Kendine, saf benliğine, özüne- Tanrı’ya dönüş için

Moşe, ilk On Emir tabletlerini almaya çıktığı zaman, onun 40 gün 40 gece sonra döneceğini bekleyen İsrailoğulları, günleri yanlış saydıklarından dolayı 39. günde Moşe dönmeyince umutsuzluğa kapılıp bir altın buzağı yapar. Midraş’a göre, ikinci kez yanlış bir sayım yapılmaması ve günah işlenmemesi için İsrailoğullarının kampının içinde her gün şofar çalınır. Yahudiler ayrıca kampta dua ederek, içlerine dönüp kendileriyle hesaplaşarak, teşuva yapıp Tanrı’ya dönerek kendilerini manevi anlamda kuvvetlendirir. Bu kırk günün sonunda Moşe, ikinci On Emir tabletleri ile Sina’dan indiğinde (Yom Kipur’da) İsrailoğulları, Tanrı’nın onları altın buzağı günahından dolayı affettiğini anlar.

Her Yahudi, aynen atalarının yaptığı gibi, bu kırk gün boyunca kendisiyle hesaplaşır, sene içindeki manevi gelişimini gözden geçirir, tövbe edip affetmesi için Tanrı’ya yakarır ve O’na yakınlaşmanın yollarını arar.

ELUL-BİR KELİME BEŞ ANLAM

Dua: ‘Elul’un İbranice yazılışındaki Alef, Lamed, Vav, Lamed harfleri, Kral Şlomo’nun yazmış olduğu derin anlamlı Şir Aşirim-Ezgiler Ezgisi’ndeki bir bölümün kısaltması olarak yorumlanır. “Ani LeDodi, VeDodi Li - Ben sevgilime aitim, sevgilim de bana”(Şir Aşirim:6:3). Duanın bir ezgi olması ve ‘dua’nın Tanrı’ya bağlanabilmek için en etkili yollardan biri olduğu vurgulanır.

İyi, güzel davranışlar ve tsedaka: Ester’in Kitabı-Megillat Esther 9:22’de “...birbirlerine yemek sunmalarını… ve yoksullara armağanlar vermelerini buyurdu” bölümünün İbranicesinde dört kelimenin ilk harfleri Elul sözcüğünü oluşturur: “ish lerei’eihu umatanot la’evyonim.” Birbirimize yaptığımız iyi ve güzel davranışlar, aramızda bir sevgi bağı oluşmasını sağlar. Ayrıca tsedaka ile Tanrı tarafından bize verilenleri adaletli bir şekilde, bunu yapmak bizim görevimiz olduğu için dağıtırız. Yargılanmaya hazırlandığımız yılın bu kritik döneminde yaptığımız bu iyi davranışlar, hem görevimizdir, hem kendimizi iyi hissettirir, hem de liyakatlarımızı arttırır.

Teşuva: Devarim 30:6 pasuğunda şu dört kelimenin harfleri de Elul kelimesini oluşturur. “…et levavha ve’et levav / Tanrın Aşem, kalbini ve soyunun kalbini engellerden arındıracak.” (Devarim 30:6) İbraniceden tam çevrildiğinde ise, ‘kesip atacak’ ya da ‘sünnet edecek’ anlamını taşır.

Kalbin ‘sünnet edilmesi’, teşuva’yi ifade eder. Çünkü kalbimizin üstünü örten ve bizi uyuşuk, umursamaz, Tanrı’ya hizmet etmekte isteksiz kılan güç, ‘yetzer hara-kötü dürtü’dür. Biz de, teşuva yapıp yetzer hara’yla savaşmaya ve Tanrı’ya dönmeye, Tanrı’ya gereken şekilde hizmete hazır olduğumuzu belirtip, Tanrı’dan bizim için bu örtüyü kesip atmasını, bu ‘sünnet’i gerçekleştirmesini ve bize güç vermesini dileriz.

