DÜNYANIN EN GÜÇLÜ KADINI: Janet Yellen

Dünyanın en güçlü kadını Janet Yellen; zira ABD Merkez Bankası’nın (FED) Başkanı olmak demek, dünyadaki tüm piyasa oyuncularının ve hatta siyasetçilerin birçok hareketinin onun ağzından çıkacak sözlere bağlı olması demek. Piyasalarca ‘güvercin’ olarak algılanan, minyon ve sevimli dış görüntüsünün arkasında idealleri doğrultusunda azimle çalışan, disiplinli bir kişilikle tanışmaya hazır mısınız?

Selin SEVİNDİREN Ekonomi
12 Mart 2014 Çarşamba

ÖZGEÇMİŞİ

1946 yılında Brooklyn’de, kitaplarla dolu bir evde öğretmen bir anneden ve doktor bir babadan doğan Yellen’ın lise hayatı ödül ve madalyalarla geçti. Yüksek onur derecesiyle mezun olduğu okulunun gazete editörlüğünü üstlenen, bir yandan briç kursuna devam eden Yellen’ın, üniversitede hangi akademik dalı seçerse seçsin yine en iyisi olacağı belliydi. İleride en yüksek şeref derecesiyle mezun olacağı Brown Üniversitesi’nde, iktisat okumaya karar vermesindeki en önemli birinci etken yardımsever ve adil kişiliği idiyse ikincisi de ülkesine olan sevgisi oldu.

Yellen erkek egemen üniversite ortamında yine parlayan öğrenci oldu; öyle ki Yellen’ın tuttuğu ders notları adeta öğrencilerin ders kitaplarının yerini aldı. Meşhur ekonomist John Keynes’in yardımcısı, sonradan Nobel ödülü kazanacak olan James Tobin’in bir dersinde duyduğu ve onda ahlaki ve sosyal sorumluluk hissi doğuran şu cümlelerle Yellen kariyerini belirledi: “Devletler agresif kamu harcaması yaparak ekonomik durgunluğu giderebilir.” Yale Üniversitesi’nde doktorasını Tobin’in danışmanlığında veren Yellen, daha sonra Berkeley Üniversitesi’nde profesör oldu; ta ki ABD Başkanı Clinton tarafından 1997’de ekonomi ekibine dahil edilene kadar. 

Pek sürpriz olmasa gerek Yellen aynı kendisi gibi bir ekonomist olan ve 2001’de Nobel ödülü alacak George Akerlof ile evlendi ve tek oğulları da ekonomi profesörü oldu. Bir gün, bir gazeteciden Janet Yellen ile röportaj için gelen telefonu Akerlof, bir FED Başkanı’nın eşinden daha evvel hiç duyulmamış bir şekilde cevaplamıştı: “Ben de iyi bir ekonomistim, bana sorun.” 

Yellen 1994’te FED yönetim kuruluna girdi. Ekonomi danışmanları konseyine başkanlık yaptı. İstikrarını bozmayarak San Francisco FED başkanlığının ardından 2010’da FED Başkan Yardımcılığı görevini üstlenerek FED tarihinin tartışılmaz en fazla tecrübeye sahip başkanı sıfatını kazandı.

BERNANKE’NİN MİRASI

Önceki FED Başkanı Ben Bernanke, yıkıcılığı açısından 1929 depresyonuna benzetilen, 158 yıllık Lehman Brothers’ın iflas bayrağını çektiği, 2008 konut balonu krizinin ardından genişlemeci para politikası doğrultusunda, faiz oranlarını %1’den, %0,25-0 aralığına çekti. Bernanke kısa vadeli faizleri daha fazla indirerek ekonomik krize bir fayda sağlayamacağı için pek de alışılagelmemiş iki parasal politika yöntemi kullandı. Birincisi forward guidance denilen sözlü yönlendirme; FED’in herhangi bir ekonomik indikatörün belli bir seviyeye gelince ne yapacağını önceden belirtmesiydi. Örneğin Aralık 2012’de FED, enflasyon %2’nin üzerinde çıkmadığı taktirde, işsizlik oranı %6,5’a inene kadar faizleri sıfıra yakın tutacağını söyleyerek bir forward guidance yapıyordu.

