Asıl viral salgın WhatsApp’ta viral olan sahte haberlerde

WhatsApp’taki gruplarda korona virüsü salgını hakkında oldukça fazla miktarda sahte haber yayılıyor. Üstelik yayılım ölümcül virüsün kendisinden hızlı. Bu konuda siz de rahatsızlık yaşıyorsanız yapabilecekleriniz var.

Selin KANDİYOTİ Perspektif
7 Nisan 2020 Salı

Facebook’un sahip olduğu WhatsApp, yanlış bilgilerin yayılmasında Twitter’i bile sollayarak bir numaralı koltuğa oturdu. Tüm dünyayı saran salgın gibi WhatsApp gruplarında yayılan yanlış bilgiler tüm dünyayı sardı. Her 20 dakikada bir ılık su ile gargara yapmanın korona virüsünü etkisiz hale getirdiği tüm ülkelerde, her dilde paylaşılan en akılda kalan sahte haberlerden biriydi. WhatsApp Facebook, Twitter ve Instagram gibi diğer sosyal medya mecralarından arkadaşlarla ve aileyle temasta kalmak için yaratılmış olması ile ayrılıyor. En çekici yanı mahremiyet. Bir gruba girmeniz sadece o gruba davet edilmeniz koşuluyla gerçekleşiyor. Grupların yer aldığı bir internet adresi yok. Kullanımda olan kaç WhatsApp grubu olduğu bilgisi mevcut olmadığı gibi, gruplara kimlerin dahil olduğu ve grupların kaç kişiden oluştuğu da bilinmiyor. WhatsApp bir kara kutu gibi. Şirket, grupların çoğunun ufak olduğunu (10 kişi civarı) ve üretilen içeriklerin yüzde 90’ının orijinal kaynaklı olduğu yani ileti olmadığını söylüyor. Bir ileti çok sayıda WhatsApp grubunda paylaşılsa bile bunun virale (virüs gibi hızla yayılması) dönüşüp dönüşmediğini ya da ne zaman dönüştüğünü kimse bilmiyor. 

Eğer bir kişi 20 kişilik bir gruba sahte bir haber atarsa ve her üye bunu başka bir 20 kişilik grubuna iletirse, bu işlem beş defa olduğunda söz konusu sahte haber 3 milyon 200 bin kişiye ulaşıyor. Mesajların ilk kimden geldiği bilgisi tamamen kayboluyor. Genelde sahte haberler, arkadaşımın doktor olan dayısı, eniştemin sağlık bakanlığında çalışan arkadaşı ya da komşumun şu hastanede çalışan doktor bir yakını gibi muğlak atıflarla başlıyor.

WhatsApp konuyla ilgili ne yapıyor? 

Önce WhatsApp bu konuyla ilgili ne yapmıyor sorusunu yanıtlayalım. WhatsApp sosyal medya platformlarında eşsiz bir yere sahip. Bir kod yardımı sayesinde mesajların karıştırıldığı uçtan uca şifreleme tekniği ile başka çok az uygulamanın vadettiği güvenlik ve gizliliği sağlıyor. Özellikle karantina günlerinde popülerliğini kat be kat arttıran milyonların kullandığı HouseParty ve Zoom uygulamaları kişisel verileri korumadığı için eleştiri yağmuruna tutuluyor. WhatsApp’ta mesajların içeriği sadece gönderen ve alıcı tarafından görülebiliyor, WhatsApp tarafından dahi görülemiyor. Fakat bu iki tarafı keskin bir kılıç çünkü yalan haberlerin kaynağına ya da suç unsurlarının -buna terörizm de dahil- peşine düşülemiyor. 2017’de İngiltere WhatsApp’tan şifrelemesini kaldırmasını istedi ancak ret cevabı aldı. 2018’de Hindistan WhatsApp’tan bir mesajın geldiği kaynağı gösteren bir yazılım yaratmasını istedi. WhatsApp buna da karşı çıktı. Hatta bir mesajın yayılmasının durdurulması talebine bile karşılık verilmedi. 