Tora: Kazara katil olan kişilerin barınabilmeleri için yapılan sığınma şehirlerinden bahseden pasuktaki kelimelerin baş harfleri de Elul kelimesini oluşturur. “ …inah le’yado vesati lah / …ona Tanrı rast getirmişse, sana katilin sığınabileceği bir yer sağlayacağım.” (Şemot 21:13) Kazara katil olan kişiler gibi, kazara Tanrı’nın İsteği’ne karşı gelmiş kişiler için de Elul ayı takvimde, zaman içinde bir ‘sığınma şehri’ sağlar. Bilgeler, Tora kelimelerinin de Elul gibi birer sığınma yeri olduğuna dikkat çeker. (Talmud Makkot 10a). Elul bize iç muhasebemizi yapacağımız, kendi içimize, özümüze geri döneceğiniz kutsal bir sığınak sağlar. Bu ayda, artık bundan sonra kazara bile Tanrı’nın yolundan sapmamaya, günah işlememeye ve bu şekilde ruhumuzun saflığını korumaya niyet ederiz.

Kurtuluş: Şemot 15:1 pasuğundaki dört kelimenin tersten okunuşu da Elul’u oluşturur. “L’Hashem va-yamru leimor ashira / Şöyle söylediler: Tanrı için şarkı söyleyeceğim.” İsrailoğulları’nın Kızıl Deniz yarıldığında söyledikleri bu şarkı, kurtuluşu simgeler.

ELUL AYINI TAM ANLAMIYLA YAŞAMAK

Elul ayını tam olarak yaşayabilmek, takvimdeki bu fırsat dönemini en iyi şekilde değerlendirebilmek için:

I) Tanrı- Kral Aramızda: Hasidik Üstad Rabbi Schneur Zalman, Elul ayından ‘Kralın aramızda’ olduğu bir zaman olarak bahseder. Kral (Tanrı), bu ay boyunca sarayında ve protokollerde değil, isteyen herkesin ulaşabileceği kadar yakında, halkının arasındadır. Tanrı, bu dönemde herkesi hoşgörülü bir ifadeyle ve güler yüzle karşılar, ona dönen her kulunun tek tek duygularını, düşüncelerini, kaygılarını ve isteklerini bilmek ister. Bu Tanrı’ya ulaşmak isteyenler için benzersiz bir fırsattır. “Bulma fırsatı varken RAB’bi arayın, yakındayken O’na yakarın”(Yeşayau 55:6).

II) Teşuva-Tefila-Tsedaka: Elul ayı, gelecek sene için yazgıların kararlaştırıldığı Roş Aşana ve Kipur gibi mübarek günlere bir hazırlık dönemi olarak kabul edilir. Elul ayı boyunca, sürekli içe dönüş ve Tanrı ile bağlantıyı güçlendirme üzerine yoğunlaşılır. Teşuva (Tanrı’ya, özümüze dönüş), tefila (Tanrı’ya bağlanmak) ve tsedaka (Tanrı’nın bize bağışladıklarını adaletli bir şekilde dağıtmak) bu hazırlık döneminin ‘olmazsa olmaz’larıdır.

 Teşuva ve Pişmanlık: Pişmanlık diye tercüme edilen teşuva, tam anlam olarak aslımıza, özümüze dönüşü simgeler. Pişmanlık, teşuva sürecinin sadece bir bölümünü oluşturur. Teşuva için önce kişi hata yaptığını fark eder, bundan samimiyetle pişmanlık duyar, bu davranışı terk eder, hata yaptığını itiraf eder ve gelecekte bu hatalı davranışı tekrar etmemeye niyet eder.

 Tefila ve Dua: Dua olarak tercüme edilen tefila, tam olarak ‘bağlanmak’ anlamını taşır. Kişi, tefila ile Tanrı’ya bağlanmaya çalışır. Dua, Tanrı’ya bağlanmanın, tefila’nın yollarından sadece biridir.

 Tsedaka ve Bağış: Bağış, verenin iyilik ve merhametle, hiçbir mecburiyeti olmadığı halde yüce gönüllülükle yaptığı bir hayırseverliktir. Tsedaka ise, doğruluk ve adalet demekir. Tsedaka vermek, kişinin sorumluluğu ve görevidir. Dünyadaki her şey, sahip olduğumuzu sandığımız her şey, aslında Tanrı’ya aittir. Bunlar, ihtiyacı olanlara adilce dağıtabilmemiz için emaneten bize verilmiştir.

