Kayıp Yahudilerin izinde bir kâşif

Her şey Michael Freund’un altı yıl kadar önce Güney Amerika’ya çıktığı seyahat ile başladı. Küçük bir kano ile Peru’da Amazon Nehri’nde yol alırken yaklaşmakta olan kanolarda tuhaf bir şey dikkatini çekti: kanoların üzerindeki isimler Fas Yahudilerine özgü Ben-Zaken, Levi, Ben-Şuşan gibi tipik isimlerdi. Freund kaybolmuş bir Yahudi grubunu keşfetmişti.

Michael Freund; “Bölgede bir kasabayı gezerken, yolda içecek satın almak için durduk. Kapının birinde ‘Ben Shimol Ailesi’ yazısını görünce kapıyı çaldım, 80 yaşlarında bir adam kapıyı açtı. Ona; ‘Ben İsrail’denim’ deyince heyecanlandı ve ‘Ben Yahudi’yim, babam da Yahudi’ydi’ diye yanıt verdi” sözleri ile bu rastlantıyı anlatıyor.

Yaşlı adam Freund’u evine davet etti ve ona babasının bir fotoğrafını gösterdi: Peru’lu bir kadınla evlenmiş bir Fas Yahudi’si. Yaşlı adama babasından sadece soyadı ve oğluna ezberlettiği On Emir kalmıştı. Amazon’un derinliklerindeki bir kasabada yaşlı bir adam Freund’e ezbere bildiği On Emri tek tek söylüyordu.

Son yıllarda bunlar gibi kayıp birkaç yüz Yahudi İsrail’e göç etti ve Yahudi dinine kabul sürecinden geçti.

 İspanya’daki Ağlama Duvarı

İsrail’e ABD’den göç eden Michael Freund, gizli Yahudilerin soyundan gelenleri bulmayı kendine misyon edinmiş bir kişi. Bu amaçla kendi maddi olanaklarıyla kurduğu ‘Shavei İsrael’ adlı kuruluşu bağışlarla daha etkin hale getirmeye çalışıyor. Dünyanın çeşitli ülkelerinde etkin olan bu kuruluş İspanya, Portekiz ve Güney Amerika’da Marranos’ların soyundan gelenlere yardımcı oluyor, Çin gibi ülkelerde kayıp Yahudileri arıyor.

“Tarih sürecinde unutulmuş, ancak Yahudiliklerini unutmamış bu toplumlara  yardımcı olmaya kendimi mecbur hissediyorum. Yıllar önce İspanya’da Palma de Mallorca’yı ziyaret etmiştim. Palma’nın eski kent bölümünde bazı insanların bir duvarın yanından geçerken duvarı okşayıp, öptüklerine şaşkınlıkla tanık oldum. Bu duvarın bir zamanlar var olan Palma Sinagogu’nun yıkıntıları üzerine inşa edilmiş ve Mount Zion adıyla bilinen kilisenin duvarlarından biri olduğunu öğrendim. Duvarın alt kısmı sinagogun gerçek kalıntısı. Bu nedenle Katolikliğe geçmiş Palma Yahudilerinin neslinden gelenler eski alışkanlıklarını sürdürüyor, duvara değdirdikleri ellerini öpüyorlar” sözleri ile Freund tanık olduğu çok ilginç bir gerçeği dile getiriyor.

Michael Freund, bu güne dek Yahudi soyundan gelen binlerce kişiye köklerine dönmeleri için yardımcı oldu. Bu amaçla Kudüs’te anneannesinin annesi Dr. Miriam Freund-Rosenthal’in adını verdiği “Machon Miriam Jerusalem Seminary” adlı din değiştirme enstitüsünü kurdu. Bu enstitüde binlerce Latin Amerika, İspanya ve Portekizli, Yahudi köklerine geri döndü.

Yapılan araştırmalar, dünyada halen milyonlarca Marranos yaşadığını ortaya koyuyor. Ataları engizisyonlarda din değiştirmek zorunda kalan, Yahudi geleneklerini yüzyıllardır sürdüren toplumlar… Ancak Güney Amerika’da Marranos’lar dışında Freund’un dikkatini çeken başka toplumlar da var. Peru’nun kuzeybatısında Trujillo’da yaşayan İnka Yahudileri.

Freund deneyimlerini şu sözlerle anlatıyor: “Oraya vardığımda bir sürprizle karşılaştım; bir grup İnka Yahudi’si beni beklemekteydi. Onlar kendilerini ‘Bnei Moshe’ (Musa’nın Çocukları) olarak adlandırıyor, erkekler başlarında kipa, kadınlar sade kıyafetler içinde, ellerinde İsrail bayrakları İbranice şarkılar söylemekteydiler. Topluluğun başkanı olan Luhan Aquilles, bizi mavi-beyaz boyanmış, üzerinde Davud Yıldızı motifi bulunan bir otobüse bindirdi. Kentin biraz dışında bir kasabaya vardık. Burada bir çeşit kibutz kurmuşlardı. Topluluk, Yahudiliğin gereklerine uygun bir yaşam sürebilmek için buraya taşınmıştı. Bizi sinagoglarına götürdüler. Akşamüstü duası okunmaktaydı. Gözlerimi kapadım, bir an nerede olduğumu unuttum; Trujillo’da mı, İsrail’de mi?”