Peki, müşterilerin mahremiyetinden kesinlikle taviz vermeyen WhatsApp ne yapıyor? En başta kuruluş bilgi kirliliği konusunda doğrulama platformlarına bağışlarda bulunuyor. WhatsApp internet sitesinde ‘sık sorulan sorular’ bölümünde her ülkeden kullanıcıların kendilerine gelen mesajları doğrulatmak için iletebileceği numaraları paylaşıyor. Türkiye’de teyit.org için +90 546 474 5440 ve dogrulukpayi.org için +90 534 794 0839 telefon numaralarını vermişler. 

WhatsApp ayrıca Facebook’a reklam vererek doğrulama platformlarının ve dünyadaki sağlık bakanlıklarının hesaplarının tanıtımını yapıyor, yaygınlığını arttırıyor, hatta WhatsApp üzerinden doğrudan bu kuruluşlarla sohbet imkânı yaratıyor. ‘Hi’ yazılarak +41 79 475 2209 gönderildiği taktirde Dünya Sağlık Örgütü ile doğrudan WhatsApp üzerinden haberleşmeniz mümkün.  

2018’de iletilmiş mesajların üzerine ‘iletildi’ ibaresi eklendi. Bu ibarenin konulması ile ileti mesajlarında yüzde 25 azalma kaydedildi. Grup üye sayısı 256 üye ile sınırlandırıldı. 7 Nisan itibariyle İleti bir mesajın, sadece bir farklı gruba gönderilebilmesi limiti geldi. Limit eskiden 5 grup idi.

Korona virüsüyle ilgili olarak WhatsApp Singapur, İsrail, Endonezya ve Güney Afrika hükümetleriyle işbirliği yapıyor, kullanıcıların şüpheli mesajları şikâyet edebileceği WhatsApp hesapları sağlıyorlar. 

Hindistan ise kendi inisiyatifiyle grup yöneticilerini doğrudan sahte haberlerden sorumlu tutma kararı aldı. Bunun için yöneticinin polise ihbar edilmesi gerekiyor. 2018’de 21 yaşındaki bir WhatsApp yöneticisi sahte haber iletmekten beş ay hapiste kaldı. 

WhatsApp gruplarında dolaşan ve çürütülen haberlerden örnekler

“Viyana Üniversitesi Hastanesi şiddetli korona vakaların hepsinin önceden İbuprofen aldığını buldu. İbuprofen virüsü güçlendirdi ve çoğalttı.” → Viyana Üniversitesi iddia edildiği gibi bir araştırmaları olmadığını belirtti. Dünya Sağlık Örgütü de ortada net bir yanıt olmadığını açıkladı.

Sağlık Bakanlığının logosu bulunan bir görselde ise spor salonlarının kapatılması, restoranların yalnızca paket servis yapacağı gibi bir takım teyit edilmiş tedbirlerden sonra 23 Mart itibariyle marketlerin haftada üç gün 16.00’a kadar açık olacağı yazılıydı.

“Eşim Mehmet’in dayısı İbrahim İncal derledi: Bu salgın planlı bir deneydir. Aralık 2015de Paris’te imzalanan Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi gereğince 2020 yılından başlamak üzere 2030 yılına kadar DÜNYANIN SOĞUTULMASI kararlaştırılmıştır... Termik santraller Aralık 2019dan itibaren kapatılarak Türkiye salgına hazır hale getirilmiştir… Bill Gates tarafından New York’ta 18 Ekim 2019’da tüm dünyaya ilan edilmiştir… Salgına sebep olan korona virüsü bulaşıcı virüslerin en yumuşak kalpli üyelerinden biridir… Salgınların başından ve sonundan 3-4 haftasının KULUÇKA ve SÖNME olarak kabul edebiliriz. Buna göre Türkiye de 20 Nisan civarında ölümler bitecektir. Dünya da ise 30 Nisan son diyebiliriz…” → Duyultu.com bu metni cümle cümle inceledi, çürüttü ve filmlere konu olabilecek kurgu içerdiğini belirtti.

 

“Herkes ilaçlarını alsın. 15-20 günlük tahılınızı alın. Nakit para alın. Bu gece alın çünkü yarın herkes bastıracak. Her yerde kredi kartı kullanamazsınız. Ancak bağlı bulunduğun karakoldan izin alarak sokağa alışveriş için çıkabilirsin. Yoksa tutuklama hakları olacak. Bugün halkı galeyana getirmemek için söylemiyorlar. Yarın akşam açıklanacak.” →  Bu bir erkeğe ait ses kaydıydı ve gruplarda yayıldı tarih 19 Mart'tı.