III) Özür dilemek-Affetmek: Elul ayı, başkaları ile aramızda geçmiş kırgınlıklar, yaptığımız hatalar, sebep olduğumuz üzüntüler için o kişilerden özür dilemeye başlamak ve bizden de özür dileyenleri affetmemiz için çok uygun bir zamandır. Yahudi geleneklerine göre, Tanrı, başkalarına karşı işlediğimiz günahlarımızı, ancak o kişi bizi bağışladıktan sonra affeder.

IV) Mezuza ve Tefillinlerin Kontrolü:  Ev ve işyerlerindeki Mezuza ve Tefillinlerin, konu hakkında yetkili biri tarafından kontrol edilerek, iyi durumda oldukları, yazılarının silinmediği ve halen geçerli olduklarının teyit edilmesi tavsiye edilir. (Mate Efrayim 581:10)

V) Selamlaşırken ve mektuplarda iyi dilekler: Bu aydan başlayarak, arkadaşlarla selamlaşırken ve mektup veya e-postalarda yeni yıl için güzel dileklerde bulunulur: "Ketiva Vehatima Tova / İyi ve hayırlı şeyler kitabına yazılasın ve mühürlenesin.”

VI) Selihot: Kişinin iç hesaplaşması yapıp pişmanlığını dile getirmesine yardımcı olan Selihot duaları, Elul ayında başlar. Sabaha karşı yapılan Selihot duaları, Kipur sonuna kadar devam eder. Selihot, Mişna’da (Sözlü Tora) da sözü geçen, pişmanlık belirten af dileme dualarıdır. Dokuzuncu yüzyıla ait olan ve mistik anlamda Midraşik açıklamaları içeren Eliyahu Zuta, Kral David’in, Bet Amikdaş’ın yıkılacağını anladığı zaman yerine getirdiği özel bir dua töreninden bahseder. Kral David; Tanrı’ya, halkının günahlarının nasıl affedileceğini sorduğunda, Selihot dualarını sesli olarak okumalarını, ondan sonra affedilecekleri cevabını alır. Tanrı, David’e ayrıca, bu pişmanlık duasının, Tanrı’nın On Üç Özelliği’nin tekrarını içermesi gerektiğini de anlatır.

VII) Dualara 27. mezmurun eklenmesi: Roş Hodeş Elul’ün ilk gününden itibaren, sabah ve öğleden sonra dualarına Teillim kitabından Kral David’in 27.Mezmur’u eklenir. “Tanrı benim ışığım, kurtuluşumdur. Kimseden korkmam” diye başlayan bu mezmurun okunmasına Oşana Raba’ya kadar (hakkımızda verilen kararların mühürlendiği o gün de dahil olmak üzere) devam edilir. Bu geleneğin çıkış yeri de bir midraşa göre ‘Tanrı ışığım’-Roş Aşana’yı, ‘kurtuluşumdur’-Yom Kipur’u, ‘kimseden korkmam’-Oşana Raba’yı simgeler.

VIII) Teillim bölümlerinin eklenmesi:  Baal Shem Tov, Elul ayının 1’inden başlayıp, Yom Kipur’a kadar her gün Teillim kitabından ek üç bölümün okunması geleneğini getirmiştir. Yom Kipur’da da kalan 36 bölüm okunarak, bütün Teillim kitabı, böylece tamamlanacaktır. R’Ephraim Zalman Margulies de, başka bir gelenekten bahseder. Buna göre, hafta arası her gün en az on mezmur okunur, bu şekilde Roş Aşana’ya kadar, 150 mezmurdan oluşan Teillim kitabı, iki kere tamamen okunmuş olur. Bu çifte okunan Teillim kitabında okunan mezmur sayısı, bu şekilde üç yüz olur. Affetmek –kaper fiilinin sayısal değeri de üç yüzdür.

