Dört özel Şabat - dört özel Peraşa(4): ŞABAT AHODEŞ

Şabat Ahodeş’de sinagogda çıkartılan ek Sefer Tora’dan okunan Ahodeş Peraşası,(Şemot 12:1-20); Tanrı’nın, Mısır’dan çıkıştan iki hafta önce Moşe ve Aaron’a söylediklerinden bahseder. Yahudi halkına verilen ilk mitsva olan Roş Hodeş-Yeni Ay- konsepti ile oluşturulacak Yahudi takviminde Nisan ayının ‘ayların başı’ olarak kabul edilmesi, Nisan ayının 10’unda her ev halkının kurbanlık, bir yaşında bir davar edinilmesi ve bu kurbanlığın 14 Nisan’a kadar gözetimde tutulması, 14 Nisan akşamı kurban olarak kesilip kanının kapı pervazlarına ve kirişlerine sürülmesi anlatılır. Buna ek olarak daha sonra kesilen kurbanlığın matsa ve acı otlar ile Pesah kurbanı olarak yenilmesi, kapı pervazlarına kurban kanı sürülmüş olan evlerin, ‘behorların’ ölümü belası sırasında atlanacağı, bu günün nesiller boyunca hatırlanacağı belirtilir. Bunun yanında yedi gün boyunca mayalı gıdalar tüketmekten kaçınılması ve bunun bir gün öncesinde evlerin mayadan tamamen temizlenmesi, yedi gün boyunca evlerde kesinlikle maya bulunmaması gerektiğinden söz edilir.

Bunların hepsi Mısır’da kurtuluşumuzdan hemen önce gerçekleşir. Her Nisan ayı, içinde bizim için neşe ve ruhsal kurtuluş potansiyeli barındırır.

Mısır’dan Çıkış - Bugün

Nisan ayı ve Pesah Bayramı sadece 3332 yıl önce halkımızın Mısır’dan kurtuluşu ile ilgili değil, bugünkü, her günkü ruhsal kurtuluşumuzla ilgilidir. Pesah olaylarının anlatıldığı ve Pesah’ın ilk iki gecesi tüm aile masanın etrafında okuduğumuz Agada kitabı bize :”Kişi, her nesilde kendisini Mısır’dan çıkmış gibi görmelidir” diye öğretir. Her neslin farklı bir mücadele ile karşı karşıya kaldığı gerçeğiyle, halkımızın deneyimlerinden bize aktarılan önemli prensiplerin yerine getirilmesinin ne kadar elzem olduğunu tekrar tekrar idrak ederiz: “Yabancılara hakaret etme ve baskı kurma, Mısır’da siz de birer yabancıydınız.” (Şemot 22:20)Bu çerçevede farklı sebeplerle dışlananları, ezilenleri, eşit bireyler olarak Yahudi toplumuna geri kazandırmaya çalışmalıyız. Gerçek eşitlik sadece bir kişinin Seder masasında iki gece boyunca yer almasına izin vermek değil, aynı zamanda hayatımızın içinde de yer almasına izin vermek,ona sevgi ve kabul ile yer açmak anlamına gelir.

Dört Özel Şabat - Dört Özel Peraşa

Roş Hodeş Adar’dan önce (veya tam Roş Hodeş Adar’da) başlayan ve Şabat Şekalim, Şabat Zahor, Şabat Para ve Şabat Ahodeş’ten oluşan ve Pesah Bayramı’na hazırlık yolunda Nisan ayının başlarına kadar uzanan bu dörtlü serinin arasındaki ilişkiyi, R.Shlomo Riskin şöyle özetler:

İlk özel Şabat, her Yahudi’nin Mişkan’a yarım şekel verme yükümlülüğünden bahseden Şabat Şekalim’dir. Bu bir bağlılık eylemini simgeler: Tanrı ve İsrailoğulları arasındaki binlerce yıllık güçlü antlaşma, Tanrı’yı aramıza getirmek için yarım şekel vererek oluşumuna katkıda bulunduğumuz sinagoglar, yardım kuruluşları, eğitim ile günlük hayatımızdaki yerini alır. Finansal bağlılık aynı zamanda (alyans ile sembolize edilen) geleneksel alahada nişanlanmayı simgeler.

Purim’den hemen önceki ikinci özel Şabat, Şabat Zahor’dur: Mısır’dan çıkarken, en zayıf oldukları anda hiç bir sebep yokken Yahudi halkına saldıran, kötülüğün simgesi Amalek’i yok etmeyi “hatırla”. Şabat Zahor her zaman Purim’den önce gelir, çünkü Şuşan’da iki tehdit vardı; biri dışarıdan, Amalek’in soyundan gelen Aman’dan, diğeri de içten, asimilasyon uykusunun derinliklerine dalan, kim olduklarını, nereden geldiklerini, kültürel miraslarını, Tanrı ile anlaşmalarını unutan Yahudilerden geliyordu.

Şekel ile Tanrı ile nişanlanan İsrailoğulları, Amalek’in cazibesine yenik düştü. Onlar için altının, gösterişin ve yasakların cazibesi, Tanrı-damadın yerini aldı.

Üçüncü özel Şabat, Para ise, arınma sürecini sembolize eder. Kendilerini kirletmiş olan İsrailoğulları’na, ritüel kirliliğin ölümden yani en yüksek tuma derecesinden kaynaklandığı durumlarda bile, onları ruhsal olarak temizlemesi için Tanrı’nın Kızıl İneği sağladığını, bu durumlarda bile arınmanın mümkün olduğunu hatırlatır.

