Umut, affediliş ve onarım günü YOM KİPUR

Yahudi takvimindeki en önemli ve kutsal gün olan Yom Kipur, bu yıl 3 Ekim Cuma akşamüstü başlıyor.

Nazlı DOENYAS Kavram
1 Ekim 2014 Çarşamba

Şabatların Şabat’ı,  Yahudi takvimindeki en önemli ve en kutsal gün olan Yom Kipur, yıl boyunca tutulan oruçlar içinde Tora’da açık olarak belirtilen tek oruç günüdür1. Roş Aşana ile başlayan ve kişinin; Teşuva2, Tefila ve Tsedaka ile Tanrı’ya yakınlaşmaya çalıştığı On Teşuva Günü- Aseret Yeme Teşuva’nın doruk noktası olan Yom Kipur’da tüm dünya Yahudileri Tanrı’ya karşı olan günahlarını samimiyetle itiraf eder ve bunların affedilmesi için Tanrı’ya yalvarıp dua eder. İnsanların samimiyet ve dürüstlükle istedikleri ve buna karar verdikleri her an daha iyiye doğru değişebilecekleri ve kendilerini geliştirebilecekleri mesajı veren Yom Kipur, bu yıl 3 Ekim Cuma akşamüstü başlıyor.

TARİHTE İLK YOM KİPUR

Tanrı’nın yardımıyla Mısır’da esaretten kurtulan (Pesah) Yahudiler, çölde yedi haftalık bir arınma ve Tanrı’ya dönüş döneminden sonra artık Kutsal Tora’yı almaya hazır hale gelir. 6 Sivan (Şavuot)’da Tanrı’nın Sesi ile On Emri duymaya başlayan halk, bu yücelik karşısında ürker ve emirlerin devamını, Moşe Rabenu’nun öğrenip, kendilerine iletmesi için yalvarır. Bunun üzerine Moşe Rabenu, Tanrı’yla buluşmak üzere Sina Dağı’na çıkar. Peygamberlerinin, hesapladıkları tarihte dönmediğini gören Yahudi halkı umutsuzluğa kapılarak kendileri ile Tanrı arasında aracılık yapmak üzere bir ‘Altın Buzağı’ yapar. Kırk gün kırk gece sonra 17 Tamuz’da (Şiva Asar BeTamuz) elinde On Emir tabletleri ile dağdan inen Moşe Rabenu, halkının altın bir buzağıya taptığını görünce tabletleri kırar.

Altın Buzağı günahından sonra Moşe Rabenu, halkını yok etmemesi için Tanrı’ya yalvarmak üzere tekrar Sina Dağı’na çıkarak kırk gün kırk gece daha dağda kalır ve durmadan dua eder. 29 Av’da, İsrailoğulları’nın bağışlanacağı sözünü alan Moşe, dağdan iner. Ertesi günü, Roş Hodeş Elul’de de, yeni On Emir tabletlerini almak üzere Sina Dağı’na tekrar çıkarak üçüncü kez kırk gün ve kırk gece dağda kalır. Tora’nın satır arası yorumlarını içeren Midraş’a göre, Moşe Rabenu, 10 Tişri günü, ikinci On Emir tabletleri ile dağdan indiğinde, İsrailoğulları’nı işledikleri büyük günahtan ötürü pişmanlık içinde oruç tutarken bulur. Tanrı, onların bu pişmanlığını ve tövbesini kabul ederek,10 Tişri gününü bütün İsrail halkı ve gelecek nesiller için bir bağışlanma ve af günü olarak ilan eder.

Yom Kipur’un esas amacı, insanların kendilerini ruhsal olarak geliştirmeleri, kendi içlerine, özlerine, Tanrı’ya yakınlaşmaları ve bu şekilde birbirine bağlı olan ve birbirini etkileyen tüm yaratılanların Tanrı’ya yaklaşmasına, cenneti şu an yaşadığımız fiziksel dünyaya getirmeye, cennet mutluluğunu hayatımızın her anına getirmeye katkıda bulunmalarıdır.

İnsanların samimiyet ve dürüstlükle istedikleri ve buna karar verdikleri her an daha iyiye doğru değişebilecekleri ve kendilerini geliştirebilecekleri mesajı veren Yom Kipur, bu yıl 3 Ekim Cuma akşamüstü başlıyor.