IX) Ziyaret: Bu önemli içe dönüş evresinde, kişi kendini sorgularken, hayat ve ölüm hakkında düşünürken, hayatın geçici olduğu gerçeğiyle tekrar tekrar yüzleşir. Birçok kişi bu dönemde vefat eden yakınlarını ziyarete gider. Sefaradlar geleneksel olarak bu ziyaretleri Roş Aşana-Kipur arası yaparlar.

 

SELİHOT DUALARI

Selihot dualarının ana hattını, Tanrı’nın On Üç Özelliği’nin defalarca tekrar edilmesi oluşturur. Bunun yanında Viduy (İtiraf) kısmında, toplumun olası müşterek günahları itiraf edilir ve af için yalvarılır. Burada dikkat çeken kısım itirafın ‘ben’ değil, ‘biz’ olarak yapılmasıdır. “Suçluyuz, aldattık, hırsızlık yaptık, haksızlık ettik...” Çünkü Yahudi kanunları Alaha’ya göre, bütün Yahudiler birbirinden sorumludur. Her bir Yahudi’nin hareketi, kelebek etkisi misali bütün Yahudileri ve nihayetinde bütün insanlığı etkiler. Yine bir diğer kısımda, işlenen günahların, atalarımız Avraam, Yitshak, Yaakov, Moşe, Aaron, Yosef, David ve Şlomo’nun hatırına affedilmesi için dua edilir.

Tanrı’nın On Üç Özelliği

 “Ad., Ad., El rahum vehanun,ereh apayim verav hesed veemet,notser hesed laalafim,nose avon vafeşa,vehataa venake”

1. Ad: Tanrı’nın adı burada merhamet ifade ediyor. Tanrı, insanoğlunun günah işlemeye eğilimi olduğunu bilir, ona rağmen daha günah işlemeden bile ona merhamet gösterir.

2. Ad: Tanrı, insanoğlu günah ile yoldan çıktıktan sonra da merhamet gösterir.

3. El: Burada Tanrı’nın adı, Gücü’nü simgeler. Tanrı’nın merhameti bazen kendi İsmi’nin Yüceliği’ni bile aşar.

4. Rahum: Bağışlayıcı Tanrı, suçlunun cezasını hafifletir.

5. Vehanun: Hak etmeyene karşı bile nazik, lütufkâr ve bağışlayıcı.

6. Ereh Apayim: Öfkesini Geciktiren, bu şekilde günah işleyen kişiye, çok geç olmadan hareketini tekrar gözden geçirme fırsatı verir.

7. Verav Hesed: Kişisel meziyetlere sahip olmayanlara karşı bile İyilikte Cömert.

8. Veemet: Ve Gerçek: Tanrı hiçbir zaman sözünden dönmez.

9. Notser hesed Laalafim: İyiliklerini binlerce kuşak için devam ettirir. Dürüst kişilerin iyi davranışlarının ödülünü, çocuklarına, torunlarına aktarır.

10. Nose Avon: Günahları Affeder. Tanrı, bile bile günah işleyenleri bile, pişman oldukları takdirde affeder.

11. Vafeşa: Bilinçli olarak işlenen günahları Affeder. Tanrı’yı kasıtlı olarak kızdıran kişilere bile teşuva etme şansı verir.

12. Vehataa: Dikkatsizlik veya ilgisizlik yüzünden yapılan günahları bağışlar.

13. Venake: Temize çıkarır. Tanrı, pişman olup teşuva edenleri temize çıkarır. Tanrı, Moşe Peygamber’in önünden geçti ve ilan etti: “Aşem, Aşem, Tanrı, merhametli, lütufkar, öfkesini geciktiren, iyilikte cömert, gerçek, iyilikleri bin nesil için hatırda tutar, bile bile, kasıtlı işlenen günahları ve dikkatsizlikle işlenen günahları affeder, temizler.”

