Naziler binlerce Yahudiyi katlederken Karski´nin Holokost´u engelleme çabası

Polonyalı direnişçi Jan Karski’nin Avrupa Yahudilerinin Naziler tarafından katledilmekte olduklarını Müttefik Kuvvetlere duyurma mücadeles çizgi film oldu

Nelly BAROKAS Kültür
24 Haziran 2015 Çarşamba

Polonyalı Yönetmen Slawomir Grünberg’in ‘Karski & The Lords of Humanity’ adlı çizgi filmi Jan Karski’nin tanıklığı, savaş dönemi arşivleri ve tarihçilerle yapılan söyleşilerden oluşmakta. Grünberg, Ari Folman’ın ‘Waltz With Bashir’ adlı 2008 yapımı filminden etkilendiğini ve esinlendiğini belirtmekte.

Claude Lanzmann’ın ‘Shoah’ filminde Jan Karski’nin anlatıları, İngiltere yapımı ‘A Different World – Messenger from Poland,’ adlı film ve Yazar E. Thomas Wood’un  ‘Karski: How One Man Tried to Stop The Holocaust’ adlı kitabı için Jan Karski ile gerçekleştirdiği söyleşiler Grünberg’in ‘Karski & The Lords of Humanity’ filmine kaynak oluşturdu.

Karski 1914 yılında Polonya’nın Lodz kentinde Katolik bir ailenin sekiz çocuğundan en küçüğü olarak dünyaya geldi. Asıl adı Jan Kozielewski’ydi. Lwow Üniversitesinde hukuk ve siyasi bilimlerden başarı ile mezun olmasının ardından diplomat olarak çalışmaya hak kazandı.

Almanya Polonya’yı işgal edince orduda göreve çağrıldı. Yer aldığı birlik 1940’da Sovyetlere yenilince Karski kaçmayı başarırken birliğindeki diğer Polonyalı askerler Katyn katliamında öldürüldü.

İki kez Varşova Gettosuna sızmayı başaran Karski, güvenlik görevlisi olarak çalıştığı Izbica Tranzit Kampı’nda Yahudilerin trenlerle ölüme taşınmasına tanık oldu. Polonya yeraltı gruplarına katıldı, sürgündeki Polonya Hükümetine kurye görevini üstlendi. Gestapo tarafından yakalanınca intihar etmeyi denedi, ancak yeraltı kuruluşundan dostları onu kaçırmayı başardı.

Kuryelik görevi sayesinde Jan Karski, Nazilerin Yahudilere yaptıkları vahşeti İngiltere Dışişleri Bakanı Anthony Eden, ABD Başkanı Franklin D. Roosevelt, ABD Yüksek Mahkeme Başkanı Felix Frankfurter’e iletmeyi başardı. Onları harekete geçmeye, kamplara götüren demiryollarını havaya uçurmaya ikna etmeye çalıştı. Oysa dünya bu mesajlara kulaklarını kapamıştı.

Jan Karski savaş sonrasında göç ettiği ABD’de öğretim üyesi olarak eğitim verdi, uzun yıllar suskunluğunu korumaya çalıştı. Georgetown Üniversitesinden yakın dostu Rabbi Harold White suskunluğunun sebebinin Yahudi kurtarmak için yeterince çaba gösterdiğine inanmamasından, kendini suçlamasından kaynaklandığını söyledi. 1978’de ‘Shoah’ filmi için Claude Lanzmann ile söyleştiğinde suskunluğunu ilk kez bozmuş oluyordu.

Yönetmen Slawomir Grünberg, filminde Karski’yi canlandıracak bir oyuncuyu hayal edemeyince senaryosunu çizgi film olarak gerçeğe dönüştürmeyi uygun buldu. Grünberg, büyükanne ve büyükbabası bir Yahudi ailesini ölümden kurtarmış animasyon ustası Tomasz Niedzwiedz ve Polonyalı yapımcı Dariusz Jablonski ile işbirliği içinde çalıştı.

‘Karski & The Lords of Humanity’ çizgi filminin bu yıl ilk gösterimi Jan Karski’nin doğum tarihi olan 24 Nisan’da Polonya’da Polonya Yahudileri Tarihi Müzesinde gerçekleşti. Ardından, geçtiğimiz hafta Kudüs’te Menachem Begin Heritage Center’de İsrail-Polonya ilişkilerinin kurulmasının 25. yılı vesilesi ile düzenlenen özel bir etkinlikte gösterimi yapıldı.

Komünist Polonya’da doğup büyüyen Slawomir Grünberg babasının Yahudi olduğunu biliyordu. Annesinin de Yahudi olduğunu ancak onun ölümünün ardından öğrendi. 1981’de  göç ettiği ABD’de Jan Karski hakkında bilgi edindi. Hatta Varşova Gettosu kahramanlarından Simha Rotem’i konu edinen bir belgesel çektiği 1990’lı yıllarının sonlarında Jan Karski ile tanışma olanağını buldu.

Filmin Kudüs’teki gösteriminde hazır bulunan WJC Başkanı Ronald Lauder, “Jan Karski benim kahramanımdır, çünkü tüm dünya susarken o konuştu. Dünya sustuğunda neler olduğunu biz Yahudiler çok iyi biliyoruz” dedi.