Şabatların Şabat’ı olarak da adlandırılan ve tüm dünya Yahudileri için bir oruç, itiraf, kendi içine Tanrı’ya dönüş günü olan Yom Kipur, bu yıl 13 Eylül Cuma akşamı başlıyor.
Şabatların Şabat’ı olarak da adlandırılan ve tüm dünya Yahudileri için bir oruç, itiraf, kendi içine Tanrı’ya dönüş günü olan Yom Kipur, aynı zamanda dünyada var olan her ruhun kendi özüne, kendi içindeki Kutsalların Kutsalı’na en yakın olduğu eşsiz bir gündür. Sadece bu gün, 10 Tişri günü, ruhun en iç boyutu kendini gösterir ve dışarıya açıkça yansır. Yom Kipur, bu yıl 13 Eylül Cuma akşamı başlıyor
Ruhun en iç boyutu “yehida-bir’lik” ruhlarımızın ‘bir’liğini temsil eder. Bu ‘bir’lik, tüm dağılma, parçalanma, bölünme, düalite, çoğunluk/azınlık kavramlarını aşar. Tanrı’dan başka hiçbir şey olmadığı, her şeyin Tanrı’nın parçası olduğu, ayrı ayrı varlıklar değil, herkesin ‘bir’ ve birbirine bağlı olduğu, Tanrı’dan ayrı değil, Tanrı’nın içinde var olduğu, Tanrı ile ‘bir’ olduğu gerçeği, ruhun derinliklerinde hissedilir. Kutsallık, bu özel günün ana temasını oluşturur. Yom Kipur mitsvaları, kişiyi olabildiğince fiziksellikten uzaklaştırarak meleklere benzer hale getirmeyi amaçlar, bu şekilde bölünmüş ve parça parça olan maddi dünyayla etkileşim en aza indirilerek tamamen yücelik dünyasına dalmak mümkün olabilir.
Tora’da belirtilen tek oruç günü olan Yom Kipur, bu yıl 13 Eylül Cuma akşamı başlıyor.
ADIM ADIM YOM KİPUR
Kapara: Yom Kipur’dan önceki günlerde Kapara yapma âdeti vardır. Geleneksel olarak canlı bir tavuğun, ya da günümüzde bir miktar paranın insanın başının üstünde döndürülüp, onun kefaret olarak ilan edilmesidir.
Tsedaka: Yom Kipur yaklaşırken cömertçe bağış yapma âdeti vardır. Tsedaka vermek hem övgüye değer bir davranıştır, hem de hakkımızda verilebilecek sert hükümleri iptal etme, hatta ölümden kurtarma gücüne sahiptir. “Tsedaka tatsil min amavet”.
Teşuva: Pişmanlık diye tercüme edilen Teşuva, aslında kendi özüne, Tanrı’ya Dönüş anlamını taşır. Bunun için önce, hatalı davranışlara son verilir. Daha sonra bu olumsuz davranışlar için dürüstçe ve samimiyetle pişmanlık duyulur. Bundan sonraki adımda Tanrı’ya, sözlü olarak hatalar itiraf edilir. En son olarak da gelecekte bu olumsuz davranışları tekrar etmemeye dürüstçe niyet edilir. Bunlar sadece kul ile Tanrı arasındaki hatalı davranışlar için geçerlidir. İnsanlar arasındaki yanlış davranışlar için ilgili kişilerden özür dilemek gerekir.
Aramızda olmayan yakınları ziyaret etme: Yom Kipur’dan önce mezarlığa gidip artık aramızda olmayan yakınlarımızı ziyaret etme âdeti vardır.
Erev Yom Kipur - 9 Tişri
13 Eylül Cuma
Selihot: Yom Kipur’dan hemen önceki sabah, yine gün ağarmadan önceki saatlerde yapılır.
Yemek mitsvası: Kipur’dan önceki gün ziyafet gibi yemek ve içmek kuralı vardır. Bunları bu kurala uyma niyetiyle yapan kişi, bu gün de oruç tutmuş gibi kabul edilir.