 Tanrı ayrıca bir dua lideri gibi Tallit takarak, Moşe Peygamber’e “Yahudiler günah işledikleri zaman, Benim Huzurumda bu duaları dile getirsinler, Ben onları affedeceğim” der. (Talmud Roş Aşana 17b)

İsrailoğulları günah işleyip, sonra Tanrı’nın On üç Özelliği’ni sayıp hemen affedilecekler mi? Böyle sihirli bir formül olabilir mi? Midraş’a göre ‘Benim huzurumda’ aslında ‘Benim özelliklerime uygun olmak’ demektir. Tanrı’nın, bağışlayıcı, merhametli, lütufkâr, cömert olduğu gibi kişi de yaşamı boyunca aynen bu şekilde davranmaya çalışmalıdır. Kişi, Tanrı’nın On Üç Özelliği’ni içselleştirip O’na benzemeye gayret ettiği zaman Tanrı da kulunun günahlarını affedecektir. Talmud’da kişi etrafındakilere nasıl davranıyorsa, Tanrı’nın da ona aynı şekilde davranacağı yazılıdır.

Nasıl ki insanın gölgesi, her hareketini aynen yansıtırsa, Tanrı da kişinin davranışlarına göre, tamamen aynı şekilde cevap verir. Kişi, ne ölçüde yüce gönüllü ve şahsına karşı yapılan kötü davranışları bağışlamaya ne kadar istekli olursa, Tanrı da bu kişinin yanlış davranışlarını aynı şekilde bağışlayıp yüce gönüllülük gösterecektir. “Tanrı senin Gölgendir”(Teillim 121:5).

Selihot Duaları Kuralları

 Selihot, ‘af, bağışlayıcılık veya yalvarma’ anlamına gelen ‘Seliha’ kelimesinin çoğul halidir.

 Sefaradlar pişmanlık duaları olan Selihot dualarına, Roş Hodeş Elul’den sonra başlar ve Yom Kipur’a kadar devam ederler. Bu 40 gün, Moşe Peygamber’in Sina Dağı’nda ikinci On Emir Tabletleri’nin yazılması için kaldığı 40 günü sembolize eder.

 Aşkenazlar, Selihot dualarına Roş Aşana’dan önceki Şabat’ın bitiminde başlar. Ancak Roş Aşana haftanın başına denk geliyorsa, bir hafta önceki Şabat’ın bitiminde başlanır.

 Selihot duaları sırasında, işlenen günahlar ve dinin gereklerinin yeterince yerine getirilmemesinden dolayı derin pişmanlık ifade edilir ve Tanrı’nın bağışlaması için yalvarılır.

 Tanrı’nın Tora’da belirtilen 13 Özelliği’nin yüksek sesle defalarca tekrar edilmesi Selihot dualarının esasını oluşturur.

 Selihot duaları için en elverişli zaman, gecenin son bölümünde, günün henüz ağarmadığı zamandır. Çünkü Yahudi mistisizmine göre, Tanrı’nın Varlığı’nın ve Yakınlığı’nın en yoğun olduğu anlar, şafaktan önceki zamandır.

 Selihot dualarını sinagogda yapmak önemlidir, çünkü duanın birçok önemli kısmının söylenmesi için minyan (On üç yaşını doldurmuş on Yahudi erkek) gerekmektedir.

 Selihot duaları sırasında sağlık elverdiği sürece ayakta durulur. Ayakta durulamıyorsa, en azından El Meleh ve Vayaavor söylendiğinde ayağa kalkılır.

 Selihot dualarına başlamadan, sabah uyanır uyanmaz okunan Mode Ani ve Birkot Aşahar’ın sonuna kadar okunmuş olmalıdır.

 

Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler okuyucuya bu konular hakkında fikir vermek amacıyla, El Gid Para El Pratikante (Gözlem), Every Person’s Guide to the High Holy Days, 60 Days-A Spiritual Guide to High Holidays, Rosh Hashanah-Its Significance,Laws and Prayers, Daily Dose of Torah, Torah Studies kitaplarından ve www.chabad.org, www.jewfaq.org sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için bayramlar ve özel günler hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.

*Kattığı fikirler için C.B’a teşekkür ederim.