Bernanke’nin ikinci kullandığı yöntem ise quantative easing-QE; yani bankalardan uzun vadeli tahvilleri satın alarak karşılığını bankaların rezerv hesaplarına koyarak, bankaların halka daha fazla kredi vermesini sağlaması ve başta konut sektörü olmak üzere talebi canlandırmasıydı. 

Bernanke, Amerikan ekonomisinin güçlenme belirtileri göstermesi üzerine, 22 Mayıs 2013’de her ay 85 milyar dolar olan tahvil alımında, azaltmaya (tapering) gideceğini açıkladığında özellikle sıcak paranın aktığı gelişen ülke piyasaları çalkalandı. 19 Aralık 2013’te ve 29 Ocak 2014’te, 10’ar milyar dolar azaltım kararını uygulayan Bernanke, koltuğunu 31 Ocak’ta kendisinin izini takip edeceğini söyleyen Janet Yellen’a bıraktı. Verilerde bir bozulma olmadığı taktirde Yellen, tapering sürecine devam edeceğini ve QE’yi ekim 2014’te tamamen bitireceğini açıkladı.

 

 

ONU FARKLI KILAN BİR ŞEYLER VAR

1. İYİ BİR TAHMİNCİ

Doğru tahmin doğru para politikası belirlemek için elzem. WSJ’nin 2009-2013 yılları arasında 14 FED politika belirleyicisinin ekonomik öngörülerini incelediği çalışmasında Yellen’ın herkesten daha doğru tahminler öne sürdüğü ortaya çıktı. 2008 konut balonunun patlayacağının ikazını ise henüz 2005 yılında yapması kayda değer. 2007 Haziran’ına gelindiğinde ise Yellen konut sektörünü odadaki 300 kiloluk bir gorile benzettikten ancak bir ay sonra Bernanke subprime ipotek kredilerinin ‘sınırlı bir etki’sinden söz etmişti.

2- EZBER BOZAN HAMLELER

Bernanke’nin uygulamaya koyduğu iki alışalagelmemiş yöntem olduğunu belirtmiştik. QE alışılmış genişlemeci para politikalarına göre kısa değil de, uzun vadeli borçlanma maliyetlerini indirdiğinden, kısa vadeli faizler zaten sıfıra yakın olduğu için likitide tuzağına girmiş ekonomilerde, talebi canlandırmak için başvurulan bir yöntem. Bu fikri masaya getiren kişi ise Janet Yellen. Üstelik FED’in bu agresif manevrayı acilen yapması konusunda Yellen’ın ısrar ettiği bilinen bir gerçek. Yellen ayrıca FED’in forward guidance dâhilinde 2012 yılında, enflasyonun %2 olarak hedeflenmesinin mimarlarından. Asıl idealinin ise FED’in enflasyonu değil, ekonomik çöküşlerin tamamen önüne geçebilmek için nominal büyümeyi hedeflemesi olduğu söyleniyor.

 3-WALL STREET’E MÜFETTİŞ

Wall Street’ten tamamen kopuk özgeçmişiyle Yellen, diğer başkanlara göre farklı bir duruş sergiliyor. İronik olan, Wall Street’in, Yellen’ın ABD finansal sisteminin sıkı bir denetime tabi olması gerektiğini her fırsatta dile getirmesine rağmen, adaylığını tezahüratlarla karşılaması. Yellen kapitalizmin neredeyse beş yılda bir döngüsel ekonomik krizlere sebep olan kusurlarını aza indirgemek için devletin müdahalesini gerekli gören Keynes öğretisinden geliyor. Kısaca Yellen, devletin olabildiğince küçülmesi gerektiğini, piyasaların kendi haline bırakılmasını savunan Milton Friedman ekolünden gelen (neoliberal) Greenspan ve (2008 krizi öncesi) Bernanke’den ayrılıyor. Yellen 2008 krizindeki ‘too big to fail’ (batmak için çok büyük) problemiyle karşılaşmamak için sistemin büyük ölçekli kuruluşlarını sıkı sermaye standartlarına tabi tutacak. Ayrıca Lehman’ın batmasına en büyük neden olarak gösterilen bankaların kendi tahvillerini ihraç ederek fazla sayıda ufak yatırımcıdan fonlama sağlamalarının hızını kesmeyi düşünüyor. Yine krizin başrolündeki, kredi riski taşıyan kimselerin borçlarına dayalı senetlerin piyasaya sürüldüğü türev ürünlere de teminat artışları getireceği biliniyor. Kısaca Yellen ile eskiden ‘Biz hayır demedikçe yapabilirsin’ devri kapanıyor ve ‘Biz izin vermeden yapamazsın’ dönemine geçiliyor.