Mikve: Yom Kipur’dan önceki gün Mikve’ye (Dini kurallara göre tabii sularla hazırlanmış arınma havuzu) girme âdeti vardır. Bunun sebebi, yılın en kutsal gününe, dini olarak arınmış olarak girmektir. Diğer bir sebebi ise, mikveye dalıp, yeni doğmuş bir insan olarak çıkmaktır. Aynen teşuva yaptıktan sonra yeni bir insan olarak hayatımıza devam etme niyetinde olmamız gibi.
Seuda Hamafseket: Akşamüstü ‘Oruca Başlama Yemeği’, özenle hazırlanmış ve zengin yemeklerle donatılmış bir sofrada yenilir.
Cuma olmasına rağmen yemekte Kiduş duası yapılmaz ve Amotsi duası ‘bir’ ekmekle yapılır. (Çünkü Şabat’a girilmemiştir, bu bir Şabat yemeği değildir).
Bayram mumlarının yakılması: Güneş batmadan önce bayram şerefine mumlar yakılır. Bu yıl Kipur, Şabat gününe denk geldiği için, mumları yaktıktan sonra şu dua söylenir: “Baruh Ata Ad.Elo-enu Meleh Aolam, Aşer Kideşanu Bemitzvotav Vetzivanu Leadlik ner şel Şabat ve şel Yom Hakipurim-Bizleri mitsvaları ile kutsayan ve bize Şabat ve Yom Kipur mumlarını yakma mitsvasını veren, Evren’in Efendisi Tanrı’mız, Sen Mübareksin.” Bayram mumları yakılmadan yemek bitmiş olmalıdır. Bu yıl yemek bitiş saati: 18.30
Çocukların kutsanması: Yom Kipur’da sinagoga gitmeden önce, artık günün kutsallığı başladığı ve merhamet ve bağışlayıcılık kapıları açıldığı için, anne ve babaların, çocuklarının başının üzerine ellerine koyarak onları kutsaması ve çocuklarının başarısı için dua etme âdeti vardır.(Duaların tam metni ve Türkçe açıklamaları-KİPUR s.46- Gözlem Yayınları).
Yom Kipur yasakları: Şabat’ta yasak olan her şey, Yom Kipur’da da yasaktır. Buna ek olarak yaklaşık 25 saat boyunca yemek içmek, soğuk suyla da olsa yıkanmak, ağzı çalkalamak eşler arası ilişkide bulunmak, vücuda ferahlatıcı losyonlar sürmek, deri ayakkabı giymek yasaktır (deri kemer kullanılabilir).
Arvit: Akşam duasında sinagog beyazlara bürünür. Normalde akşam duası sırasında takılmayan talletler, bu akşam takılır. Tallet berahasının söylenebilmesi için en geç 18.45’te sinagogda olmak gerekir.
Kal Nidre: Arvit duasının en benzersiz özelliği, Kal Nidre-‘Bütün Vaadlerim’ duasıdır. Bu dua ile vaat ettiğimiz ve sene içinde gerçekleştiremediğimiz bütün sözler için bağışlanma dileriz. Bu sözler, sadece insanın Tanrı’ya karşı verdiği sözler için geçerlidir. Kal Nidre bu akşam ‘üç kez’ tekrar edilir. Ehal’deki tüm Sefer Tora’lar çıkarılır, Şeeheyanu berahası söylenir.
Burada, Türk Hükümeti’nin, Türk Cumhurbaşkanı’nın kutsanması, korunması, kötülüklerden sakınması, onlara yardım etmesi, onları yüceltmesi ve onları çok yüksek mevkilere getirmesi, onları tüm beladan ve acıdan sakınması için Yüce Tanrı’ya dua edilir. (Kipur s.70-Gözlem Yayınları)
Şema: Akşam duasının başka bir özelliği de, sene içinde her sabah ve akşam söylenen Şema duasında her zaman içimizden söylediğimiz “Baruh şem kevod malhuto leolam vaed” kısmının ilk kez şimdi yüksek sesle söyleniyor olmasıdır. Bütün Yom Kipur duaları boyunca da bu kısım yüksek sesle söylenir. Bir yoruma göre bunun sebebi, Yom Kipur’daki fiziksel kısıtlamalar sayesinde, bizlerin de birer melek konumunda olmamızdır.
