Osmanlı’da ticaret ve meslek okulları

Gazetemizin yazarlarından Prof. Dr. Sabri Burak Arzova’nın son çıkan kitabı “Elen Ticaret Mektebi” ticaret ve iş okullarımızın tarihçesi adına hem akademik hem profesyonel literatüre önemli bir kaynak oldu.

Cüneyt DİRİCAN Ekonomi
24 Haziran 2020 Çarşamba

Kendi ifadesi ile rahmetli “Hocamız ‘Yatırım Projelerinin Değerlemesi’ dersi ve kitabının Türkiye’deki duayeni Prof. Dr. Oktay Güvemli kendisine muhasebe tarihi çalışmasını tavsiye ettiğinde” tanışmış Elen Ticaret Mektebi ile. 1883’te Hamidiye Ticaret Mekteb-i Âlisi, 1959 yılında İstanbul İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi adını alan mezunu olduğumuz Marmara Üniversitesi (İİBF – İşletme Fakültesi) ülkemizdeki ilk ticaret okullarından biridir. Ancak Elen Ticaret Mektebinin kuruluşu 1831’de ve Heybeliada’da gerçekleşmiş. Bu özelliği ile Türkiye’deki ilk iş okulu olarak kayda geçiyor. 

Bugün meslek liselerinin yanında meslek yüksekokulları, hemşirelik veya astsubay ya da polis okulları, iktisadi ve idari bilimler fakültelerinin alt kırılımlarında lojistikten bankacılığa, turizmden muhasebeye birçok mesleki bölüm bulunuyor. Dünyada ise Trump’ın mezun olduğu Wharton Business School, London Business School, INSEAD, Harvard Business School, Mises Institute önde gelen, tanınan iş okullarından. (Finans Doktorunun Notu: Olur da bir gün Futurist Manifesto ya da Komünist Manifesto gibi ilk defa Şalom’da yayınladığımız “İstanbul Ekolü Manifestosu” Hoca Nasreddin’in göle maya çalması gibi ya tutarsa, kim bilir belki de İstanbul Okulu (Ekolü) bir gün benzer şekilde tarihte yerini alır).

Elen Ticaret Mektebi, Patrikhaneye bağlı bir okul olarak o dönemde Osmanlı’da ticaret ve finansta aktif rol oynayan cemaatlerin eğitim aldığı bir okul olmuş. Finans deyince Galata bankerlerini, banker deyince tabii Osmanlı Bankasını da unutmamak lazım. İngiliz sermayeli olarak 1856'da İstanbul’da kurulmuş Bank-ı Osmani, 1863'te eşit ortaklığa sahip Fransız sermayesi ile Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk merkez bankası Bank-ı Osmani-i Şahane adındaki bankayı yine İstanbul’da kurmuşlar. 

Ticaret okulu deyince İzmir Alsancak’taki Saint-André (1897) çıraklık ve meslek okulunu unutmamak lazım. Lasallien rahiplerinin İstanbul (1870) ve İzmir’de (1872) kurdukları Saint Joseph Liseleri de Türk iş dünyasına cemiyette tanınmış birçok iş insanı kazandırmıştır. Örneğin, bir dönem Türk bankacılık sektöründe gerek sermayedar gerekse genel müdürlerin çoğu İstanbul Saint Joseph Lisesi mezunu idi. İzmirli ünlü iş insanı Selçuk Yaşar, Anadolu Grubu’ndan Tuncay Özilhan, Erbak-Uludağ İçecek Mehmet Erbak, Betek Boya’nın eski sahibi Gözde Akpınar bu isimlerden bazılarıdır. Şerif Kaynar, Faik Öztrak yine iş dünyası ve ekonomi alanındaki önemli isimlerden. Sadece iş değil tabii. Fenerbahçe ve Anadolu Efes (kimi kaynaklar BJK’nın kuruluşunu da belirtir) spor kulüplerinin kuruluşunda Saint Joseph Lisesi (öğrenci ve mezunları da) bulunmaktadır. 1922 yangınında ise İzmir Saint Joseph binası yanınca frerler okulu Alsancak’taki Saint-André Okuluna taşır. Keza bugün Kadıköy Yeldeğirmeni’nde bulunan ve Atatürk’ün emriyle kurulmuş olan Kemal Atatürk Anadolu Lisesi eskiden Saint Euphemie Koleji, Saint Joseph’in ilkokulu olan Saint Louis ise bugünkü barındırma merkezi (yetimhane) olan binalardır.

1783 Saint Benoit Lisesi yine iş dünyasına (genel yayın yönetmenimiz de dâhil) önemli isimler kazandırmış okullardan biri. Lazarist rahiplerince kurulmuş olan okul, Karaköy’deki galata bankerlerine ve ticaretin kalbine beş dakika uzaklıkta. Nitekim gazetemizin ve Elen Ticaret Mektebi kitabının yazarı Arzova (ve kardeşim) aynı liseden mezun.

“Osmanlı hükümeti Ticaret Bakanlığı İstanbul’da bir resmî ticaret enstitüsü kurmaya teşebbüs ettiği zaman bu hususta Frère’lerin Ticaret Enstitüsü müdüründen malûmat ve öğüt istenmiştir. Resmî Ticaret Okulunun programları ve teşkilatı, bazı teferruat farklarıyla beraber Kadıköy’ündeki Frère’ler Ticaret Enstitüsünden kopye edilmiştir.” (Polvan 1952:193 ve Aksoy 2015).

İzmir’de 1800’lerin sonunda İtalyanların kurduğu Ticaret Mektebi ve 1872 yılında İngilizlerin yine İzmir’de kurduğu İngiliz Ticaret Mektebi yine ülkemizdeki ilk ticaret ve meslek okullarından bazılarıdır.

Özeçoğlu (2009) tezi ve Aksoy (2015) makalesi ve Erdoğan (2019) makalesi detaylı bilgi isteyenler için Burak Arzova dışında akademideki önemli diğer kaynaklardan. Arzova’nın kitabı online tüm kitapçılarda bulunabiliyor.

 

 

 

Siz de yorumunuzu yapın

Tüm Yorumları Görün