4-ETKİN BİR İLETİŞİMCİ

Yellen etkin iletişime ne denli önem verdiğine şu sözlerle değinmişti: “Para politikasının etkili olması halkın o politikayla ilgili mesajı doğru anlamasına bağlıdır. Umarım ‘açıklama yok, özür yok’ günleri sona erecek.” Bu tercihin her FED Başkanı için geçerli olmadığının altını çizmek gerek. Örneğin tam 27 yıl boyunca FED’e başkanlık yapmış Alan Greenspan, başkan olmadan önce basına gayet açık ve net konuşurken, sonraları bilerek anlaşılmaz, muğlak, hatta mantıksız cümleler kurar, ertesi gün gazetelerde birbiriyle tamamen zıt yorumları okumaktan zevk alırdı. Basın mensuplarının gülme sesleriyle sona eren bir cevabı şöyledi: “Ne yapıp yapmayacağımızı önceden tahmin etmek istemem, elbette, eğer bu başlatmayı düşündüğümüz bir çalışma olursa, o zaman asıl karar bizim yargımız ve kanaatimiz olur.”

5- İYİ KALPLİ GÜVERCİN

Ekonomik jargonda işsizliği ön plana koyarak, büyümeyi arttırmak için genişlemeci parasal politika izleyenlere ‘güvercin’, zıt politika uygulayarak enflasyonu baskılamaya çalışanlara ise ‘şahin’ deniyor. Yellen, Bernanke’nin parasal genişlemeci politikasını tapering kararını devam ettirerek terk ediyor. Öte yandan 2012’nin forward guidance’ına göre faizleri artık yükseltmesi gerekiyor çünkü şubat ayı açıklanan %6,6’lık  işsizlik verisi ve %1 civarındaki enflasyon kriterlere uyuyor. Peki bu tabloda eli kolu bağlı Yellen’a nasıl güvercin diyebiliriz?

Keynes köklerine bağlı Yellen, devletin harcamalarını arttıracağı genişlemeci mali politikaları (asgari ücret artışı, cömert sosyal güvenlik sistemi, işçi hakları, gelir eşitsizliğini kaldırmaya yönelik adımlar) destekleyecek kararlara imza atacağını her fırsatta dile getiriyor. Ayrıca Yellen’ın faizleri artırmayı 2015 yılının üçüncü çeyreğine dek yapması beklenmiyor, çünkü Yellen işsizlik verisinin bu seviyelere düşmesinin sebebinin istihdamın çoğalması değil; iş arayanların umutsuzluktan iş aramayı bırakmalarından kaynaklandığına inanıyor.

Yellen için büyüme ve işsizlik kesinlikle enflasyondan daha önemli, üstelik birer istatistikten ibaret değil. Akademik kariyeri sırasında eşiyle birlikte geliştirdiği ekonomik modelde Yellen, işsizlik süresi, maaşların düşüklüğü gibi emek piyasasını verimsizleştiren faktörlerin insani açıdan yarattığı yıkımından söz ediyordu. Yellen Amerikan vatandaşlarının daha iyi bir hayat sürmesi için FED’in etkinlik alanını genişletmekten çekinmeyecek kadar idealist biri. Yellen’ı başta bu özelliğinden dolayı FED Başkanlığına aday olarak sunan Obama, geçen hafta Kongre’ye saat başı asgari ücreti 7,25 dolardan 10,10 dolara çıkaran bütçeyi teklif etti bile.