Son olarak, bu Şabat’ın özel peraşası Şabat Ahodeş, bizi yeni bir başlangıç umuduna, imkanına götürüyor. İbranice ay kelimesi ‘Hodeş’, ‘hadaş-yeni’ ve ‘hidush-yenilenme’ ile bağlantılıdır. Aslında ay, değişim ve yenilenmenin habercisidir, tamamen karanlıktan dolgunluk ve mükemmellik durumuna geçebilme yeteneğidir.

Şekalim, Zahor, Para ve Ahodeş serisinde yolculuk, bağlılık ve sevgi ile başlar, başarısızlık ve günahla tökezler ve arınma ve yenilenme olasılığı ile sona erer. Bu aşamalar, özgürlük festivalinde doruğa çıkan bireysel ve ulusal özgürlüğün ,Pesah Bayramı’na, kurtuluşa götüren anlamlı yolculuğun yolunu çizer.

“Bu ay sizin için ayların başı olacak. Yılın ayları açısından bu ay sizin için birincidir.” (Şemot 12:2)

Zamanının efendisi olmak

Bu pasukta İsrailoğulları’na bir ulus olarak verilen ilk mitsva; zamanı takip etmek, yılın başlangıcını ve her ayın başlangıcını ilan etme mitsvası yer almaktadır. İsrailoğulları, ancak özgür bir ulus olduktan sonra, artık kendi zamanlarının efendisi olabildiler. Köleyken, zamanları Mısır’a aitti. Özgür ve zamanları kendilerine ait olan bir ulus olarak bu özgür zamanlarında yaptıkları, artık onların kimliklerini belirleyecekti.

Kendi zamanımızın efendisi olma kavramı Yahudi geleneğinin merkezinde yer alır. Yahudi değerleri, düşünceleri ve eylemleriyle ilgili bir dizi temel ifade içeren Pirke Avot (Bilgelerimizin Öğretileri), zamanımızla ne yaptığımızın bilincinde olmamız için sayısız tavsiyeler içerir. Elimizde olan zamanı Tora öğrenmek, anlamak ve uygulamak için (Avot 1:13, 2: 5, 3: 3, ve diğerleri) tam olarak kullanmamız ve sahip olduğumuz günlerimizden tam olarak yararlanmamız için bizi teşvik eder (2: 2, 2:15, 4: 16-17 ve diğerleri).

Zaman sınırlı olduğu için, zamanın geçmesini pasif olarak seyretmek, zaman öldürmek, zamanımızı boşa harcamak, bizim için yeterli değildir. Yahudi geleneği, zamanımızı aktif olarak anlamlı ve iyi davranışlar, cömertlik,başkalarında her konuda yardım, Tora eğitimi ve kişisel gelişim ile doldurmamızı gerektirir. Bize verilen en değerli hediyelerden biri olan zamanı bu şekilde değerlendirerek Mısır’dan çıkışımızı kutlar, kurtulup sadece özgür birer insan değil, Tanrı’nın benzeyişinde yaratılmış olmaya layık birer insan olarak davrandığımızı tescillemiş oluruz.

Hayatımızın içinde olan Tanrı

Nisan ayı, Yahudi zamanının doğuşunu simgeler ve Tora’da ‘Ayların Başı’ olarak belirtilir. Kralların saltanat döneminin başlangıcı ve Yahudi aylarının başlangıç noktasıdır. 1 Nisan, birinci ayın başlangıcıdır ve diğer aylar Nisan’a göre sıralanır. Birinci ay Nisan, ikinci ay İyar, üçüncü ay Sivan gibi…

Aslında Tora’da Nisan ayının veya diğer ayların isimlerine rastlamayız. Bunlara Tora’da ilk ay olarak belirtilen Nisan ayından başlayarak sadece birinci, ikinci, üçüncü ay vb. denildiğini görürüz.

Ramban, ayların sadece planlama uğruna değil, Mısır’dan Çıkış’a dikkatimizi yoğunlaştırmamız, onu sürekli aklımızda tutmamız için Mısır’dan Çıkış’ın gerçekleştiği Nisan ayından başlayarak sayıldığını belirtir. Aynı şekilde İbranicede haftanın günleri de Şabat başlangıç noktası olarak adlandırılır. Şabat’tan sonraki ilk gün, Şabat’tan sonra ikinci gün vb. denilir. Şabat’ı merkez alan haftanın günleri sürekli olarak dünyayı Tanrı’nın yarattığını bize hatırlatır.

Aylar bize Tanrı’nın tarihimizin, aslında her günümüzün içine nasıl dahil olduğunu hatırlatıyor. Bazıları Tanrı’nın evreni yarattığını ve daha sonra doğal yasalara göre kendi kendine işleyişine bıraktığını düşünebilir. Aylar, Tanrı’nın her daim dünyanın işleyişine dahil olduğunu hatırlatmak için Tanrı’nın Yahudiler’i Mısır’dan kurtardığı Nisan ayından başlar. Bu yüzden her ayın başında Tanrı’ya şükran ve övgü şarkıları olan Allel’i söylüyoruz.

Pesah yaklaşırken, uzun bir yapılacaklar listesiyle karşı karşıya kalırız. Bayram hazırlığı çerçevesinde yapacaklarımız angarya ev işleri değil, Ebedi Kurtarıcımıza teşekkür etmemize ve O’nunla bağlantı kurabilmemize, bağlantıda kalabilmemize yardımcı olan ve günlük yaşamın içinde varolan araçlarımızdır.

Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya konu hakkında fikir vermek amacıyla; Şemot, Vayikra, Yahudilik Ansiklopedisi, Sidur kol Yaakov, The Book Of Our Heritage kitaplarından ve www.ou.org; www.chabad.org; www.torah.org; https://jewishstandard.timesofisrael.com; https://blogs.timesofisrael.com; https://jewishjournal.com sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.

*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.