´Altına hücum´ ile doğan Yahudi cemaati: Alaska Yahudileri

Alaska’da Yahudilerin tarihi, 1867 yılında başlayan ‘Altına Hücum’ furyası ile “Emperyal Kürk Tüccarları” olarak tanınan, Yahudi kürkçülerin Rusya’dan gelmesiyle başladı. 1880’li yıllarda bölgede daimi bir Yahudi cemaati oluştu. Alaska Yahudileri ticarette ve politikada önemli bir rol oynadı, aralarından belediye başkanı, yargıç, senatör ve valiler çıktı.

Sara YANAROCAK Kültür
8 Ekim 2019 Salı

Başlangıç

İlk Yahudiler, Rus kâşif Vitus Bering ile Alaska’ya geldi. Rus Çarlığı döneminde, Alaska Yahudileri tüccar ve işçi sınıfındandı. 1860’larda San Francisco Yahudileri, Alaska’daki Rus-Amerikan şirketi ile geniş ticari bağlar geliştirdi ve pek çok Yahudi kürk tüccarı bölgeyi düzenli olarak ziyaret etti. ABD’nin Alaska’yı 1867 yılında Rusya’dan satın almasından kısa bir süre sonra, Yahudi tüccar, madenci ve kürk satıcıları yeni bölgeyi araştırmak için San Francisco’dan akın ettiler. San Franciscolu Lewis Gerstle ve Louis Sloss, 1868’de Alaska Ticaret Şirketini kurdu. Şirket, vapur taşımacılığını geliştirdi ve Alaska’nın ilk maden girişimlerinin bir kısmını finanse etti.

Polonyalı göçmen Solomon Ripinsky, Alaska’ya 1884 yılında geldi. Yahudi öncülerin görevlerini organize etti. Hukukçu, öğretmen, ticari ilişkileri sağlayan iş bitirici, posta hizmetleri için görevli, noter, avukat, seçilmiş bir kongre delegesi ve ABD komiseri atanmasına ön ayak oldu. Mt. Heines’te oturan Ripinsky ayrıca komiserlik görevine seçildi.

Juneau’nun ilk Yahudi yerleşimcileri Robert Gottstein ve eşiydi (1885). Oğulları Jacob, 1915 yılında Anchorage bölgesi kurulduğu zaman Alaska’ya geldi. Ortağı ile birlikte JB Gottstein şirketini kurdu.

‘Altına Hücum’ Yahudi göçmenler için çekim alanı oluyor

Yahudilerin Alaska’da dükkân, hukuk büroları ve madencilik acenteleri açmaya başlaması ile 1890’ların sonlarında büyük miktarlarda Yahudi göçü almaya başladı. ‘Altına Hücum’ fırtınasının yatışmasından sonra dahi, birçok Yahudi Alaska’da yaşamaya devam etti. Klondike’da, altın telaşının doruğunda 200 kadar Yahudi yaşıyordu. Yukon bölgesindeki Dawson City, bölgenin ilk Yahudi hizmetlerinin bulunduğu yerdi (1898). Klondike’ın mezarlığı Bet Chaim’in küçük Yahudi bölümü 1902’de kurulmuş ve daha sonra, Yukon’daki Yahudi Kurumunun çabaları ile 1998’de restore edilmişti.

‘1900 Nome Altın Patlaması’ sırasında, 60 kadar Yahudi Roş Aşana Bayramı için bir araya geldiklerinde, Yahudi cemaati oluştu. 1901 yılında cemaat, devletin ilk Yahudi örgütü ‘İbrani Yardımsever Topluluğu’nu kurdu. Yıllarca izole yaşayan topluluk, I. Dünya Savaşı’ndan sonra geriledi.

1904’te Fairbanks’taki bir grup dindar iş adamı bir cemaat düzenledi ve bir yıl sonra – hâlâ Alaska Yahudilerinin yegâne mezarlığı olan - bir arazi edindi. 1908’de Bikur Holim Derneği kuruldu. 1998 yılında Alaska Klondike’a gelen ve yarım yüzyıl boyunca hahamlık hizmeti veren, Litvanyalı Robert Bloom’un sinagog olarak da hizmet verdiği, kendi evinde ibadetler gerçekleştirildi. Alaska’daki Yahudi Refah Kurulu Başkanı, Alaska’da bir hava üssünün kurulmasında aracı olan, Alaska Üniversitesinin kurucusu (1918) ve R Board’un tüzük üyesi Jessie Spiro Bloom, Fairbanks Ana Okulunu ve ilk Alaska Kız İzci Bölümünü (1925) kurdu.

1906’da Abe Spring, Rusya’da zulüm gören Yahudiler için, Alaska’nın bir sığınak yeri olmasını önerdi. Ancak Rus pogrom mağdurlarının Alaska’ya yerleşmesine izin verilmesi önerisi, ABD Kongresi tarafından reddedildi.