 

İ‘MAESTRO ALAN’, ‘HELİKOPTER BEN’ PEKİ YA JANET?

ALAN GREENSPAN borsaların çöktüğü 1987 Kara Cuma’sında, tedavi olarak bankalara kredi güvenilirliğine bakmadan herkese borç vermesini, batak olursa FED’in arkalarında olacağını söylüyordu. Bu olağandışı hareket işe yaradı ve 1990’da Greenspan ABD’ye on yıl ardarda rekor büyüme yaşattı, haliyle de ‘FED’in Maestrosu’ olarak anılıyor.

BEN BERNANKE’nin 2002’de deflasyon ile ilgili endişeleri gidermek için sarfettiği, ‘FED’in bir teknolojisi var o da maliyetsiz dolar basma makinesi’ sözleri Milton Friedman’ın devletin istediği zaman piyasalara helikopterle para dağıtabileceği demecini hatırlattı. O günden bugüne Bernanke’nin lakabı ‘Helikopter Ben’ olarak kaldı.

JANET YELLEN’a ise zamanla ne yakıştırma yapılacak bilinmez. Fakat şu ana kadar bildiklerimizle ona ‘Tant Janet’ demeyi uygun buldum. ‘Wall’ Sokağında yeğenlerini döven kural tanımaz abilere sopasını göstererek dize getiren, sonra da koca bir hediyeyle onları sevindiren, beyaz saçlı teyzeleri.

 

LGİNÇ BİLGİLER

- Greenspan Julliard Müzik Okulu’nu NYU’da ekonomi bölümü kazanınca bıraktı. Greenspan  ünlü Henry Jerome swing grubunda klarnet çalıyordu.

Greenspan bel ağrısı çektiği için her sabah 90 dakika sıcak su banyosu alır, tüm mühim kararları o esnada alırdı.

Alan Greenspan’in FED toplantılarına getirdiği evrak çantasının kalınlığı gösterge haline gelmişti. Her keresinde doğru çalışan ‘çanta indikatörü’ dolu çantanın (FED’e kanıtlarla açıklaması gerektiği için) faizlerin değişeceğini, boş çantaysa değişmeyeceğini gösterirdi.

Bernanke gittiği lisede öğretilmediği için cebiri kendi çabalarıyla öğrendi, buna rağmen SAT sınavında 1600 üzerinden 1590 alarak Harvard Üniversitesi’ni kazandı.

Bernanke dedesinden öğrendiği İbranice ile oğlu Joel’in Bar-mitzvasını ve kızı Alyssa’nın bat-mizvasını bir hahamın yardımı olmadan, kendi yönetti.

İlk kez Bernanke 98 yıllık FED tarihinde FED toplantısından sonra canlı yayında alınan kararları halkla paylaştı.

Tek kadın Merkez Bankası Başkanı Yellen değil, ondan önce 2013’te Elvira Nabiullina Rusya’nın, Karnit Flug ise İsrail’in Merkez Bankası başkanlığına getirildi.

Bu da pek ilginç olmayan bilgi: Greenspan ve Bernanke’den sonra Yellen’ın da Yahudi oluşu kin dolu antisemitlerin geçmişten beri dünya ekonomisinin Yahudilerin elinde olduğu savını yeniden canlandırıyor. Bu arada FED Başkan Yardımcısı bir önceki dönem İsrail Merkez Bankası başkanlığı yapmış Stanley Fischer.


 

 

blogs.forward.com/forward-thinking/185284/janet-yellen-brings-jewish-side-to-FED-again/

forward.com/articles/185386/janet-yellens-brooklyn-childhood-friends-remember/?p=2

www.businessweek.com/articles/2013-09-19/who-is-janet-yellen-a-look-at-the-front-runner-for-the-next-FED-chairman

blogs.wsj.com/economics/2013/10/08/five-things-you-need-to-know-about-janet-yellen/

www.nationaljournal.com/magazine/how-janet-yellen-s-agenda-could-transform-washington-20140106

www.biography.com/people/alan-greenspan-9319769

www.usnews.com/news/national/articles/2009/05/25/10-things-you-didnt-know-about-ben-bernanke