 

1 “..Yedinci ayın onunda-o gün, günahlarınız için Onarım Günü’dür-sizin için kutsal bir bayram olacaktır. Oruç tutun ….”(Vayikra 23:27)

2 Teşuva (Tanrı’ya, özümüze dönüş), Tefila (Tanrı’ya bağlanmak)  ve Tsedaka (Tanrı’nın bize bağışladıklarını adaletli bir şekilde dağıtmak).

 

ADIM ADIM YOM KİPUR 5775-2014

KAPARA: Yom Kipur’dan önceki günlerde Kapara yapma âdeti vardır. Geleneksel olarak canlı bir tavuğun ya da bir miktar paranın insanın başının üstünde döndürülüp,  kapara duası edilerek kefaret olarak ilan edilmesidir. Kapara, Matan Baseter (0212-2495664) gibi ilgili kurumlardan telefonla da yapılabilmekte, ismi verilen kişiler için Kapara duası okunmaktadır.

TSEDAKA: Tanrı’nın bize dağıtmamız için verdiklerini adil bir şekilde ihtiyaçlılara ulaştırmak, bizim görevimizdir. Tsedaka vermek hem görevimizdir, hem bunu samimiyetle yapmak övgüye değer bir davranıştır. Ayrıca hakkımızda verilebilecek sert hükümleri iptal etme, hatta ölümden kurtarma gücüne sahiptir. “Tsedaka tatsil min  amavet”.

TEŞUVA: Pişmanlık diye tercüme edilen Teşuva,  aslında kendi özüne, Tanrı’ya Dönüş anlamını taşır. Bunun için önce hatalı davranışlara son verilir. Daha sonra bu olumsuz davranışlar için dürüstçe ve samimiyetle pişmanlık duyulur. Bundan sonraki adımda Tanrı’ya, sözlü olarak hatalar itiraf edilir. En son olarak da gelecekte bu olumsuz davranışları tekrar etmemeye dürüstçe niyet edilir. Bunlar sadece kul ile Tanrı arasındaki hatalı davranışlar için geçerlidir. İnsanlar arasındaki yanlış davranışlar için ilgili kişilerden özür dilemek gerekir.

ARAMIZDA OLMAYAN YAKINLARI ZİYARET ETME: Yom Kipur’dan önce mezarlığa gidip artık aramızda olmayan yakınlarımızı ziyaret etme âdeti vardır. Ayrıca tsadiklerin mezarlarını ziyaret etme ve dua etme âdeti de vardır.

Dua etmek için tsadiklerin mezarını ziyaret eden kişilerin duaları bu tsadiklere değil, her zaman Tanrı’ya yönelik olmalıdır. Tanrı’dan, kendilerine, bu tzadiklerin liyakati hatırına merhamet bağışlaması için dua etmelidirler.

EREV YOM KİPUR - 9 TİŞRİ - BU YIL 3 EKİM CUMA

*Selihot: Yom Kipur’dan hemen önceki sabah, yine gün ağarmadan önceki saatlerde yapılır.

*Yemek mitsvası: Kipur’dan önceki gün ziyafet gibi yemek ve içmek kuralı vardır. Bunları bu kurala uyma niyetiyle yapan kişi, bu günde de oruç tutmuş gibi kabul edilir.

*Mikve: Yom Kipur’dan önceki gün mikve’ye (Dini kurallara göre tabii sularla hazırlanmış arınma havuzu) girme âdeti vardır. Bunun sebebi, yılın en kutsal gününe, dini olarak arınmış olarak girmektir. Diğer bir sebebi ise, mikveye dalıp, yeni doğmuş bir insan olarak çıkmaktır. Aynen teşuva yaptıktan sonra yeni bir insan olarak hayatımıza devam etme niyetinde olmamız gibi.

* Seuda Hamafseket: Akşamüstü “Oruca Başlama Yemeği”, özenle hazırlanmış ve zengin yemeklerle donatılmış bir sofrada yenilir.

 Cuma olmasına rağmen yemekte Kiduş duası yapılmaz ve Amotsi duası ‘bir’ ekmekle yapılır (Çünkü Şabat’a girilmemiştir, bu bir Şabat yemeği değildir).

