2000 yılında hayata veda eden İtalyan bisikletçi Gino Bartali, çok sayıda Yahudi’yi Nazilerden kurtardığı için yıllar sonra Yad Vaşem Holokost Araştırma Merkezi tarafından Uluslararası Dürüst payesi ile onurlandırıldı
1930 ile 1940’lı yıllarda İtalyan bisikletçi Gino Bartali’nin ünü tüm Avrupa’ya yayılmıştı. şoransalı sporcu ülkesinde ulusal bir kahraman olarak kabul görüyordu. Koyu bir Katolik olarak her yarışma sonrası kiliseye gidip dua etmeyi bir alışkanlık haline getiren ve bu nedenle ‘sofu’ lakabıyla anılan Bartali, iki kez ‘Tour de France’, üç kez de ‘İtalya Giro’ yarışlarının ve daha birçok yarışın galibi oldu.
Tüm Avrupa onun bir sporcu olarak yeteneklerini biliyor, oysa İkinci Dünya Savaşı yıllarında Bartali’nin kendi prestijini kullanarak birçok İtalyan Yahudi’sinin hayatta kalabilmeleri için gizlenmelerine yardımcı olduğunu kimse bilmiyordu.
Gino Bartali aslında şoransalı Kardinal Elia Angelo Dalla Costa’nın başını çektiği yeraltı direniş hareketinin üyelerinden biriydi. Genelde kuryelik yapıyor, Yahudiler için evrak ve gıda belgelerini bisikletinin gidonunda ve selesinde gizliyordu. Bunun yanı sıra Yahudi bir aileyi evlerinden birinin bodrumunda gizliyordu.
Yahudi ve Hıristiyanlardan oluşan yeraltı direniş hareketinin şoransalı Kardinal Elia Angelo Dalla Costa dışında başını çeken diğer bir kişi de Rabbi Nathan Cassuto’ydu.
Kardinal Elia Angelo Dalla Costa savaş sonrasında Uluslararası Dürüst olarak onurlandırıldı. Rabbi Nathan Cassuto’nun Almanlar tarafından gönderildiği kampta yaşamını kaybetmesinden sonra da kardinal yeraltı kuruluşunun çalışmalarına devam etti.
Gino Bartali 2000 yılında hayata veda etti. Ancak henüz küçük bir çocukken Bartali’nin evinin bodrumunda gizlenerek hayatta kalan Kfar Saba kentinden Shlomo Paz, Yad Vaşem’e başvurarak ünlü bisiklet yarışçısının Uluslararası Dürüst payesi ile onurlandırılmasını talep etti. Paz’ın İtalya’da yaşamakta olan kardeşi ile İsrail’in Karkur bölgesinden 91 yaşındaki Giulia Baquis, Bartali’nin Yahudi yaşamı kurtardığına ilişkin tanıklık yaptılar.
Yad Vaşem’de duygusal tören
Ekim ayının ilk haftasında Kudüs Yad Vaşem Anıt Müzesi’nde gerçekleşen bir törenle Gino Bartali Alman işgali altındaki İtalya’da Yahudi yaşamı kurtarma yönündeki çalışmaları vesilesi ile onurlandırıldı.
Gino Bartali yaşamı süresince o dönemdeki yeraltı çalışmalarından pek söz etmedi. Ancak oğlu Andrea Bartali babasının hayat kurtarma çabalarının dünyaca bilinmesi gerektiği kanısını taşıyordu.
Babasını temsilen Yad Vaşem’deki törene katılan Andrea Bartali, “Burada, bisikleti ile 700 bin kilometre yol yapan ve çoğunluğu Yahudi, zor durumda bulunan birçok insanı kurtarmak için çalışan babam hakkında konuşmak oldukça zor. Bunu niye yaptı? O büyük bir sporcuydu. Bisiklet biniciliğini o bir dayanışma aracı olarak kullandı,” şeklinde konuştu.
Uluslararası Dürüst olarak onurlandırıldığı törene Gino Bartali’nin yardımı ile hayatta kalabilmiş iki Holokost Kurtulanı ,Giulia Baquis ve Giorgio Goldenberg de katıldı. Giorgio Goldenberg bütün ailesi ile birlikte Bartali tarafından gizlendiğinde henüz küçük bir çocuktu. Bartali, Giorgio’nun babasının yakın dostuydu. Bugün 81 yaşında olan Goldenberg, “Bartali bizi mahzende gizlediği için hayattayım” demekte.
Gino Bartali’nin oğlu Andrea’nın şu sözleri ünlü sporcunun ne denli alçak gönüllü olduğunu ortaya koymakta: “İnsanlar ona, ‘Gino, sen bir kahramansın’ dediklerinde o, ‘Hayır, ben spordaki başarılarımla anımsanmak isterim. Asıl kahramanlar diğerleridir, Şziki ve ruhsal açıdan acı çekenler, yitirdiklerinin ardından acıyı kalplerinde hissedenlerdir. Ben sadece bir bisiklet sürücüsüyüm’ diye yanıt vermekteydi.”
Hayatı belgesele konu oldu
Belgesel dalında yaptığı Şlmlerle ünlü yönetmen Oren Jacoby, “Don’t Talk About It: Italy’s Secret Heroes” adlı bir Şlmi tamamladı. Bu belgeselde yönetmen, Holokost yıllarında Yahudi yaşamı kurtarmış Gino Bartali ve diğer İtalyanların öykülerini beyaz perdeye taşıdı.
Jacoby, “Tabii ki çok üzücü öyküler de var. Biz Şlmde Auschwitz’e gönderilen İtalyanları da, İtalyanların doğru olanı yapmadıkları durumları da gösterdik. Fakat göze çarpan çok güzel örnekler var, Bartali de bazılarının yaptıklarına güzel bir paradigma oluşturmakta” şeklinde konuştu. Oren Jacoby’nin belgeselinde konuşmalar ve anlatılar Italyan aktris Isabella Rosselini tarafından yapıldı. Yönetmen Jacoby, Şlmin Gino Bartali’nin doğumunun 100. yılı vesilesi ile temmuz ayında gösterime girebileceğini umuyor. İtalya Yahudilerinin yüzde sekseni İkinci Dünya Savaşı sonrasında hayatta kalabildi. Benito Mussolini hükümeti döneminde kamplara gönderilen 7 bin Yahudi’nin 6 bini öldürüldü.