Bu da üç isyan videosunun gösterildiği Youtube bağlantıları eşliğinde dolaşıyor: “Wuhan’da halk sokaklara döküldü çünkü kendilerini öldüren şeyin 5G olduğunu anladılar. Avrupa ve Amerika’da da halk 5G direklerini birer birer yıkmaya başladı. Şehirler 5G wifi radyasyonuyla dolup taştı ve çok daha fazla insan öldü.” → 5G teknolojisinin başlamadığı ülkelerdeki ölü sayılarına bakılsa bile bu haberin kurmaca olduğu anlaşılabilir. Teyit.org’da 5G ile korona virüsü arasındaki bağlantı iddiasının çürütüldüğünü okuyabilirsiniz.

Son olarak taze taze WhatsApp’larımıza düşen bir mesaj var: “Özel araçlarınızda şoförün yanı boş kalacak, arka koltuk da cam kenarları olmak şartı ile iki kişi olmak kaydı ile bir araçta toplam 3 kişi olacak aksi durumda 150 TL trafik cezası var.” → Böyle bir yasaklama taksilere geldiyse de özel araçlara henüz gelmedi. 

Siz ne yapabilirsiniz?

Doğruluğundan emin olmadığınız mesajları başkalarına iletmeyin böylece sahte haberlerin yayılma hızını kesersiniz, aynı evden çıkmayarak COVID-19 virüsünün yayılma hızını kestiğiniz gibi.Bilinçli ve eleştirel medya okuryazarlığı önemli bir mücadele yöntemi. 

1. Gelen bir bilgiye her zaman şüpheyle yaklaşın. Kaynağını bilmediğiniz bir bilgi doğru olmaktansa büyük ihtimalle yanlıştır. Söz konusu bilginin güvenilir olduğunu anlamak için bilindik büyük medya kuruluşları tarafından paylaşılmasını bekleyin.

2. WhatsApp mesajlarında şüphelendiğiniz içerik içinde anahtar kelimeleri seçin ve arama motoruna girin. Büyük olasılıkla karşınıza ilk sıralarda çıkacak doğrulanmış makaleler bilginin hakiki olup olmadığını gösterecektir. 

3. Bir fotoğraf kendi başına asla kanıt değildir, özellikle bilinmeyen bir hesaptan gönderiliyorsa. Tarihi eski olabilir, iddia edilenden farklı bir olayı gösteriyor olabilir ya da fotoğrafla oynanmış olabilir. Cep telefonunuza Google uygulamasını indirirseniz arama çubuğunun hemen yanındaki lens işaretine basarak size gelen resmi yükleyebilir, resmin daha evvel kullanıldığı kaynak siteyi ve tarihini öğrenebilirsiniz. 

4. Şüphelendiğiniz mesaj, resim, video ve sesli mesajları doğrulama platformlarında araştırabilir, eğer bulamazsanız onlara incelemeleri için gönderebilirsiniz. Başvurabileceğiniz siteler: teyit.org, doğrulukpayi.com, dogrula.org, yalansavar.org, duyultu.com.

5. Eğer bir bilgi bu sitelerce yalanlanırsa söz konusu makaleyi WhatsApp grubunuzda paylaşın ki böyle sahte haberlere grupta tahammül edilmeyeceğinin mesajını iletmiş olun.  

6. Yalan haberde bir kurum ya da şirket adı geçiyorsa, onların sosyal medya hesaplarına girerek kontrol edin. Büyük ihtimalle kendilerine yapılan iftira ile ilgili yalanlama metni yayınlayacaklardır.

 

Kaynaklar:

https://factcheckingday.com/articles/14/16-ways-fact-checkers-and-users-can-debunk-hoaxes-on-whatsapp

https://www.express.co.uk/life-style/science-technology/1263886/whatsapp-warning-coronavirus-fake-news-facebook-covid-19-update

https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/630656

https://www.livemint.com/Politics/QKgY8vcPaKjlZdug9j15SL/WhatsApp-says-cannot-build-software-to-trace-messages.html

 

 

 

 

 

Siz de yorumunuzu yapın

Tüm Yorumları Görün