Komo el ladino salvo una vida en el olokosto

Dora NİYEGO Judeo-Espanyol
20 Aralık 2017 Çarşamba

Moris Albahari es un judio sefardi de Sarajevo. El Ladino, su lingua maternal, lo ayudo a salvarse en el Olokosto. Moris empleyo el ladino para komunikar kon un koronel italiano, ke le ayudo a eskonderse en un refujio del Partizan, despues ke se fuyo del treno.

Tambien en el anyo 1944, Moris avlo en ladino kon un pilot ke saviya el espanyol de los Estados Unidos. Moris les ayudo a irsen a sus bazas. El pilot estava kon sus amigos. Se supsonaron de Moris. Moris pudo darles a entender ke el es judio sefardi, i les ayudo a irsen a un aeropuerto seguro de Partizan.

En 1941, Moris i su famiya i otros judios yugoslavos fueron deportados en un treno a los kampos de konsantrasion. Akel anyo, Moris teniya onze anyos.

“En la estasion de los trenes de Piedor, rankontri mi profesor de muzika de la eskola primera. El mos disho de fuyirmos del treno kon mi famiya. Mos dio un palo de fierro, i mos disho de avrir un burako en el treno para pueder fuirmos, porke si no, mos ivan a matar. Mi padre izo lo ke le disho el ombre. Yo me fuyi el primero. El profesor mos aviya dicho ke en el kamino puediyamos rankontrar una kamyoneta italiana. Kuando topi la kamyoneta, me eskondi detras. Kuando me toparon, avli en Ladino kon un kolonel Italiano. El me yevo a la rejion italiana de Yugoslavia. El ladino i el italiano son linguas ke se asemejan muncho. Kuando arivimos aya, el kolonel me disho ke no tenga mas espanto, i ke aya era un lugar seguro. Estava solo. No saviya ande estavan mi padre i mi madre. Kada demanyana, kuando me espertava, bushkava partizanos. Kuando me ambezi ke el puevlo de aya era partizan, me desidi de kedarme aya’.

‘En el anyo 1944, rankontri un avion italiano, kon soldados avlando en inglez. Los almanes aviyan avrido fuego al avion. Munchos soldados aviyan murido. Estos sinko pilotes aviyan abashado kon parachutes del avion. Me aserki de eyos. Los ombres eran amerikanos. Se supsonaron de mi. Les dishe ke yo so partizano. Akel tiempo, dainda no savia ingles. Les avli en ladino. Entre eyos, aviya un piloto ke saviya espanyol. Solo kon el, pude komunikar. Me demando komo es ke avlo espanyol. Le dishe ke yo so sefardi. Kualo es sefardi me demando. Sefardis son los judios ke se fuyeron de la Espanya despues de la engizisyon, i ke se enstalaron en la Turkiya, en el Imperio Otomano, les dishe. Despues les dishe ke aviya una baza partizana a 20 km de aya. Los yevi a los pilotos a la baza de partizan en Ribnik, i de aya, los pilotos se fueron a un porto en la kosta Adriatika, i se fueron kon barka a sus baza en Bari, en Italia’.

Dos anyos i medio, Moris no supo ande estavan su madre i su padre. Kuando la gerra eskapo, Moris entro a una eskola partizana. Su padre se ambezo ande estava su ijo, i vino a verlo. Ma malorozamente, su madre aviya murido.