İlki Venedik’te kuruldu

Ortaçağ’ın son dönemlerine ait kentlerde  Yahudilerin toplu olarak yaşamak zorunda  bırakıldıkları duvarlarla çevrili ilk ‘getto’nun  (Venedik Gettosu) kurulmasından

500 yıl geçmesine rağmen ‘getto’  sözcüğünün nereden kaynaklandığına  ilişkin kesin bir bilgi yok. 

 

 

500 yıl önce, 1516 yılında ilk resmi getto Venedik’te kuruldu. Gerçi önceleri de Yahudiler Avrupa kentlerinde kendi arzularıyla izole bir şekilde yaşamaktaydı. Çünkü dini vecibelerine uyma gereği ile Yahudiler sinagogların, Yahudi kasabın, Mikve’nin yakınında oturmayı tercih ediyorlardı. Fakat Venedik Gettosu yepyeni bir şeydi; çünkü kapılarında silahlı adamların beklediği duvarların ardında yaşamaları zorunluydu.

Bundan sonra Yahudileri getto duvarları ardında hapsetme uygulaması diğer İtalya kentlerine, ardından 16 ve 17. yüzyıllarda da tüm Avrupa’ya yayıldı. Fakat ‘getto’ sözcüğünün kaynağı etimolojik bir bilinmez olarak kaldı.

İlkin papalık kayıtlarında Papa IV Pius döneminin 1562 yılında rastlanan ‘getto’ Hıristiyan dünyasında kullanılan bir sözcüktü. Papa’nın bu sözcüğü kullandığı açıkça kanıtlansa da bu bölgenin niçin ‘Venedik Gettosu’ olarak adlandırılmış olmasının bir açıklaması yok. Hangi sözcükten türetildiğine ilişkin ortaya atılmış teorilerin hiçbiri tatmin edici değil.

Bazı bilim insanları İbranice boşanma belgesi anlamına gelen ‘get’ sözcüğünden geldiğini düşünmekteler. Ancak boşanma belgesi anlamını taşıyan bir sözcükten Yahudilerin yaşamak zorunda bırakıldıkları etrafı duvarlarla çevrili bölge anlamını taşıyan bir sözcük türetilmesi pek inandırıcı değil.

Diğer bir açıklama, belki de en yaygın olanı İtalyanca dökümevi anlamını taşıyan ‘getto’ sözcüğünden doğmuş olabileceğidir. Bu da Venedik Gettosu’nun bir zamanlar eski bir dökümhanenin bulunduğu mekânda kurulmuş olduğu teorisidir. Fakat bu etimolojinin de fonetik bir sorunu var: Şöyle ki İtalyanca getto (dökümhane) yumuşak bir g harfi ile telaffuz edilirken, bugünkü anlamı ile getto sert bir g ile kullanılmaktadır.

Diğer bir teori de - ki en akla yatkın olanı da bu gibi görünüyor -getto sözcüğünün İtalyanca (küçük kent) anlamına gelen ‘borghetto’ sözcüğünden türetilmiş olması. Bu teoriye ters düşen görüş ise bu sözcüğün genel olarak kullanımda olması ve sadece Yahudilerin yaşadığı bölgeler için kullanılmadığı gerçeği. Bu konuda ortaya atılan çok çeşitli teorileri Anatoly Liberman’ın ‘Why Don’t We Know the Origin of the Word Ghetto?’ adlı kitabında bulabilirsiniz.

Naziler bu konsepti

canlandırdı

18 ve 19. yüzyıllarda Aydınlanma Çağı tüm Avrupa’da etkisini göstermeye başladı. Bu kıtada yaşayan değişik uluslar Yahudilere ilişkin daha liberal uygulamalar başlatınca gettoların etrafındaki duvarlar da bir bir yıkılmaya başladı. 20. yüzyıla gelindiğinde ise gettolar artık geçmişte kalan kavramlardı.

Sonra, 1930’larda Almanya’da Naziler iktidara geldiler. 1939’da Polonya’yı işgal etmelerinden çok kısa süre sonra Naziler Yahudileri, Polonya kentlerinde kurdukları gettolarda yaşamaya mecbur ettiler. İlkin Polonya’da başlayan bu uygulama Nazilerce işgal edilmiş Avrupa’nın tüm ülkelerinde de devam etti.

Çok sayıda Yahudi kurulan bu küçük gettolarda çok kötü koşullar altında yaşamaya zorlandılar. Örneğin Varşova Gettosu’nda nüfus öylesine yoğundu ki bir odada yedi kişi kalmaktaydılar.

1942’de Naziler orada ikamet eden Yahudileri, (çoğunun orada katledildiği) temerküz kamplarına göndererek gettoları boşaltmaya başladılar. 1945’te İkinci Dünya Savaşı son bulduğunda artık Yahudi gettoları yoktu.

Her ne kadar Yahudilerle bir ilişkisi kalmasa da getto kavramı kentlerde azınlıkların yoksulluk içinde yaşadıkları bölgeleri tanımlamak için kullanılmaya başladı. Bu sözcüğün genel anlamıyla popüler olmasını sağlayan kişi 1892’de yayınladığı ‘Children of the Ghetto: A Study of a Peculiar People’ adlı kitapla İngiliz Yahudi’si yazar Israel Zangwill oldu. Elvis Presley’in 1969’da hit olan ve Chicago’nun güneyindeki Afro-Amerikalıların yaşamlarını konu alan ‘In the Ghetto’ adlı parçası getto sözcüğüne simgesel bir kullanım alanı kazandırdı. Günümüzde rap müzikte ve hip-hop kültürde sıkça rastlanan getto sözcüğü bir gurur kaynağı anlamında, bazen sıfat olarak kullanılmakta, kimi zaman da ‘be ghetto’ türünden aşağı sınıfa özgü hareket türünden farklı anlamlar yüklenmekte.

Kaynakça/Haaretz