Beth Shalom Simnagogu

40’lı yıllardan sonra

1940’lardan 70’lere kadar Yahudi nüfusunun çoğu, Anchorage’daki Elmendorf Hava Kuvvetleri Üssünde hizmet veren hahamlar dâhil, Yahudi personelden oluşuyordu. 1970’ten 2001’e kadar, Yahudi nüfusu çarpıcı bir biçimde arttı. Çoğunlukla sessiz geçen bu yaşam tarzı, 190 kişilik bir nüfustan 3.400 kişiye ulaştı.

2013 itibarıyla Alaska’da yaşayan yaklaşık 6.150 Yahudi, Alaska’nın nüfusunun yüzde birinden azını oluşturuyor. Yahudi nüfusunun dörtte üçünden fazlası üç büyük şehirde (Anchorage, Fairbanks ve Juneau) yaşıyor. Sitka, Homer, Ketchikan, Soldotna, Haines ve Bethel’de küçük topluluklar mevcut. Başkent Anchorage’da faal olan iki sinagog bulunuyor: Reform Cemaati Beth Shalom ve Ortodoks Lubavitch Yahudi Merkezi. Beth Shalom Sinagogu 1958’de kuruldu. 1982’de inşa edilen şimdiki mekân ise ülkenin en büyük sinagogudur. 1984-2000 yılları arasında, Haham Harry l. Rosenfeld, Beth Shalom’un hahamıydı.

Lubavitch ‘Alaska Yahudi Kampüsü’ olarak adlandırılır. 1991’de kurulan Anchorage Yahudi Merkezi, Habad hahamı Yossi ve eşi Esty Greenberg’in liderliğindeki tek Ortodoks cemaatinin mekânıdır. Temmuz 2013’te Kampüs, Alaska Yahudi Müzesi ve Kültür Merkezinin törenle açılışını yaptı. Fikri 2004 yılında ortaya atılan müze, Alaska’nın Yahudi yaşamına ve Yahudilerin Alaska’ya katkısını betimleyen sergiler düzenliyor. Müzenin açılış sergisi, 1950 yılında Yemen Yahudilerini İsrail’e getirilmesi için düzenlenen ‘Uçan Halı’ operasyonunda Alaska Hava Yolları pilotlarının oynadığı rolü gösteren ‘On The Wings of Eagles / Kartalların Kanatları Üzerinde’ adlı sergiydi. Senatör Mark Begich, Kongre Üyesi Don Young ve Anchorage Belediye Başkanı Dan Sullivan, 4 Temmuz 2013 tarihinde müzenin açılışında hazır bulundular.

Alaska Yahudi Müzesi

Juenau’daki, Reform Cemaati Sukkat Shalom, ilk sinagog binasını, halka açık yerlerde ve üye evlerinde faaliyet gösterdikten bir yıl sonra satın aldı. 2011’de cemaat, ilk defa haham için bir konut oluşturdu böylece cemaat farklı bir dönüm noktası yaşadı.

Fairbanks Reform Cemaati veya ‘Or Hatzafon / Kuzey’in Işığı’, Kuzey Kutup Dairesinin sadece 125 mil güneyinde bulunan, dünyanın en kuzeydeki sinagogu olarak anılıyor. Her yıl şubat ayında, sinagog ‘En Uzak Kuzey Yahudi Film Festivali’ düzenliyor.

Yahudiler, Alaska’ya ilk yerleştikleri zamandan beri, politik hayatta öne çıktılar. Anchorage’ın ilk Belediye Başkanı Leopold David’di. David, “Alaska devletinin babası” olarak adlandırılır zira kendisi Alaska’nın bir eyalet haline gelebilmesi için yoğun bir şekilde lobi yapmış ve bunun sonucunda 25 Kasım 1958’de ABD Senatosunun ilk Alaska senatörü olarak seçilmişti. Birkaç yıl sonra Zachariah ‘Zach’ J. Loussac, Anchorage Belediye Başkanlığına seçildi. Alaska’nın eyalet olarak onaylandığı 1958’de, eski bölge Valisi Ernest Gruening, ABD senatörlüğüne seçildi. 1965’ten, 1997’ye kadar Jay A. Rabinowitz, Alaska Yüksek Mahkemesinde dört dönem görev yapan, baş yargıçtı. Kendisi Alaska anayasasını düzenleyen, yasal yapıyı tamamlayan kişiydi. Fairbanks Rabinowitz Adalet Sarayı, onun adını taşır. Avrum M. Gross, 1974-1980 yılları arasında, Alaska Başsavcısı olarak görev yaptı. Temmuz 2015’te göreve atanan Anchorage Belediye Başkanı Ethan Berkowitz, bu koltuğa getirilen üçüncü Yahudi’dir. Demokrat Les Gara ve Cumhuriyetçi Jay Ramras, devlet siyasetinde öne çıkan diğer iki Yahudi isimdir.

2017 sonu itibarıyla, Alaska’daki Yahudi nüfusu yaklaşık 5.760 kişiydi idi.

 

 

 

Siz de yorumunuzu yapın

Tüm Yorumları Görün