leblebi, yer fıstığı, bira, şekerlemeler, limon (varsa etrog) alınır (Ne kadar çok çeşit olursa, o kadar iyidir ve bunlardan sadece sembolik miktarlarda almak yeterlidir).
Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya konu hakkında fikir vermek amacıyla, El Gid Para El Pratikante (Gözlem), Teilim (Gözlem), Yahudilik Ansiklopedisi (Gözlem) kitaplarından, www.chabad.org, www.aish.com, myjewishlearning.com sitelerinden ve Ortaköy Etz-Ahayim Sinagogu Tu BişvatRehberi’nden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabilerine başvurması gerekir.
