Geride kalan çeşme-Ayn Yahudi
Madam Çela,
İsmim Melis, 23 yaşında bir Sefarad’ım.
Yaklaşık bir aydır bir erkek arkadaşım var. İsmi Cem. Babanesi Mardin’den göçtüklerini söylediği için köklerini bulmak için geçtiğimiz hafta Mardin’e gittik. Birlikte Mardin’in tarihi güzellikleri arasında büyülenmiş dolanırken, eskiden orada var olduğu söylenen Yahudi mezarlığına gidelim dedik.
Ne yazık ki mezarlık yok ve geriye ne izi ne anısı kalmış. Bunu gören Cem önce duraksadı sonra “AYN YAHUD!” diye bağırarak Mardin sokaklarında arkasına bakmadan koşmaya başladı.
Ben de peşinden.
İnanın günlerdir buradayız. Sokak sokak gezip AYN YAHUD diye bağıran bir erkek arkadaşım var. Esnafa da rezil oluyoruz,bizi deli zannedecekler ya Çela Hanım.
Kırk yılın başı erkek arkadaş buldum, o da hafif çıldırdı gibi.
Allah aşkına akıl fikir verin. İlişkimi kurtarmak istiyorum.
Munchas grasyas
Sevgili Melis,
Senin çocuk aklını kaybetmedi, köklerini arıyor. Mardin bir çok uygarlık, kültür ve dine ev sahipliği yapmış çok değerli bir şehir. Mardin’in geçmişine bakınca, birçok kültürle birlikte Yahudiler de yaşamıştır. (Cem’in babanesi doğru söylemiş).
Varlıkları 13’üncü yüzyıla kadar giden Mardin Yahudileri’nin varlığı ve ne yazık ki 1950’lerde son hanenin de yok olmasıyla son bulmuştur.
Geçmişe gittiğimizde,14’üncü yüzyıl ortalarına doğru, Mardin cemaatinin ileri gelenlerinden Najīb al-Dawla Abraham b. Yeshu'ah’ın, o zamanki devlet yönetiminde görev aldığı bilgisine ulaşırız. (1)
Osmanlı’nın tahrir defterlerinde ise, 16’ıncı yüzyılda Mardin’de, nüfusun hane bazında dağılımında Yahudi nüfusu %6,2 olarak görülmektedir.
Yine Mardin’li Yahudiler, Avrupalı seyyahların 19’uncu yüzyılda yazdıkları eserlerinde karşımıza çıkarlar. Seyyahlardan David D'Beth Hillel, 1827 yılında yazdığı kayıtlarda şöyle der:
"Burada doğup büyümüş, 6 fakir Yahudi ailesiyle karşılaştım, burada küçük bir sinagogları var… " (2)
MARDİN YENİKAPI YAHUDİYE MAHALLESİ'NDE kalıntı. Resim, Sadettin Noyan'ın "Yıldızlar'a Yakın Şehir" kitabından alınmıştır.
Bugün Mardin Yahudilerinin günümüze kadar gelebilmiş bir mezarlıkları yok, bir sinagogları yok ama ayakta kalabilen çeşmesi var.
İşte Mardin’de bu çeşmeye Yahudi Çeşmesi veya Ayn Yahud denir. Duvarlarının üzeri zamanla betonla örtüldüğünden, son derece sade ve sessizce yüzyıllardır o mahallede akar gider.
Senin Cem, Mardin’de geçmişinden iz bulamayacak korkusuyla, sanırım bu çeşmeyi bulmaya çalışıyor. Çeşmenin yerini de herkes bilmez, sor esnafa ki sana göstersinler.
Adresi veriyorum: Yeni Kapı Mahallesi 132. Sokak.
İşte böyle Melis. Mardin’e gittiğinde izini aradığın o sinagog belki yok ama AYN YAHUD var. AYN,Kabalada sonsuzluğu temsil eder.
O zaman çeşme sonsuz kere barış ve bereket için aksın diyelim.
Not: Çeşmeye gidersen duvarlarına benim için de dokunmayı unutma. Cem’e de söylersin, o tarihi çeşme ayakta kaldıkça, akrabalarının hatıraları da yaşayacak.
İlişkinin hayrını gör,
Sevgiler,
Tant Çela
Referanslar:
(1)Jewish Virtual Library; jewishvirtuallibrary.org
(2)Jewish Virtual Library; jewishvirtuallibrary.org
(3)fotoğraflar: Hastürk TV “Mardin’de Varoluşun Ötesindeki Yokluğun Çeşmesi: AYN YAHUD”, (06/07/12). Yenikapı Yahudiye Mahallesi Sinagog fotoğrafı ve Mardin Yahudileri ile ilgili bilgiler, Sadettin Noyan'ın "Yıldızlar'a Yakın Şehir" kitabından alınmıştır
-------------------------
ESKİ ŞEYLER -Haliç Postası Arşivi’nden
1964 yılına ait, Şişhane’de meze dükkanına ve ait bir ilan. Kaşer et ürünleri ve mezeleri olduğunu duyuruyor.
1965 yılına ait Beyoğlu Tünel’deki Tünel Foti adındaki çiçekçi dükkanı ise mevsimin taze çiçeklerini görmeye mağazasına çağırırken uyarıyor:
“Şubemiz yoktur”.
---------------------
Kalabalıklar içinde Ladino söylenmek
La boka se le va komo el kulo de la palaza -à: “Ağzı ördeğin poposu gibi gidiyor”.
Çok konuşanlar için kullanılır.
