İki sene önce, 2018 Dünya Kupasıyla, futbol hayatımıza giren VAR Sistemi hâlâ tartışılmaya devam ediyor. Hakemlere yardımcı olması amacıyla yeşil sahalara getirilen mini ekran, tartışmalı pozisyonları hakemlerin gözüne seriyor ve kritik kararları değiştirebiliyor. Peki, hangi kararlarda VAR etki edebiliyor? VAR sistemi ne zaman devreye girebiliyor? Bütün karışıklıkları biraz olsun giderebilmek amacıyla kısa bir derleme yapmaya çalıştım.
Öncelikle, ‘Video Yardımcı Hakem’ yani İngilizce ismiyle Video Assistant Referee (VAR) ülkemize 2018-2019 sezonunda Lefter Küçükandonyadis Sezonuyla liglerimize giriş yaptı. Sistem, tahmin edilebileceği gibi, kullanıldığı ilk günden itibaren birçok tartışmayı da peşinden sürükledi. FİFA’nın Video Yardımcı Hakem sistemini kullanma amacı aslında hakem hatalarını sıfıra indirmek değil, “kritik” hakem hatalarını azaltabilmek. VAR sisteminin en önemli ve karışıklık giderici noktası bu cümleyi kavramakla başlıyor. VAR hataları sıfırlayamaz, sadece kritik hataları aza indirir. Eğer hataları sıfırlayacak bir sistem var olsaydı, hakemlerin sahada kalmasının hiçbir anlamı kalmaz, futbola insan duygusuyla verilen kararların heyecanı da yok olurdu.
VAR nasıl işler?
Sistem kapsamında, ülkenin futbol federasyonu tarafında karşılaşmaya klasik dört hakem ataması yapılmasının ardından VAR sisteminin başına da bir hakem ve bir yardımcı hakem atayarak döndürülür. Örneğin, Türkiye Futbol Federasyonu Fenerbahçe-Antalyaspor maçına bir orta hakem, iki yan hakem, bir de 4. hakemi atamasının yanı sıra, bir asil bir de yardımcı VAR hakemi atar. VAR hakemleri VAR odasının bulunduğu federasyon binasının içinde oturup, canlı olarak maçı takip ederler ve telsiz sistemiyle gerektiği zamanlarda maçı yöneten canlı hakem ile iletişim kurarlar.
Peki, VAR neye bakar?
Şöyle başlayalım; çok açık ve net… VAR korner, taç, sarı kart ve kırmızı kart gerektirmeyecek, ceza sahası dışındaki hiçbir faule etki edemez ve bunun için hakemi uyaramaz. VAR’ın hakemi uyaracağı kurallar şunlardır:
Tabii unutmadan, VAR sistemi yukarıdaki pozisyonlarda gördüğü yanlış kararları ancak ve ancak hakeme ‘inceleme’ başlatabilme amacıyla uyarabilir. Orta hakem ise gerekli görürse pozisyonu izlemeye gidebilir ve istediği kararı verebilir. Yani aslında VAR sistemi karar verici değil tamamıyla uyarıcı ve yardımcı bir sistemdir. Son karar da her şekilde orta hakemdedir. Tabii burada ilk maddeye, yani ‘gol / gol değil’ maddesine bir parantez açmak gerekiyor. Gol eğer yanlış taçtan veya kornerden gelirse VAR bu golü iptal edemez zira bu olay VAR’ın inceleme alanının içinde olan hatalar örneğine girmez.
VAR’ın geçerlilik süresi nedir?
Bu sorunun kendisi de cevabı kadar karışık aslında. VAR sistemi bir pozisyona top yeniden başlayana kadar bakabilir ve müdahale edebilir. Yani örneğin, Galatasaraylı bir oyuncu Fenerbahçeli bir oyuncuya sert bir müdahalede bulunudu ve hakem o pozisyonu sarı kart ile değerlendirdi. Ardından top taca çıktı. VAR, o top taçtan tekrar oyuna girene kadar durumu değerlendirip hakemi uyarmalı ve oyundan ihraç var ise hakeme bildirim göndermelidir. Eğer top taçtan oyuna girerse hakemin verdiği karar hatalı olsa bile VAR hakemi uyaramaz ve ekrana gitme tavsiyesi veremez. Top hatalı karardan itibaren durup tekrar oyuna girene kadar karar verilmesi gerektiğinden VAR sisteminin bir o kadar hızlı çalışması çok önemli bir olay. Premier Lig’de VAR’da bekleme süresi on saniyelerken Türkiye’de bu süre bir dakikaya kadar çıkabiliyor; bu da oyunun soğumasına, durgunlaşmasına sebep oluyor.
Bana kalırsa VAR iyi ki geldi. Kritik hatalarda soru işareti kalmıyor ve hayat etkileyen kararları değiştirebiliyor. Sadece biraz daha futbol dünyasına kurallarının net olarak açıklanması gerektiğine inanıyorum.
