Google selebro el 176 i en aniversario de Mark Twain

Dora NİYEGO Judeo-Espanyol
7 Aralık 2011 Çarşamba

El mierkoles pasado, Google selebro el 176’ien aniversario de Mark Twain en metiendo un doodle en la pajina de bushkida. El doodle reprezenta una sena del mas famozo livro de Mark Twain: ‘The Adventures of Tom Sawyer’ (Las Advanturas de Tom Sawyer).

Mark Twain nasyo el 30 de November 1835, en Florida Missouri. Su nombre reel era Samuel Langhorne Clemens. Mark Twain fue el mas grande eskridor de ls Literatura Amerikana. ‘Las Advanturas de Tom Sawyer’ i ‘Las Advanturas de Huckleberry Finn’ son los livros los mas konosidos de Mark Twain.

En aziendo ‘click’ enriva del doodle en el Google, la pajina vos dirija a una otra pajina ke tiene Mark Twain komo ‘key word’. Mark Twain es konosido komo umoristo, eskridor i profesor. Sus livros fueron las primeras grandes ovras de la Literatura Amerikana.

Mark Twain, fue muncho mas de umoristo. Duspues de la Gerra Sivil, el fue la konsiensia de los Estados Unidos, en kestionas etnikas i rasiales. Twain defendio los judios, los afroamerikanos, i los indios kontra el prejudizmo. El defendio los judios kontra el antisemitizmo.

En su manseves, Mark Twain no los keria bien a los judios. Ma, en el tiempo de la Gerra Sivil, troko de idea. ‘Los judios deven de ser muy respektados porke eyos sufrieron muncho, fueron maltratados. Burlarsen de eyos es komo darle una otra dada’ eskrivyo Mark Twain.

En el anyo 1879, Twain eskrivio su famozo artikolo ‘Conserning the Jew’ (Sovre el Judyo): ‘Los judios tienen los mijores meyoyos de la rasa umana. Eyos lavoran kon la kavesa i no kon las manos. No egziste sedakeros judios. Los judios no se enteresan de echos penozos. Eyos son la aristokrasia entelektual del mundo’.

Un avokato amerikano judio le demando a Mark Twain: ‘Kualo pueden azer los judios para korijarsen de estos estereotipos negativos?’

Mark Twain le respondio en eskriviendo: ‘La sola razon del antisemitizmo es el selo ke los kristianos tienen por las reushitas ekonomikas de los judios. En un deskorso, un avokato aleman disho ke los avokatos kijeron ekspulzar los judios de la Almanya porke los ochenta i sinko por sien de los avokatos reushidos en Almanya eran judios’. Mark Twain obzervo ke este selo (mas muncho ke la relijion) los izo detestar a los judios.

Segun Mark Twain, las reushitas de los judios, en todos los kampos, son el prodakto de sus entelijensia, de ser buenos sitizanos, de sus onestedad kon la famiya, i de sus vizion por los negosios.

Twain eskrivio en su artikolo: ‘No egziste asasinos i bevedores entre los judios. Eyos se okupan de sus problemas, de sus nesesitas, sin deranjar a la komunita, i antes de todo, los judios son onestos en los negosios’.

Twain ya saviya ke muncho de sus kontamporanos los viyan a los judios komo ‘trompozos en los negosios’. Ma, aunke esto, el eskrivio este artikolo, apresiando las kalidades de los judios.

En las linyas dalkavo del artikolo, Twain obzervo ke los ejipsianos, los babilonikos, los gregos, los romanos, todas estas grandes sivilizasiones incheron muestra planeta kon esplandor i kon ermozura…ma, todas se efasaron una a una. Los judios bivio kon estas todas sivilizasiones, ma el nunka se efaso, el siempre kedo en pies en muestra planeta, sin amostrar dinguna dekadansia, sin enviejeserse, i sin amostrar dinguna flakeza. Todas las kozas son mortal, todas las fuersas se aflakan i se efasan, ma el judio siempre keda en pies. Kualo es este sekreto de la immortalidad del judio?’

Kuando Twain muryo en el anyo 1910, la presa judia nortamerikana entro en dolyo. El direktor de la ‘Ebrea Eskola Teknika de las  İjas’ en New York, disho a la presa ke ‘Mark Twain ekspreso su opinion sovre la umanidad, diziendo ke el no teniya la posibilidad de eskojer entre los judios i los goyes, entre los pretos i los blankos. Por el, todos los ombres son igual’.