 Çin’de Mezuza

Kaifeng tipik bir Çin kenti.  Hiç kimsenin orada Yahudilerin soyundan gelen toplumları bulma beklentisi yoktur. Oysa Freund Kaifeng’te Yahudi köklerine bağlı kalmaya çalışan toplumlar buldu. Freund; “Bir gün kent sokaklarında gezerken, bir evin kapısında bir mezuza dikkatimi çekti. Bu Çin’de sıkça rastlayabileceğiniz bir şey değildir. Kapıyı çaldım, 80 yaşlarında Zhao adlı bir kadın açtı. İçeri girdiğimde bu mütevazi evde özenle sergilenmiş bir Kiduş bardağı, duvarda Davud Yıldızı gibi Yahudi objelerine rastladım” sözleri ile ilginç bir rastlantıyı anlatıyor.

Zhao, Kaifeng Yahudi toplumunun o sokakta oturan son üyesi olduğunu, diğerlerinin kentin farklı bölgelerine taşındıklarını, köklerine ve Yahudiliğe merak salan kızının İsrail’e göç etmeye hazırlandığını anlattı.

Aynı gün Freund, aralarında Zhao’nun kızının da bulunduğu bir grup genç Çinli Yahudi ile bir araya geldi. Bu gençlere İsrail’e giriş vizesi sağladı. Aldıkları bir yıllık eğitimin ardından Yahudiliğe geçen o gençler günümüzde Kudüs’te yaşıyor, bir kısmı da İbrani Üniversitesi’nde eğitim görüyorlar.

Michael Freund’un başarıları bu kadarla bitmiyor. Birkaç yıl önce Rusya’nın güneyinde Vysoky kentini ziyaret ediyor. Amacı iki yüzyıl kadar önce Yahudiliği seçen Rus köylüleri Subbotnik Yahudileri’nin soyundan gelenleri yakından görmekti. Subbotnik Yahudileri’nden günümüzde en çok tanınan simalar arasında İsrail eski Genelkurmay Başkanı Rafael Eitan, İsrail Kuzey Bölgesi eski Emniyet Müdürü Alik Ron bulunmaktadır. Vysoky kentinde tanıştığı Subbotnik Yahudileri’nden Tanya adlı bir kadın, tüm ailesinin İsrail’e göç ettiğini anlattı.

 Karşılaştığı diğer Yahudiler antisemitizmden şikayet ettiler ve kendisine İsrail başbakanına (o dönemde Ariel Şaron’du) iletmesi için bir mektup verdiler. Mektupta İsrail’e göç etmeleri için kendilerine olanak sağlanmasını talep etmekteydiler. Kısa bir süre sonra bu mektubun altına imzasını atan 20 ailenin göç etmesi sağlandı, aralarında Tanya da vardı.

 İsrail’in kayıp kavmi

Michael Freund, Yahudi soyundan gelen toplumları köklerine döndürmekte en etkin kişilerden biri. Bu toplumlar onu tanıyor ve dünyanın her yerinden ona ulaşıp kendilerini ziyaret etmesini rica ediyorlar. Bu süreç 15 yıl önce Freund’un New York’tan İsrail’e göç etmesi ile başladı. Binyamin Netanyahu’nun ilk başbakanlığı döneminde, İletişim Bakanlığı’nda görevliydi. Günün birinde Hindistan’ın kuzeybatısından, Bnei Menashe toplumundan başbakana gönderilen bir mektup nasılsa Freund’un ofisine ulaştı. Bnei Menashe topluluğu, İsrail’in kayıp kavmi mensubu olduklarını iddia ediyor, daha önce gönderdikleri mektuplara yanıt almadıklarını söylüyorlardı. Durumu araştırdıktan ve toplum üyeleri ile bir araya geldikten sonra Freund, İçişleri Bakanlığı’nın 100 kişinin göçüne, din değiştirip vatandaşlık kazanmasına izin vermesini sağladı.

Daha sonra kurduğu ‘Shavei Israel’ kuruluşu Hindistan’da Bnei Menashe’nin dini eğitimi için merkezler kurdu. İki  yıllık bir araştırma döneminin ardından 2005 yılının Mart ayında İsrail Sefarad Başhahamı Shlomo Amar bu topluluğun gerçekten de Yahudi soyundan geldiğini kabul etti. Böylelikle son 10 yıl içinde 1.700 Bnei Menashe, İsrail’e göç etti. Halen 7.232 kişi de Hindistan’da göç etmeyi bekliyor.

 Yediyot Aharonot/Itamar Eichner

(kısaltılarak derlenmiştir)