Bayram mumlarının yakılması: Güneş batmadan önce bayram şerefine mumlar yakılır. Bu yıl Kipur, Şabat gününe denk geldiği için, mumları yaktıktan sonra şu dua söylenir: “Baruh Ata Ad.Elo-enu Meleh Aolam, Aşer Kideşanu Bemitzvotav Vetzivanu Leadlik ner şel Şabat ve şel Yom Hakipurim-Bizleri mitsvaları ile kutsayan ve bize Şabat ve Yom Kipur mumlarını yakma mitsvasını veren, Evren’in Efendisi Tanrı’mız, Sen Mübareksin.”

Bayram mumları yakılmadan yemek ve sonrasında çay kahve vb bitmiş olmalıdır. Bu mumların yanında 25 saat boyunca yanacak bir mum daha yakılır. Şabat bitiminde Avdala, bu mumdan ateş alınarak yapılır.

Çocukların Kutsanması: Yom Kipur’da sinagoga gitmeden önce,artık günün kutsallığı başladığı ve merhamet ve bağışlayıcılık kapıları açıldığı için, anne ve babaların, çocuklarının başının üzerine ellerine koyarak onları kutsaması ve çocuklarının başarısı için dua etme adeti vardır. (Duaların tam metni ve Türkçe açıklamaları-KİPUR s.46- Gözlem yayınları-www.gozlemkitap.com)

Yom Kipur yasakları: Şabat’ta yasak olan her şey, Yom Kipur’da da yasaktır. Buna ek olarak yaklaşık 25 saat boyunca yemek, içmek, soğuk suyla da olsa yıkanmak, ağzı çalkalamak eşler arası ilişkide bulunmak, vücuda ferahlatıcı losyonlar sürmek, deri ayakkabı giymek yasaktır (deri kemer kullanılabilir).

*Arvit: Akşam duasında sinagog beyazlara bürünür. Normalde akşam duası sırasında takılmayan talletler, bu akşam takılır.

Tallet mitsvası sadece gündüz uygulandığı için, güneş battıktan sonra sinagoga gelen bir kişi, tallet berahasını söylemez.

*Kal Nidre: Arvit duasının en benzersiz özelliği, Kal Nidre-‘Bütün Vaadlerim’ duasıdır. Bu dua ile vaat ettiğimiz ve sene içinde gerçekleştiremediğimiz bütün sözlerin iptalini dileriz. Bu sözler, sadece insanın Tanrı’ya karşı verdiği sözler için geçerlidir. Kal Nidre bu akşam ‘üç kez’ tekrar edilir. Ehal’deki tüm Sefer Tora’lar çıkarılır, Şeeheyanu berahası söylenir.

Burada, Türk Hükümeti’nin, Türk Cumhurbaşkanı’nın kutsanması, korunması, kötülüklerden sakınması, onlara yardım etmesi, onları yüceltmesi ve onları çok yüksek mevkilere getirmesi, onları tüm beladan ve acıdan sakınması için Yüce Tanrı’ya dua edilir. (Kipur s.70-Gözlem Yayınları-www.gozlemkitap.com)

*Şema: Akşam duasının başka bir özelliği de, sene içinde her sabah ve akşam söylenen Şema duasında her zaman içimizden söylediğimiz “Baruh şem kevod malhuto leolam vaed” kısmının ilk kez şimdi yüksek sesle söyleniyor olmasıdır. Bütün Yom Kipur duaları boyunca da bu kısım yüksek sesle söylenir.

Bir yoruma göre bunun sebebi, Yom Kipur’daki fiziksel kısıtlamalar sayesinde, bizlerin de birer melek konumunda olmamızdır.

YOM KİPUR - 10 TİŞRİ - BU YIL 4 EKİM CUMARTESİ

*Netila: Sabah yataktan kalktıktan sonra yapılan Netila-El yıkama duasında, sadece parmakların ilk ekleme kadar olan uç kısmı yıkanır, yüz yıkanmaz, ağız çalkalanmaz.