Yom Kipur - 10 Tişri
14 Eylül Cumartesi
Netila: Sabah yataktan kalktıktan sonra yapılan Netila-El yıkama duasında, sadece parmakların ilk ekleme kadar olan uç kısmı yıkanır, yüz yıkanmaz, ağız çalkalanmaz.
Birkot Aşahar: Yom Kipur’da deri ayakkabı giyme yasağı olduğu için, Birkot Aşahar-Sabah dualarındaki şu kısım söylenmez: “Baruh Ata Ad. Elo-enu meleh Aolam .şeasa li kol Tsorki-Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evren’in Kralı, bütün ihtiyaçlarımı karşılayan”
Sinagog: Bu gün, beyazlar giyilerek sinagoga gidilir ve günün tamamı sinagogda ibadet ederek geçirilir. Yom Kipur duaları bütün senenin en kapsamlı dualarıdır, birçok değişik kısım, eklemeler vardır. Bütün bu özel duaları içeren dua kitabına Mahzor- döngü adı verilir. (Türkçe Açıklamalı Yom Kipur Mahzoru- “Kipur”-Gözlem Yayınları–2006)
Viduy-Al Het: Gün boyu süren ibadet sırasında çoğul olarak yapılan itiraflar Viduy ve Al Het defalarca tekrar edilerek, günahlar için af dilenir. Viduy okunurken, ayakta baş eğik olarak durulur. Her günah itiraf edilirken sağ elle göğsün üstüne hafifçe vurulur. Bu itiraflar hep ‘çoğul’olarak yapılır. “Yalan söyledik, ihanet ettik, vb”. Buradaki amaç, her Yahudi’nin birbirinden ve birbirinin işlediği günahtan sorumlu olduğunu vurgulamaktır.
Minha-Yona’nın Kitabı: Öğleden sonra Minha duasında,Tanrı’dan kaçılamayacağı ve Teşuva yapıldığı takdirde bütün bir günahkar şehrin bile Tanrı’nın Affı’na kavuşabileceği mesajını veren Yona’nın kitabı okunur.
Neila: Sadece Yom Kipur’a has olan Neila-Kapanış duası, Minha’dan sonra gün batmasına yakın söylenir. Kapanış, hem Kutsal Tapınak’ın kapanışını, hem de Yom Kipur’un sonuna yaklaşıldığı için dua kapılarının kapanmasını simgeler. Roş Aşana’da ilahi mahkeme tarafından verilen kararlar artık mühürlenmektedir, bunu idrak eden kişi daha büyük bir bağlılık, konsantrasyon ve yoğunlukla dua eder. Neila süresince Ehal’in kapıları açıktır. Af dilenen pişmanlık duaları Selihot ve ‘Babamız, Kralımız’ anlamına gelen Avinu Malkenu duaları bu bölümde de okunur.
Neila’dan sonra çalınan Şofar (bu yıl saat 19.45), ve coşkuyla hep birlikte söylenen ‘Şema İsrael Ad.Elo-enu Ad.Ehad- Dinle İsrael, Ad.Tanrı’mızdır,Ad.Tek’tir’’ sözleri ile duanın sonuna gelinir.
Oruç, şofardan sonra değil, Arvit duasından sonra açılır
Avdala: Sinagogda, bir gün evvelden yakılmış mumla Avdala yapılır.
Birkat Alevana: İstanbul Sefarad geleneklerine göre Arvit çıkışında “Birkat Alevana-Ay Duası” okunur.
Suka: Yom Kipur çıkışı, vakit geçirmeden, dört gün sonraki Sukot Bayramı için Suka yapma hazırlıklarına başlanır. Böylece hiç ara vermeden, bir mitsvadan diğer bir mitsvaya geçilmiş olunur.