*Birkot Aşahar: Yom Kipur’da deri ayakkabı giyme yasağı olduğu için, Birkot Aşahar-Sabah Duaları’ndaki şu kısım söylenmez: “Baruh Ata Ad. Elo-enu meleh Aolam .şeasa li kol Tsorki-Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evren’in Kralı, bütün ihtiyaçlarımı karşılayan”

*Sinagog: Bu gün, beyazlar giyilerek sinagoga gidilir ve günün tamamı sinagogda ibadet ederek geçirilir. Yom Kipur duaları bütün senenin en kapsamlı dualarıdır, birçok değişik kısım, eklemeler vardır. Bütün bu özel duaları içeren dua kitabına Mahzor- döngü adı verilir.(Türkçe Açıklamalı Yom Kipur Mahzoru- ‘Kipur’-Gözlem Yayınları–2006)

*Viduy-Al Het: Gün boyu süren ibadet sırasında çoğul olarak yapılan itiraflar Viduy ve Al Het defalarca tekrar edilerek, günahlar için af dilenir. Viduy okunurken, ayakta baş eğik olarak durulur. Her günah itiraf edilirken sağ elle göğsün üstüne hafifçe vurulur. Bu itiraflar hep ‘çoğul’ olarak yapılır. “Yalan söyledik, ihanet ettik, vb”. Buradaki amaç, her Yahudi’nin birbirinden ve birbirinin işlediği günahtan sorumlu olduğunu vurgulamaktır.

*Minha-Yona’nın Kitabı-Öğleden sonra Minha  duasında,Tanrı’dan kaçılamayacağı,ve teşuva yapıldığı takdirde bütün bir günahkar şehrin bile Tanrı’nın Affı’na kavuşabileceği mesajını veren Yona’nın kitabı okunur.

*Neila: Sadece Yom Kipur’a has olan Neila-Kapanış duası, Minha’dan sonra gün batmasına yakın söylenir. Kapanış, hem Kutsal Tapınağın kapanışını, hem de Yom Kipur’un sonuna yaklaşıldığı için dua kapılarının kapanmasını simgeler. Roş Aşana’da ilahi mahkeme tarafından verilen kararlar artık mühürlenmektedir, bunu idrak eden kişi daha büyük bir bağlılık, konsantrasyon ve yoğunlukla dua eder. Neila süresince Ehal’in kapıları açıktır. Af dilenen pişmanlık duaları Selihot ve ‘Babamız, Kralımız’ anlamına gelen Avinu Malkenu duaları bu bölümde de okunur.

Neila’dan sonra çalınan Şofar (bu yıl saat 19.09), ve coşkuyla hep birlikte söylenen Şema İsrael Ad.Elo-enu Ad.Ehad- Dinle İsrael, Ad.Tanrı’mızdır,Ad.Tek’tirsözleri ile duanın sonuna gelinir.

Oruç, şofardan sonra değil, Arvit duasından sonra yapılan Avdala’dan sonra açılır.

*Avdala: Sinagogda, bir gün evvelden yakılmış mumla yapılır.

*Birkat Alevana: İstanbul Sefaradları gibi başka bazı cemaatlerin geleneklerine göre Arvit çıkışında “Birkat Alevana-Ay Duası” okunur.

*Suka: Yom Kipur çıkışı, vakit geçirmeden, dört gün sonraki Sukot Bayramı için Suka yapma hazırlıklarına başlanır. Böylece hiç ara vermeden, bir mitsvadan diğer bir mitsvaya geçilmiş olunur.

Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya bu konular hakkında fikir vermek amacıyla, Gateway to Judaism, El Gid Para El Pratikante, Yom Kippur-It’s Significance, Laws and Prayers, Every Person’s Guide to High Holy Days, 60 Days-A Spiritual Guide to the High Holy Days, Rosh Hashanah-Yom Kippur Survival Kit, Kutsal Kitap, Sacred Seasons, Yahudilikte İbadet, Kipur(Gözlem) kitaplarından ve www.chabad.org, www.jewfaq.org, www. judaism.about.com, www.torah.org, www.myjewishlearning.com sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır.Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için Özel Günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.

*Katkıları için Rav Ceki Baruh’a teşekkür ederim.

 

YOM KİPUR DUA SAATLERİ  

5775-2014

3 Ekim 2014 (Cuma - Kipur akşamı)

Arvit: 18:20

4 Ekim 2014 (Cumartesi - Yom Kipur)

Tefila: 08:00

Minha: 15:30

Neila: 17:20

Koanim: 18:30

Şofar: 19:09